عقیق: در ایام مبارک و فرخنده دهه کرامت، بررسی پرونده هتک حرمت خاندان پهلوی به حرم و ساحت مقدس حضرت امام رضا علیه السلام نه تنها خالی از لطف نیست؛ بلکه پرده از تزویر و ریای این خاندان سرسپرده بر می دارد.
هتک حرمت و جسارت به حرم و ساحت عرشی امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام از جمله نقاط سیاه کارنامه پادشاهان غزنوی، سلجوقی، مغول و ازبک است اما جنس این هتک حرمت با جنس هتک حرمت پهلوی از زمین تا آسمان تفاوت دارد.
کارگزاران غزنوی، سلجوقی، مغلول و ازبک برای تامین مخارج و مواجب دربار خود به شمش‌ها و گنجینه‌های طلا، سنگ‌های قیمتی و فرش‌های نفیس حرم مطهر دست‌درازی کردند اما کینه و هراس کارگزاران پهلوی از بست‌نشینی و پناهنده شدن مردم و مخالفان‌شان به حرم امام، موجب حمله آنان به حرم مطهر رضوی و قتل‌عام و مجروح کردن مردم کشور شد.
هتک حرمت‌ها در تاریخ‌های دهم فروردین ۱۲۹۱ توسط قوای روس، بیست و یکم تیر ۱۳۱۴ به دست قشون رضا شاه در مسجد گوهرشاد و رواق حرم و ۲۸ آبان ۱۳۵۷ توسط ساواک و شهربانی مشهد اتفاق افتاد.
رضاخان و حمله به مسجد گوهرشاد
تجمع مردم مشهد در مسجد گوهرشاد در اعتراض به قانون تغییر لباس توسط نیروهای دولتی سرکوب شد. این تجمع در تیر سال ۱۳۱۴ش و در زمان حکومت پهلوی اول رخ داد. علت اصلی این تحصن اعتراض به اجباری شدن کلاه شاپو و سیاست‌های تغییر لباس، و حصر آیت الله سید حسین قمی بود. در این تجمع آیت الله محمدتقی بهلول سخنرانی کرد و در این حین بین مردم و نیروهای دولتی درگیری رخ داد. در عرض چند ساعت، کشتار بی‌رحمانه و عظیمی صورت گرفت و داخل و بیرون مسجد از اجساد کشته‌شدگان و زخمی‌ها پر شد و آسیب‌هایی نیز به مسجد وارد گردید و حرمت حرم رضوی نیز شکسته شد.
قبل از دمیدن سپیده روز یکشنبه ۲۲ تیر ۱۳۱۴ش مقاومت متحصنین و معترضین شکسته شد و قیام مسجد گوهرشاد سرکوب گردید. بسیاری از کشته شدگان و حتی برخی مجروحین را در گودالی که به همین منظور کنده بودند، انداختند. احمد بهار در روزنامه بهار به تاریخ ۱۳۲۱/۳/۷ تعداد کشته‌ها را ۱۷۵۰ نفر ذکر کرده و علیرضا بایگان نیز که از شاهدان واقعه بوده، عده ۱۶۷۰ را تایید کرده است. بایگان می‌گوید: «تعداد آن‌ها ۱۶۷۰ نفر بوده و حدود ۷۰ نفر افراد سالم که در گوشه و کنار خود را مخفی کرده بودند و به دنبال فرصت برای فرار می‌گشتند، به دست مامورین افتاده، جزو کشته‌شدگان در کامیون ریخته و در گودال‌هایی ریخته و به داد و فریاد و التماس آن‌ها که ما زنده هستیم، وقعی نگذارده و آن مردم بیچاره را زنده به گور کردند.» پس از این واقعه روحانیان سرشناس مشهد دستگیر و تبعید شدند و به دستور رضا شاه برخی از رؤسای ادارات مشهد تغییر کردند.
اهداف سیاسی سفر محمد رضا شاه پهلوی به مشهد مقدس
در خرداد ماه سال ۱۳۵۷ محمدرضاشاه پهلوی آخرین سفر خود به شهر مشهد را انجام داد که سفری با اهداف سیاسی و استراتژیک بود. شاه دقیقا یک سال پیش از این تاریخ، یعنی در ۱۳ اردیبهشت سال ۱۳۵۶ سه روز به مشهد سفر نمود. وی به توصیه مشاورین خود همواره تلاش می‌کرد رضایت مخالفان مذهبی را جلب کند و عامل اصلی نارضایتی سیاسی در کشور را تفکرات چپ اعلام کرده بود. در سال‌های پایانی حکومت پهلوی، این تلاش همواره بیشتر شد و سفر سال‌های ۵۶ و ۵۷ به مشهد در همین راستا انجام شد.
