عقیق: آیت الله محسن فقیهی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در سری برنامه های «رادیو پاسخ» وابسته به مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه که با موضوع پاسخ به شبهات اربعین تولید شده و این روزها در حال پخش است، به بررسی «تعظیم شعائر حسینی با رویکرد فقهی» پرداخت و گفت: یکی از سنت هایی که عاشقان آقا اباعبدالله الحسین علیه السلام از گذشته های دور بر پا داشته اند، مسئله پیاده روی اربعین بوده است؛ این سیره از زمان شهادت آن حضرت توسط جابر بنا نهاده شد و تاکنون نیز ادامه داشته است.
پیاده روی اربعین بنای عقلایی دارد
وی ادامه داد: مسئله پیاده روی اربعین از جهت فقهی بر پایه ادله اربعه یا ادله خمسه که بنای عقلا هم می باشد، می توانیم مورد تمسک قرار دهیم. دلیل اول ما روایاتی است به صورت عام و دال بر اینکه زیارت آقا امام حسین(ع) فضیلت دارد. روایات ما در این مباحث به صورت متواتر نیز می باشد و آنچنان از این قبیل روایات در کتب معتبر داریم که چندان نیازی به بررسی سندی آن ها احساس نمی شود؛ هرچند که ما بررسی سندی آن ها را هم انجام می دهیم.
روایات اربعین از نوع ادلّه سنن است
آیت الله فقیهی با اشاره به اینکه روایات مرتبط با مسئله اربعین از نوع ادله سنن و مربوط به اعمال مستحب است، اظهار کرد: در مورد ادله سنن اصل تسامح را داریم و بنا بر این اصل در مورد مسائل مستحب نیاز به بررسی سند روایات نیست.
وی افزود: از طرف دیگر بیشتر روایات مربوط به اربعین حسینی در کامل الزیارات آمده و از نظر علما کتاب کامل الزیارات از بهترین کتب حدیثی بوده و نیاز چندانی به بررسی سندی ندارد.
استاد درس خارج حوزه ضمن پرداختن به برخی از روایات مرتبط با مسئله اربعین خاطرنشان کرد: امام باقر علیه السلام در یکی از این روایات می فرماید: مُرُوا شِیعَتَنَا بِزِیَارَةِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَإِنَّ إِتْیَانَهُ مُفْتَرَضٌ عَلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ یُقِرُّ لَهُ بِالْإِمَامَةِ مِنَ اللَّهِ؛ این یک روایت عام بوده که در صفحه ۱۲۱ کامل الزیارات آمده است. این روایات دلالت بر وجوب زیارت امام حسین علیه السلام در اربعین دارد؛ اما با جمع بستن آن با سایر روایات به استحباب مؤکّد در مورد این مسئله می رسیم.
امام صادق(ع): زیارت حسین(ع) بر مردان و زنان واجب است
وی گفت: در روایتی دیگر که از جانب امام صادق علیه السلام بیان شده است، داریم که ایشان به امّ سعید فرمود: آیا قبر امام حسین را زیارت می کنید؟ امّ سعید گفت: بله. آنجا بود که حضرت امام صادق(ع) فرمود: زُورِیهِ فَإِنَّ زِیَارَةَ الْحُسَیْنِ وَاجِبَةٌ عَلَی الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ؛ زیارت حسین(ع) بر مردان و زنان واجب است. این روایت نیز در کتاب کامل الزیارات صفحه ۱۲۲ آمده است و بر وجوب زیارت آقا اباعبدالله الحسین(ع) هم برای آقایان و هم برای خانم ها دلالت دارد.
آیت الله فقیهی یادآور شد: امام صادق علیه السلام در روایتی دیگر که در کتاب کامل الزیارات آمده است، می فرماید: لَوْ أَنَّ أَحَدَکُمْ حَجَّ دَهْرَهُ ثُمَّ لَمْ یَـزُرِالْحُسَـیْن بْنَ عَلِیٍّ علیه السلام لَکانَ تارِکا حَقّا مِنْ حُقُوقِ رَسُولِ اللّه صلی الله علیه و آله لِأنَّ حَقَّ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَریضَةٌ مِنَ اللّه تَعـالی، واجِبَـةٌ عَـلی کُلِّ مُسْـلِمٍ؛ اگر یکی از شما تمـام عمرش را احرام حج بندد، امّا امام حسین علیه السلام را زیـارت نکند، هر آینه حقّی از حقوق رسول خدا صلی الله علیه و آله را ترک کرده است چرا که حق حسین علیه السلام فریضـه ای است الهی و بر هر مسلمانی واجب و لازم است.
