عقیق: در پی تاکیدات ویژه مقام معظم رهبری بر قرائت روزانه سوره مبارکه فتح که موجب توجه ویژه جامعه به این سوره شریفه شده است، خبرگزاری رسمی حوزه در گفت‌وگویی اختصاصی با حجت‌الاسلام والمسلمین سید رضا مؤدب، از کارشناسان قرآنی و عضو هیأت علمی دانشگاه، ترتیب داده است تا ابعاد مختلف اهمیت این سوره را واکاوی کنیم.
در این مصاحبه به سوالات زیر پاسخ داده شده است:
۱. با توجه به ویژگی‌های خاص سوره فتح، لطفاً توضیح دهید چه خصوصیات و ممیزاتی این سوره را از دیگر سوره‌های قرآن متمایز می‌سازد؟
۲. به عنوان کارشناس قرآن کریم، مهم‌ترین خصوصیات و پیام‌های محوری این سوره را چگونه تحلیل می‌کنید؟
۳. در شرایط فعلی که جنگ در حالت آتش‌بس قرار دارد، آیا قرائت این سوره همچنان دارای همان اهمیت و ضرورت سابق است؟ دلایل این ضرورت را چگونه تبیین می‌فرمایید؟
اهمیت قرائت سوره فتح
بله، سوره فتح یکی از سوره‌های بسیار مهم قرآن کریم است که در مدینه نازل شده و دارای ۲۹ آیه می‌باشد.
آنچه در اهمیت این سوره حائز توجه است، شرایط و زمان نزول این آیه است که در چه شرایطی نازل شده است که خواندن آن پیام‌آور نشاط آور و امیدآور است و خواندن آن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. آنچه که این سوره از نامش پیداست پیامبر آور فتح و پیروزی چشمگیر و قطعی بر دشمنان اسلام است.
سوره فتح پس از ماجرای صلح حدیبیه در سال ششم هجرت نازل شد، هنگامی که پیامبر اکرم(ص) به همراه جمعی از مهاجرین، انصار و دیگر مسلمانان با نیت انجام عمره به سوی مکه حرکت کردند. هنگام رسیدن به منطقه حدیبیه، در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری مکه، مشرکان قریش با بستن راه، مانع ورود پیامبر و یارانشان به شهر مکه شدند و آنها بدون انجام اعمال به مدینه برگشتند.
این واقعه در شرایطی رخ داد که مسلمانان با احرام بسته و آماده انجام مناسک عمره بودند و با تعدادی زیادی شتر آمده بودند و هیچ نشانه‌ای از قصد جنگ در رفتار و حرکات آنان دیده نمی‌شد. اقدام مشرکان نه تنها مانع انجام عمره شد، این مواجهه به ظاهر ناخوشایند، در نهایت به انعقاد پیمان صلح حدیبیه انجامید که قرآن کریم از آن به عنوان "فتح مبین" (پیروزی آشکار) یاد کرده است.
مشرکان قریش با بستن راه بر پیامبر(ص)، نه تنها مانع انجام عمره شدند، بلکه سنت‌های دیرینه امنیت زائران را نیز نقض کردند. این رفتار ناشایست آنها، مسلمانان را در موقعیت دشواری قرار داد. با وجود ناراحتی طبیعی از این ناکامی - پس از طی آن مسافت طولانی و آمادگی کامل برای زیارت - مسلمانان ناگزیر به بازگشت به مدینه شدند، بی‌آنکه بتوانند اعمال عمره را به جای آورند.
این حادثه که به ظاهر شکستی برای مسلمانان به نظر می‌رسید، در واقع زمینه‌ساز پیروزی‌های بزرگ بعدی شد. نزول آیات سوره فتح در این شرایط، هم تسلی‌بخش دل‌های مؤمنان بود و هم نویدبخش فتح‌های آینده.
در اینجا مسلمانان پیمان حدیبیه را منعقد کردند که قراردادی بسیار سرنوشت‌ساز و مهمی در تاریخ زندگی پیامبر (ص) پس از هجرت به مدینه بود. این پیمان در سال ششم هجرت چنان اهمیتی داشت که قرآن کریم از آن به «فَتْحًا مُبِینًا» (سوره فتح، آیه ۱) یاد کرد: «إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحًا مُّبِینًا». دلیل این نامگذاری آن است که بر اساس این صلح، آثار پیروزی برای مسلمانان آشکار شد:
مشرکین مکه برای نخستین بار مسلمانان را به رسمیت شناختند و در فاصله کوتاهی (ظرف یک تا دو سال)، قدرت و امنیت جامعه اسلامی چنان گسترش یافت که زمینه‌ساز فتح مکه در سال هشتم هجرت گردید. بنابراین، سوره فتح از این جهت که یادآور رویدادی سرنوشت‌ساز است، پیام‌آور بشارت فتح و پیروزی الهی می‌باشد.
