عقیق: حضرت زهرا سلام الله علیها در بین چهارده معصوم شخصیتی است که فضائل ایشان به صورت بایسته  در جامعه مطرح نیست و لذا سبک زندگانی ایشان نیز عصری سازی نشده تا در دسترس همگان قرار گیرد. در حالی که این فضائل تا حدی است که قابلیت تبدیل به فرم های هنری را دارد. مهم ترین پیش شرط تأسی به فاطمه سلام الله علیها و سایر اهل بیت وحی، علم و معرفت به ابعاد آسمانی و دنیوی آن انوار مقدس است. این معرفت را در ابتدا باید تلاش کرد از متن آیات قرآن و با توجه به تفاسیر خود آن بزرگواران یافت و یا به مکتوبات حدیثی در باب فضائل عترت و تاریخ سیره ایشان رجوع کرد.

در آستانه ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها با حجت الاسلام مجید جعفرپور محقق و پژوهشگر تاریخ اسلام و نویسنده کتاب «معارف فاطمی: گزیده‌ای از احادیث نورانی حضرت فاطمه زهرا (ع)» و نیز کتاب «سیرۀ فاطمی اُسوۀ زندگی» درباره برخی از فضائل آن بانوی بزرگوار و لزوم تأسی به سیره فاطمی سلام الله علیها به گفت و گو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می خوانید:

* موضوع ما معارف فاطمیاست. برای شناخت بهتر حضرت زهرا سلام الله علیها چه مسیرهایی را می توان پیش رفت؟

گاهی برای شناخت حضرت فاطمهسلام الله علیهاسراغ آیات قرآن می­‌رویم. آیاتی همچون آیۀ مُباهِله در سورۀ آل عمران، آیۀ61 و یا آیۀ تطهیر در سورۀ احزاب، آیۀ33 و یا آیۀ مودّت در سورۀ شوری و آیۀ23 و سورۀ کوثر.

گاهی برای شناخت بیشتر حضرت فاطمهسلام الله علیها به روایات مراجعه می­‌ کنیم که خود به دو دسته تقسیم می­ شوند: دستۀ اول: روایاتی که از خودِ حضرت نقل شده است، مانند خطبۀ اعتقادی سیاسی آن حضرت در مسجد. دستۀ دوم: روایاتی که از اهل­ بیت علیهم السلام دربارۀ فضائل ایشان بیان شده است.

گاهی برای شناخت ایشان سراغ زیارات می­ رویم. برای این بانوی بزرگوار، یک زیارتنامه از امام عصر عجل الله تعالی فرجه و یک صلوات خاصه از امام حسن عسکری علیه السلام بیان شده است.

گاهی برای معرفت فاطمی باید سیره ایشان را مطالعه کنیم و نکات آموزنده از سیرۀ عملیِ آن بانوی بزرگوار را در زندگی فردی و اجتماعی خود اجرا کنیم.

گاهی برای شناخت حضرت فاطمه سلام الله علیها باید به تاریخ سیاسی و اجتماعیِ آن حضرت مراجعه کنیم. موضوعاتی همچون ازدواج، سقیفه، فدک، هجوم به خانۀ حضرت زهرا سلام الله علیها و شهادت آن حضرت.

تقریباً‌ این موضوعات را طی آثاری همچون کتاب فاطمۀ صدیقه سلام الله علیها راهنمای حقیقت، کتاب اُمّ اَبیها مادر خوبی ها، کتاب سیرۀ فاطمی اُسوۀ زندگی و کتاب درسنامۀ فاطمی توفیق داشتم تدوین کنم.

* ما مجموعه احادیثی با عنوان احادیث مقامِ نورانیت حضرت زهرا سلام الله علیها داریم که گاهی در محافل از آن صحبت می­ شود و حاکی از آن است که نور مقدس آن بانوی بزرگوار قبل از خلقت شکل گرفته و تا ابد خواهد بود؛ از جمله ذیل آیۀ نور که ایشان از جانب ائمه علیهم السلام‌ مشکاتی معرفی شده که از ایشان در محدودۀ آسمان­ها و زمین نور ساطع می­ شود و اهل آسمان از آن بهره می­ برند.ما در قبال این احادیث چه رفتار عملی می ­توانیم داشته باشیم یا بهره ­های معنوی ببریم؟

بالاترین درجۀ معرفت اهل بیت علیهم السلام، شناخت مقام نورانیت آن بزرگواران است که در بسیاری از آیات، روایاتِ معتبر و زیارات به آن اشاره شده است. به عنوان نمونه شیخ کلینی در اصول کافی می نویسد که فردی به نام ابو خالد کابُلى گفت: از امام باقر علیه السلام از تفسیر این آیه پرسیدم: «فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِى أَنزَلْنَا»؛ «پس به خدا و رسول او و نورى که فرو فرستاده‏ایم، ایمان آورید» (سورۀ تغابُن، آیۀ 8). امام فرمود:  «اى ابا خالد، به خدا سوگند که مقصود از نور، امامان از آل محمد علیهم السلام تا روز قیامت باشند، به خدا که ایشانند همان نور خدا که فرو فرستاده، به خدا که ایشانند نور خدا در آسمان­ها و زمین، به خدا اى ابا خالد، نور امام در دل مؤمنین از نور خورشید تابان در روز، روشن‏تر است...»

