قبل از دعا چه ذکری بگوییم؟

عقیق:همه‌ی انسانها، ذاتاً محتاج و نیازمندند اگرچه آنقدر مال داشته باشند که نتوانند حساب کنند.

آفریننده‌ی انسانها هم؛ که از حال آنها با خبر است فرمود:‌ « اى مردم! این شمایید كه به خداوند نیاز دارید و (تنها) خداوند، بى‌‏نیاز و ستوده است.(فاطر/15)

همانطور که در این آیه‌ی کریمه فرمود، نیاز همه به خداوند است و هر چه غیر خداست بنده‌ای بیش نیست؛ چون در آیه‌ای دیگر فرمود: «آنهایى را كه غیر از خدا مى‏‌خوانید، بندگانى همچون خود شما هستند آنها را بخوانید، و اگر راست مى‌‏گویید باید به شما پاسخ دهند(و تقاضایتان را برآورند!)». [اعراف/194]

چاره‌ساز بیچارگان!

 پس تنها خداست که نیازها را برآورده می‌کند و بیچارگان را چاره‌ساز است در قرآن کریم می‌فرماید: «أَمَّن یجُِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ یَكْشِفُ السُّوءَ وَ یَجْعَلُكُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَ ءِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ  قَلِیلًا مَّا تَذَكَّرُون ‏(نمل/62 (آیا آن شریكانی که برای خداوند قرار می‌دهید بهترند؛ یا كسى كه (دعاى) شخص گرفتار را هنگامى كه او را مى‌‏خواند، پاسخ مى‌‏دهد و آسیب و گرفتاریش را برطرف مى‌‏سازد، و شما را جانشینان (روى) زمین قرار مى‌‏دهد؟ آیا با خداى یكتا معبودى هست؟ بسیار اندک متذكّر مى‌‏شوید.

و این یک احساس فطری است که وقتی همه‌ی درهای عالم به روى انسان بسته مى‌‏شود و از هر نظر درمانده و مضطر مى‌شود، تنها كسى كه مى‌‏تواند قفل مشكلات را بگشاید، و درهاى رحمت به روى انسانهای درمانده بگشاید، تنها ذات پاك خداست و نه غیر او.(1)

توجه به نیازمند بودن انسان

اگر به این نیاز، همیشه توجه داشته باشیم دو اثر مثبت، می‌تواند برای ما داشته باشد:

اول اینکه: گرفتار کبر و غرور نمی‌شویم و متوجه می‌شویم که هرچه در ظاهر داریم امانت خداوند نزد ماست و از خود چیزی نداریم و در هر حال به خداوند نیاز داریم.

و دوم اینکه:‌ دست نیاز به غیر خداوند دراز نمی‌کنیم و طوق بندگی غیر خداوند را بر گردن نمی‌نهیم.(2)

گفتن «یا ارحم الراحمین» و فرشته‌ای به نام اسماعیل

بعد از روشن شدن اینکه انسان در هر حالی به خداوند، نیاز دارد، این می‌ماند که چطور، نیازهایش را از خداوند بخواهد؟

آداب و شرایط‌ دعا،‌ در روایات و کتابهای مختلف بیان شده است(3) و هرچه بتوانیم،‌ این آداب و شرایط را رعایت کنیم به اجابت دعا نزدیکتر می‌شویم.

بعضی از اذکار، هم وقتی به این آداب و شرایط،‌ ضمیمه شود،‌ تأثیر دعا؛‌ بهتر می‌شود؛ مانند ذکر «یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ»، که در روایتی تأثیر گفتن این ذکر، قبل از دعا را بیان كرده است:

امام صادق(ع) در این مورد می‌فرمایند:‌همانا براى خداوند فرشته‌‏اى است كه به او اسماعیل مى‏‌گویند و او در آسمان دنیا ساكن است هرگاه بنده هفت‌بار بگوید یا ارحم الراحمین، اسماعیل مى‌‏گوید: خداوند كه ارحم الراحمین است صدایت را شنید حاجتت را از او بخواه.(4)

و در روایتی دیگر؛ آن حضرت فرمود:«وقتی حاجتى پدرم را در فشار می‌گذاشت بدون نماز و ركوع سجده میكرد سپس هفت‌بار می‌گفت: «یا ارحم الرّاحمین» سپس حاجتش را از خدا مى‏‌خواست، سپس فرمود: هیچ كس هفت‌بار این سخن را نمى‌‏گوید مگر این كه خداوند بلند مرتبه مى‌‏فرماید: بله منم ارحم الرّاحمین حاجتت را بخواه».(5)

اذکاری که هنگام دعا سفارش شده

همچنین امام صادق(ع) فرمود: «  کسی که بگوید: یَا رَبِّ یَا رَبِّ، تا نفسش قطع شود به او گفته می‌شود: لَبَّیْكَ، حاجتت چیست؟»(6)

و از امام صادق(ع) روایت شده در مورد کسی که ده ‌مرتبه بگوید: «یا الله یا الله» به او گفته می‌شود: لبیک بنده‌ی من حاجتت را بخواه تا به تو عطا شود.»(7)

و آن حضرت در روایتی دیگر فرمود: «مَنْ قَالَ: یَارَبِّ یَاأَللهُ یَارَبِّ یَاأَللهُ، حَتَى یَنْقَطِعَ نَفَسُهُ قیلَ لَهُُ: لَبَّیْكَ، مَا حَاجَتُكَ (8) کسی که بگوید: «یَارَبِّ یَاأَللهُ یَارَبِّ یَاأَلله» تا نفسش قطع شود به او گفته می‌شود: لَبَّیْكَ، حاجتت چیست؟.

همچنین در روایتی دیگر فرمود: پیوسته دعا محجوبست و میانه آن و استجابتش حجاب و پرده‌‏اى حائل است تا بر محمد و آلش صلوات فرستاده شود كه آنگاه پرده و حائل برطرف شود .(9) 

تأثیرات دعا

البته باید این را هم در نظر بگیریم که دعا به خودی خود،‌ عبادت است(10) و اگر دعایی مستجاب نشود؛ یا در حقیقت دعا نیست، چون دعا به معناى طلب خیر است و بسیارى از خواسته‏‌هاى ما شرّ است نه خیر؛ یا مشابه آن مستجاب مى‏‌شود و یا اثر دعا در آینده‏‌ى خود انسان یا خانواده و نسل او یا در قیامت نتیجه مى‌‏دهد و فورى مستجاب نمى‌‏شود.(11)