در سفر سال ۵۶، علاوه بر خانواده شاه، اسدالله علم و منوچهر اقبال و امیرقاسم معینی شاه را همراهی می‌کردند و در فرودگاه شهر مشهد مراسم باشکوهی برای وی ترتیب داده شده بود. شاه در فرودگاه مورد استقبال نایب رئیس تولیت آستان رضوی و فرمانده لشکر ۷۷ خراسان که از مجهزترین لشکرهای ارتش بود، قرار گرفت و سپس به آستان رضوی رفته و برای روحانیون سخنرانی کرد. خانواده شاه پوشش متناسب با فضای حرم رضوی داشتند و فرح چادرپوش شاه را همراهی می‌کرد.سخنرانی شاه در حرم و برای روحانیونی که به استقبال وی آمده بودند آشکارا سویه سیاسی داشت و حاوی این هشدار به روحانیت بود که در صورت خلع شاه، دین اسلام به دست ملحدان و مارکسیست‌ها نابود خواهد شد.
سفر آخر شاه به مشهد که یکسال پس از این سفر در خرداد ۵۷ انجام می‌شد، سویه‌های مذهبی آن بیشتر شده بود. شاه در این سفر طرحی برای توسعه حرم رضوی داد و یک موسسه مذهبی در مشهد ایجاد کرد. آسوشیتدپرس این سفر را چنین گزارش کرد: «شاه پس از ورود به مشهد بلافاصله به مرقد مطهر رضوی رفتند و شاهنشاه که لباس یونیفرم نظامی داشتند به همراه شهبانو که لباس سراپا پوشیده اسلامی داشتند مرقد را زیارت کردند. صدهاتن از روحانیون نیز به استقبال ایشان آمده بودند که یک نفر روحانی خطابه‌ای خواند و گفت شاهنشاه مسئولیت مبارزه با دشمنان دین و اسلام را بر عهده گرفته اند و این مهم است که جوانان بدانند در حقیقت مارکسیسم و کمونیسم چیستند. روحانی همچنین اظهار داشت اینکه اعلیحضرت روز تولد حضرت فاطمه را برای سفر به مشهد انتخاب کرده اند مایه خشنودی است و از نیات بلند و اعتقادات مذهبی معظم له سرچشمه می‌گیرد.»
حمله به مردم در حرم مطهر رضوی
عصر روز شنبه ۲۹ آبان ۱۳۵۷ مجلس یادبودی برای شهید طلبه‌ای به نام محمدنبی مبارز از اهالی کشور افغانستان که در شهر مشهد سکونت داشت توسط دوستانش در مدرسه علمیه عباسقلی خان مشهد برگزار شد. در پایان مراسم جمع زیادی از طلاب و مراجع تقلید و مردم حاضر در این مدرسه از طریق صحن عتیق (انقلاب) به سمت حرم رضوی و روضه منوره به راه افتادند. هم‌زمان با آنان جمع دیگری از علما و طلاب مشهدی در صحن عتیق اجتماع کردند و به سخنرانی سخنرانان که به صورت مرتب انجام می‌شد، گوش دهند. سخنرانان گاه در اعتراض به رفتارهای ضد دینی رژیم شاه، سخنان اعتراضی بیان می‌کردند.
یروهای امنیتی و نظامی رژیم پهلوی با حرکت به بست پایین صحن عتیق، وارد این صحن شدند و زائران امام هشتم را به رگبار بستند. منابع مختلف تعداد شهدا را بین دو تا ۱۱ نفر و تعداد مجروحان را بالغ بر صدها نفر اعلام کردند.
ماموران و نیروهای تحت امر بی‌شرمی را با هجوم به داخل رواق‌ها و روضه منوره به اوج رساندند. آنان زائران حضرت را با شلیک گاز اشک‌آور بیشتر مسموم و مصدوم کردند. در این غائله حداقل دو کودک سه و پنج ساله خفه شدند و آثار گلوله‌باران صحن‌ها و رواق‌ها بر در و دیوار حرم به جا ماند.با متشنج شدن فضای صحن عتیق، نیروهای شهربانی و ساواک به سرعت درخواست استقرار تانک و نفربر در صحن‌های مجاور کردند تا از این طریق بتوانند جمعیت خشمگین را متفرق کنند.رفتارهای وحشیانه و غیرانسانی ماموران رژیم هیچ‌گاه از ذهن خدام قدیمی‌تر کفشداری بست شیخ بهایی که از نزدیک شاهد صحنه‌های جنایت بودند، پاک نمی‌شود.