بر­اساس روایاتِ فراوانی که نقل شده، یکی از مقامات بسیار بلندِ اهل ­بیت علیهم السلام، مقام نورانیت است. امام هادی علیه السلام دربارۀ مقام نورانیت ایشان در زیارت جامعه این­گونه می ­فرماید: «خَلَقَکُمُ‏ اللَّهُ‏ أَنْوَاراً، فَجَعَلَکُمْ بِعَرْشِهِ مُحْدِقِینَ؛ خداوند شما (اهل بیت) را به صورت نورهایی خلق کرد و گرداگردِ عرش خود قرار داد». همچنین روایات به وجود نوریِ حضرت زهرا سلام الله علیها تصریح دارند.

 دربارۀ چیستی این عالم و چگونگیِ وجود موجودات آن، نمی­ توان چیزی را فراتر از آن­چه در روایات آمده است بیان کرد. شیخ صدوق در علل الشرایع از جابر بن یزید جُعفى نقل می کند که گفت: به امام صادق علیه السلام گفتم: چرا فاطمۀ زهرا سلام الله علیها، «زهرا» نامیده مى ‏شود؟ امام فرمود: «زیرا خداوند متعال او را از نور با عظمت خود آفرید، و هنگامى که نورش درخشید، آسمان­ها و زمین به نور او روشن شدند و چشمان ملائک خیره ماند. پس سجده کردند و از خداى سبحان پرسیدند: «خدایا، این چه نورى است؟»، خداوند فرمود: «این شعبه ‏اى از نور من است که آن را آفریده ‏ام، و از صُلب یکى از پیامبرانم خارج مى ‏کنم که او را بر سایر پیامبران برترى داده‏ ام و از این نور، امامانى به وجود مى ‏آیند که پس از انقطاع وحى، مردم را به سوى حق هدایت مى ‏کنند.»

* یکی از خصلت هایی که در احادیث به حضرت زهرا سلام الله علیها نسبت داده شد، «اُم اَبیها» است. یک تفسیری که از این عبارت در جامعه ارائه می شود، این است که ایشان پس از فوت مادر بزرگوارشان حضرت خدیجه سلام الله علیها برای پدرشان همانند مادری دلسوز و مهربان بودند؛ آیا تفسیر دیگری از این مفهوم می توانیم داشته باشیم؟

ممکن است یکی دیگر از اهدافِ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از انتخاب کُنیۀ «اُمِّ اَبیها» برای حضرت  فاطمه سلام الله علیها این باشد که دخترش اساس و ریشۀ درخت رسالت و عنصر نبوّت است. در تأیید این نظر، امام باقر علیه السلام در ذیل آیۀ «أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَ فَرْعُهَا فِی السَّمَاءِ»؛ «آیا ندیدى که خداوند چگونه مَثَلى زده؟ کلمۀ پاکیزه را همانند درخت پاکیزه ‏اى [قرار داده] که ریشه ‏اش [در زمین] استوار و شاخه ‏اش در آسمان است» (سورۀ ابراهیم، آیه 24) می­ فرماید: «رسول خدا صلی الله علیه و آله درخت طیبه و پاکیزه است که نَسَب او در بنی هاشم ثابت است  و تنۀ درخت، على و ریشه ­اش، فاطمه و شاخه هایش، امامان و برگ ‏هایش، شیعیان هستند» (بصائِرُ الدَّرجات، محمد بن حسن صفّار، ج1، ص59).

اگر ریشه نباشد، سرسبزىِ درخت از بین رفته و خشک مى‏ شود، همچنین اگر حضرت زهرا سلام الله علیها نباشد، درخت اسلام سرسبز نمى‏ شود؛ زیرا رشد و نموّ درخت، به تغذیه از اصل و ریشه است و درخت شریعت اسلام، با مجاهدت و دفاع آن حضرت فاطمه سلام الله علیها از امام و شوهر مظلوم خویش، بالندگى یافت. ما نیز به­ عنوان پیروان اهل­ بیت علیهم السلام که برگ ­های شجرۀ طیبه هستیم، با ارتزاق از ریشۀ آن درخت پاک، به اوامر و نواهیِ اهل­ بیت علیهم السلام جامۀ عمل بپوشانیم و شیعیان خوبی برای آن بزرگواران باشیم. به همین نسبت  و در راستای سؤال قبلی می توان از انوار مقدس آن بانوی بزرگوار برای اصلاح صفات بهره برد؛ نور زهرا سلام الله علیها همان نوری است که خداوند در ظرف وجود ایشان قرار داده و این نور همچنان که طبق حدیث، سبب روشنایی آسمان ها شد و ملائک را از تاریکی رهانید، انسان ها را می تواند از تاریکی جهالت و صفات رذیله برهاند.