مضمون و محتوای سوره فتح و اهمیت قرائت آن
سوره فتح از نظر محتوایی دارای اهمیت ویژه‌ای است که قرائت آن بسیار توصیه شده است. این موضوع مورد تأکید علما و همچنین مقام معظم رهبری قرار گرفته است و محتوای این سوره را می‌توان در هفت بخش اصلی دسته‌بندی کرد:
۱. بشارت فتح و پیروزی: بخشی از آیات این سوره به بشارت فتح و تحقق رؤیای پیامبر(ص) اشاره دارد که در آن حضرت، انجام اعمال عمره را در خواب دیده بودند و این نشانه‌ای از فتح آینده مکه بود.
۲. حوادث صلح حدیبیه: بخش دیگری به شرح حوادث مربوط به صلح حدیبیه، نزول سکینه و آرامش بر دل مؤمنان و ماجرای بیعت رضوان می‌پردازد.
۳. مقام والای پیامبر(ص): در قسمتی از آیات، به شأن و مقام پیامبر اسلام و هدف والای ایشان که همان رستگاری و سعادت انسان است، اشاره شده است.
۴. نفاق و کارشکنی‌ها: بخشی از سوره به بیان ویژگی‌های منافقان، کارشکنی‌ها و سستی اراده آنان اختصاص دارد.
۵. تقاضاهای نابجای منافقین: در قسمتی دیگر، به درخواست‌های نادرست منافقان اشاره شده است.
۶. اهمیت جهاد: بخشی از آیات به موضوع جهاد و آمادگی مسلمانان برای این فریضه مهم می‌پردازد. در این آیات تأکید شده که وقتی پیامبر(ص) فرمان جهاد می‌دهد، مؤمنان باید استوار و آماده باشند.
۷. ویژگی‌های پیروان راستین: در نهایت، بخشی از آیات به بیان ویژگی‌های پیروان حقیقی پیامبر اسلام و مؤمنان واقعی اختصاص یافته است.
قرائت این سوره با توجه به محتوای غنی و متنوع آن، باعث تقویت نشاط ایمانی، افزایش صلابت روحی و استحکام اعتقادی در وجود انسان می‌شود. این سوره به‌گونه‌ای تنظیم شده که با بیان جنبه‌های مختلف زندگی مؤمنان، هم‌زمان هم تسلی‌بخش است و هم انگیزه‌بخش برای حرکت در مسیر الهی.
اهمیت قرائت سوره فتح در شرایط کنونی
در شرایط فعلی نیز ما نیازمند قرائت این سوره فتح و دیگر سوره‌های قرآن کریم هستیم. تلاوت قرآن به‌طور کلی به انسان نشاط و سرزندگی می‌بخشد، چراکه با کلام خداوند ارتباط مستقیم برقرار می‌کند و این ارتباط، ایمان را تقویت و استوارتر می‌سازد.
قرآن کریم در آیات متعددی ما مسلمانان را به پایداری و جهاد دعوت و تشویق می‌کند و از نصرت الهی سخن می‌گوید. این موضوع در سوره فتح به‌ویژه مورد تأکید قرار گرفته است. در آیه سوم این سوره می‌خوانیم: «و یَنصُرَکَ اللّهُ نَصراً عَزیزاً» که وعده پیروزی بزرگی را می‌دهد، پیروزی شکست‌ناپذیر و بزرگی که هیچ تردیدی در آن نیست.
این آیات و سایر آیاتی که به نصرت الهی اشاره دارند (مانند إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرْکُمْ و «انَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُواإِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ») این ایات در شرایط دشوار کنونی به ما قوت قلب و استقامت می‌بخشند. این آیات به ما یادآوری می‌کنند که:
وعده‌های الهی تخلف‌ناپذیرند، نصرت خداوند به یاری مؤمنان خواهد آمد، این وعده‌ها روحیه استواری و مردانگی را در دل رزمندگان، دانشگاهیان و دانشجویان تا عموم مؤمنین تقویت می‌کنند.
در خاتمه باید تأکید کنم که خواندن سوره‌های قرآن، از جمله سوره فتح، زمانی ثمربخش خواهد بود که با عمل صالح و پایبندی به دستورات دینی همراه باشد.
ما مسلمانان موظفیم علاوه بر تلاوت آیات الهی، در عمل نیز به توصیه‌های مقام معظم رهبری به عنوان ولی فقیه زمان توجه ویژه داشته باشیم.
ایشان همواره بر اهمیت کوشش، صبر، تحمل، استواری، امانت‌داری، هوشیاری و بصیرت در برابر توطئه‌های دشمن تأکید می‌کنند. این فضایل اخلاقی و عملی، ضامن واقعی دریافت نصرت الهی هستند. نصرت و یاری خداوند تنها در سایه استقامت، صبر و پایبندی عملی به فرامین رهبری تحقق می‌یابد. بنابراین، همان‌گونه که به قرائت قرآن اهمیت می‌دهیم، باید به همان اندازه در عمل به دستورات دینی و رهنمودهای رهبری کوشا باشیم تا شایسته دریافت عنایات الهی شویم.
منبع:حوزه
