وضعیت توبه انسان‌ها در دوران ظهور

عقیق: در ابتدا باید دانست که این بخش از دعا، در واقع بخشی از آیه ۱۵۸ سوره انعام است که عبارات کامل آن چنین است: «هَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ أَنْ تَأْتِیَهُمُ الْمَلائِکَةُ أَوْ یَأْتِیَ رَبُّکَ أَوْ یَأْتِیَ بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ یَوْمَ یَأْتی‏ بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ لا یَنْفَعُ نَفْساً إیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فی‏ إیمانِها خَیْراً قُلِ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ»؛ آیا جز این انتظار دارند که فرشتگان (مرگ) به سراغشان آیند، یا خداوند (خودش) به سوى آنها بیاید، یا بعضى از آیات پروردگارت (و نشانه‌هاى رستاخیز)؟! اما آن روز که بعضى از آیات پروردگارت تحقّق پذیرد، ایمان‌ آوردن افرادى که قبلاً ایمان نیاورده‌اند، یا در ایمانشان عمل نیکى انجام نداده‌اند، سودى به حالشان نخواهد داشت! بگو: «(اکنون که شما چنین انتظارات نادرستى دارید،) انتظار بکشید ما هم انتظار (کیفر شما را) می‌کشیم!».

در توضیح این‌که منظور از بعض آیات پروردگار چیست؟ گفته شده که یا منظور، وقوع حادثه‌ای است که حیات دنیایی را تبدیل به حیات برزخی می‌کند و زمان عمل به پایان می‌رسد و زمان رسیدن به پاداش شروع می‌شود که همان مرگ باشد. و یا منظور، نشانه‌ای است که مستلزم مستقر شدن مَلَکه کفر و انکار در قلب این گونه افراد باشد به گونه‌ای که نتوانند به توحید اقرار کنند و فقط به زبان و آن هم به خاطر ترس از عذاب اظهار ایمان می‌کنند که در هیچ‌کدام از این دو صورت این نوع ایمان و عمل پذیرفته شدنی نیست.(1)

با این حال، در سخنان پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) آمده؛ این آیه شریفه، اشاره به وقایع زمان ظهور حضرت مهدی(عج) دارد. زراره، حمران و محمد بن مسلم، از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل کرده‌اند: «منظور از بعض آیات پروردگار، طلوع کردن خورشید از سمت مغرب و خارج شدن جنبنده‌ای (دابه) از زمین و دجال است. در این زمان کسی که بر انجام گناه اصرار ورزیده و عملی طبق ایمانش انجام نداده باشد، برایش ایمان آوردن بعد از وقوع این آیات، نفعی نخواهد داشت».(2) اهل سنت نیز شبیه این دسته از روایات را نقل کرده‌اند و برخی به قبول نشدن توبه در این روز تصریح کرده‌اند.(3) به هر ترتیب، آن روز که خورشید از مغرب طلوع می‌کند، روزی است که قدرت و سلطنت خدا ظهور پیدا می‌کند و مردم به اجبار به سمت ایمان آوردن سوق داده می‌شوند ولی نفعی برایشان نخواهد داشت.(4)

برخی از روایات دیگر، این موضوع را مربوط به زمان خالی شدن زمین از حجت الهی عنوان کرده و گفته‌اند: همیشه بر روی زمین حجت الهی وجود دارد مگر چهل روز قبل از وقوع حادثه قیامت که حجت الهی از روی زمین برداشته می‌شود و در این مدت ایمان کسی که قبلاً ایمان نیاورده پذیرفته نمی‌شود.[(5)

نتیجه این‌که؛ موضوع مورد بحث مربوط به زمان ظهور حضرت قائم(عج) است و به دلیل اضطراری بودن ایمان آوردن کافران، این ایمان از آنها پذیرفته نمی‌شود. به دیگر سخن؛ گروهی از سرکردگان کفر و شرک دیگر با ظهور نشانه‌های شکست خویش نمی‌توانند در آن زمان، ریاکارانه خود را توّاب نشان دهند، اما این‌گونه نیست که در آن زمان هیچ فردی نتواند توبه کند.

1_( طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۷، ص ۳۸۶ – ۳۸۷، دفتر انتشارات اسلامى‏، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.)

2_(عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق و مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، ج ‏۱، ص ۳۸۴ – ۳۸۵، المطبعة العلمیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.)

3_(ر.ک: بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله(ص) و سننه و أیامه(صحیح بخاری)، محقق: الناصر، محمد زهیر بن ناصر، ج ۶، ص ۵۸، و ج ۸، ص ۱۰۶، دار طوق النجاة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق؛ قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل إلی رسول الله(ص)(صحیح مسلم)، محقق:‌ عبدالباقی، محمد فؤاد، ج ۴، ص ۲۲۶۷، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا؛ شیبانی، أبو عبد الله أحمد بن محمد، مسند احمد، تحقیق: الأرنؤوط، شعیب، مرشد، عادل و دیگران، اشراف: ترکی، عبد الله بن عبد المحسن، ج ۱۶، ص ۲۶۴، مؤسسة الرسالة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۱ق؛ ر.ک: بغدادی، علاء الدین علی بن محمد، لباب التاویل فی معانی التنزیل، تصحیح: شاهین‏، محمد علی، ج‏۲، ص: ۱۷۵ – ۱۷۶، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.)

4_( المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۷، ص 391)٫

5_(ر.ک: بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۲، ص ۵۰۱، مؤسسه بعثت، قم، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.)

منبع:ظهور 12

211008