* خیلی از ما سعی می کنیم که در رفتار و اعمالمان از اهل بیت وحی به ویژه حضرت زهرا سلام الله علیها الگو بگیریم، اما عمدتاً توفیق مطلوب حاصل نمی­ شود. چه راهکارهایی برای متصف شدن به صفات فاطمی سلام الله علیها می­ توانیم داشته باشیم؟

به صورت مقدمه عرض کنم که برخی افراد ادعا می­ کنند در الگوگیری و اُسوه پذیری از شخصیت­ ها، زمان و مکان عامل مهم و تأثیرگذاری است. بنابراین بسیاری از اعمال و قالب­ های رفتاریِ اُسوه­ ها، ویژۀ همان عصر و زمان خودشان است و در زمان­ های بعد، برای دیگران قابل اقتدا و تأسی نیست؛ به عنوان مثال افرادی که در سال­ های اولیۀ ظهور اسلام می ­زیستند، نمی­ توانند الگوی مناسبی برای جوانان امروز باشند.

در پاسخ باید گفت: منظور از اُسوه پذیری این نیست که همان قالب ­های رفتاری فرد الگو را مد نظر قرار بدهیم و به همان شکل در زندگی به کار ببریم؛ به عنوان مثال در سیرۀ حضرت زهرا سلام الله علیها می­ بینیم که جهیزیۀ حضرت در وسایلی بسیار ساده و چند ظرف گِلی و حصیری خلاصه شده بود و تا مدت­ ها بانوی کریمه و خانوادۀ گرامیِ آن حضرت، بر روی پوست گوسفندی می­ خوابیدند که روزها شترشان روی آن علف می خورد و شب­ ها برای خواب از آن استفاده می­ کردند یا چادری که زهرای مرضیه سلام الله علیها به سر می­ کرد، وصله­ های متعددی داشت. امروزه به طور حتم نمی­ توان این گونه عمل کرد و در همان قالب و شکل رفتاری حضرت زندگی کرد.

اما آنچه ارزشمند و قابل تأسی است، حقیقت و روح این رفتارهاست. محتوا و حقیقت این فرازها از زندگی حضرت صدیقه سلام الله علیها، ساده زیستی و روحِ بی‌اعتنایی به دنیا و پارسایی و دوری از تجمل­ گرایی است. هر یک از رفتارهای حضرت فاطمه سلام الله علیها دارای حقیقتی است که آن را به سادگی و با تحلیل و استنباط می­ توان در همۀ زمان­ ها و در تمامِ ابعاد فردی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به کار برد.

البته رفتارهایی هم در سیرۀ فاطمی وجود دارند که عیناً قابل اقتباس و تقلید است؛ مانند دفاع جانانه از امام زمان خود، احترام به همسر و فرزندان، نداشتن تقاضای نامقدور از شوهر و رفتار مناسب و مهرورزی به خانواده که روز به روز ارزش و اهمیت این اعمال برای همگان روشن­ تر می­ شود. پس الگوها منحصر به زمان و مکان نیستند و در همۀ زمان­ ها می­ توان برای الگوگیری به آن­ها مراجعه کرد.

ناگفته نماند که ما توانایی چنین زندگیِ سخت و طاقت­ فرسایی نداریم؛ ولی باید در مسیر اهل بیت علیهم السلام حرکت کنیم و به دستورات ایشان جامۀ عمل بپوشانیم، چنان که امیرالمؤمنین علیهم السلام در نامۀ خویش به عثمان بن حُنیف تأکید و تصریح فرمود: «آگاه باش، هر پیروى را امامى است که از او پیروى مى‏ کند، و از نور دانشش روشنى مى‏ گیرد. آگاه باش، امام شما از دنیاى خود به دو جامۀ فرسوده، و دو قرص نان رضایت داده است؛ بدانید که شما توانایى چنین کارى را ندارید، امّا مرا یارى دهید با پرهیزکارى، و (در پارسایی و پرهیزکاری) تلاش فراوان، و عفت و پاکدامنى، و راستى و درستی ورزیدن»

منبع:تسنیم