چند روز بعد از فرو نشستن جنایت، خدام رضوی آثار گلوله‌ها بر آیینه‌ها و سنگ‌های مرمر کف و دیوارهای صحن‌ها و رواق‌ها را پاک کردند و فرش‌ها و کتاب‌های ادعیه و قرآنِ سوخته شده را جایگزین کردند.پس از هتک حرمت حرم رضوی و کشته و مجروح شدن تعدادی از زائران امام رضا سید عبدالله شیرازی مرجع تقلید مشهور آن روزگار فردای وقوع جنایت (جمعه ۳۰ آبان) را عزای عمومی اعلام کرد کرد و علما، دانشگاهیان، بازاریان و فرهنگیان مشهد به نشانه اعتراض به خیابان‌های منتهی به حرم رضوی آمدند.بلافاصله بعد از این جنایت خونین استاندار خراسان و نایب تولیت آستان قدس رضوی برای جلوگیری از خشم انقلابیون و بی‌گناه جلوه دادن خود با صدور اعلامیه های جداگانه‌ای که از رادیو مشهد پخش شد، واقعه حرم را محکوم و از مردم معذرت خواهی کردند و این فاجعه را اشتباه چند درجه‌دار جا زدند و قول مجازات آنان را دادند.
مراجع عظام تقلید و بزرگان حوزه‌های علمیه مشهد و قم نیز به صورت جداگانه یا مشترک اعلامیه‌هایی در محکومیت این فاجعه غیرانسانی و ضد دینی صادر کردند.چهار روز بعد از نیلگون شدن بارگاه ملکوتی ثامن‌الحجج توسط عمال رژیم پهلوی و رسیدن خبر این جنایت به امام خمینی که ۱۵ روز (۱۴ تا ۲۹ آبان ۱۳۵۷) از تبعیدشان از عراق به فرانسه می‌گذشت، ایشان در دیدار عمومی با دانشجویان و ایرانیان خارج از کشور در نوفل‌لوشاتو به تندی علیه رژیم پهلوی موضع‌گیری کردند و پنجم آذر ۱۳۵۷ را عزای عمومی اعلام کردند.
افشای اسناد چپاول و غارت پهلوی دوم از حرم مطهر
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بازخوانی و افشای اسناد و گزارش‌هایی از فساد ساختاری و سوء‌استفاده‌های مالی خاندان پهلوی، به‌ویژه در نهادهای مذهبی و مردمی، بخشی از تلاش گسترده برای شفاف‌سازی و احقاق حقوق ملت به شمار می‌رفت.
یکی از نمونه‌های بارز این غارت‌ها، بهره‌برداری شخصی و سیاسی محمدرضا شاه و اطرافیانش از آستان قدس رضوی، یکی از مهم‌ترین و مقدس‌ترین نهادهای مذهبی کشور، بود. در گزارش پیش رو که ۱۶ اردیبهشت ۱۳۵۸ در روزنامه اطلاعات منتشر شده، حجت‌الاسلام واعظ طبسی به عنوان سرپرست جدید آستان، پرده از ابعاد گسترده این سوء‌استفاده‌ها برداشت.
حجت‌الاسلام واعظ طبسی اعلام کرد: برای اقامت‌های کوتاه‌مدت و تشریفاتی شاه سابق، کاخی اختصاصی در باغ «ملک‌آباد» با هزینه‌ای معادل ۳۴۸ میلیون ریال ساخته شده بود. همچنین هر ساله مبلغ ۴ میلیون و ۳۵۹ هزار و ۸۴ ریال از محل عواید آستان قدس، صرف هزینه‌های سفر شاه و همسرش می‌شد. شاه مخلوع، ماهانه ۱۰ میلیون ریال تحت عنوان «تولیت عظمی» از آستان قدس برداشت می‌کرد. متولیان طاغوتی نیز به پیروی از این عمل غیراخلاقی و خلاف شرع، در هر فرصتی مبادرت به برداشت‌های کلان می‌نمودند. ازجمله، سراج حجازی (استاندار خراسان در دولت بختیار) مبلغ ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار ریال از وجوه آستان قدس را به حساب شخصی خود منتقل کرد.
برای احداث کتابخانه آستان قدس رضوی، مبلغ ۴۰۰ میلیون ریال هزینه شده است. افزون بر آن، برای دکوراسیون کتابخانه، مبلغ ۲۸۷ میلیون و ۵۹۸ هزار و ۴۷۱ ریال به یک شرکت فرانسوی پرداخت شده است!
آستان قدس رضوی در راستای اجرای فرمان امام خمینی مبنی بر تأمین مسکن برای مستضعفان و اقشار کم‌درآمد، کار مطالعه و برنامه‌ریزی برای احداث یک‌هزار واحد مسکونی در مناطق روستایی را آغاز کرده است که از این تعداد، ۷۰۰ واحد در روستای «کنویس» ساخته خواهد شد.
هادی حمیدی
پی نوشت:
صحیفه نور، جلد ۵ ص ۹۳
مرکز اسناد انقلاب اسلامی
ویکی شیعه
خبرگزاری ایسنا
کتاب اسناد انقلاب اسلامی ج ۱ ص ۵۸۱ - ۵۸۲
شهید عبدالکریم هاشمی نژاد به روایات اسناد ساواک ص ۸۰۶
واقعه گوهرشاد به روایت دیگر، ۱۳۷۹ش، صص ۱۳۷ ۱۳۸
منبع:حوزه