وی تصریح کرد: امام صادق(ع) در روایتی دیگر می فرماید: مَنْ أَتَی قَبْرَ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَدْ وَصَلَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ وَصَلَنَا وَ حَرُمَتْ غِیبَتُهُ وَ حَرُمَ لَحْمُهُ عَلَی اَلنَّارِ وَ أَعْطَاهُ اَللَّهُ بِکُلِّ دِرْهَمٍ أَنْفَقَهُ عَشَرَةَ أَلْفِ مَدِینَةٍ لَهُ فِی کِتَابٍ مَحْفُوظٍ وَ کَانَ اَللَّهُ لَهُ مِنْ وَرَاءِ حَوَائِجِهِ وَ حُفِظَ فِی کُلِّ مَا خَلَّفَ وَ لَمْ یَسْأَلِ اَللَّهَ شَیْئاً إِلاَّ أَعْطَاهُ وَ أَجَابَهُ فِیهِ إِمَّا أَنْ یُعَجِّلَهُ وَ إِمَّا أَنْ یُؤَخِّرَهُ لَهُ؛ کسی که به زیارت قبر حضرت ابا عبد اللّه الحسین علیه السّلام رود محققا به رسول خدا و به ما اهل بیت احسان نموده و غیبتش جایز نبوده و گوشتش بر آتش حرام است و در مقابل هر یک درهمی که انفاق کرده خداوند متعال انفاق اهالی و سکنه ده هزار شهرهائی که در کتابش مضبوط و معلوم است را به او اعطاء میفرماید و بدنبال آن حوائج و نیازمندیهایش را روا میفرماید و آنچه را که از خود باقی گذارد حقتعالی حافظ آنها است و در خواست و سؤال چیزی از خدا نمیکند مگر آنکه باری تعالی اجابتش میفرماید اعم از آنکه سریع و بدون مهلت حاجتش را روا کرده یا با تأخیر و مهلت آن را برآورده نماید.
عاقّ رسول خدا شامل چنین فردی می شود
عضو جامعه مدرسین با تأکید بر فضیلت و اهمیت زیارت اربعین بویژه برای کسی که قدرت و توان جسمی و مالی انجام آن را داشته باشد، بیان داشت: امام صادق علیه السلام می فرماید کسی که قدرت بر انجام زیارت امام حسین(ع) را داشته باشد ولی آن را انجام ندهد، عاقّ حضرت رسول الله می شود و کسی که عاق رسول خدا شود، عاق ما اهل بیت ایشان هم هست. اما کسانی که او را زیارت کنند، خداوند حوائجش را عطا می فرماید و دیگر مشکلات دنیایی پیدا نمی کند و رزق و روزی اش هم زیاد می شود. همچنین آنچه در این راه انفاق کند برای روز قیامت او باقی می ماند و پنجاه سال گناه او هم آمرزیده خواهد شد.
وی گفت: البته باید دانست برای رسیدن به اقتضای عمل صالح از آن مراقبت کرد و آداب و شرایط آن عمل را به خوبی رعایت کنیم. مثلاً برای رسیدن به برکات مادی و معنوی زیارت اربعین می بایست مراقبت کرد که در این مسیر از غیبت کردن، دروغ گفتن، افترا زدن به دیگران، نگاه به نامحرم و سایر گناهان اجتناب شود.
اگر کسی در مسیر پیاده روی اربعین فوت کند
آیت الله فقیهی افزود: در روایت داریم که امام صادق علیه السلام می فرمایند: اگر کسی در مسیر زیارت امام حسین علیه السلام فوت کند، ملائکه آسمان نازل شده و او را غسل می دهند و ابواب بهشت به روی او باز می شود و اگر این شخص به سلامت به زیارت امام حسین علیه السلام رفت و بازگشت، باب رزق برای او باز شده و به ازای هر درهمی که در این مسیر هزینه کرده باشد، خداوند هزار درهم به او خواهد داد و برای روز قیامتش ذخیره می گردد.
وی ادامه داد: باید دانست که در جمع بین احادیث مرتبط با هم اگر در یکی از آن ها استحباب عمل آمده و در دیگری بر وجوب آن تأکید شده باشد، می بایست استحباب را استخراج نمود. روایات مربوط به اربعین هم از نظر دلالت و هم از نظر سند روایاتی تامّ می باشند.
استاد درس خارج حوزه اظهار کرد: مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب وسائل الشیعه روایات مربوط به زیارت امام حسین علیه السلام را در بابی تحت عنوان باب «وجوب زیارة الحسین(ع)» آورده و او قائل به وجوب کفایی زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) بوده است.
پیاده روی اربعین یکی از پنج نشانه مؤمن است
وی با برشمردن برخی روایات مرتبط با پیاده روی اربعین به طور خاص، خاطرنشان کرد: یکی از روایات از امام حسن عسکری(ع) نقل شده است که ایشان در این روایت علامات مؤمن را پنج چیز معرفی می نمایند: نمازهای پنجاه و یک رکعتی شامل نمازهای یومیه و نوافل و نماز شب، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست و سجده بر خاک و گفتن بسم الله الرحمن الرحیم. این روایت به صورت مرسل در کتاب های المزار شیخ مفید و التهذیب شیخ طوسی آمده است. تسامح در ادله سنن و عمل مشهور علما می تواند اصول و معیارهای خوبی برای معتبر دانستن این روایت باشد. همچنین «ابن مشهدی» در کتاب «مزار کبیر» نیز این روایت را ذکر کرده و بر ثقه بودن راوی آن شهادت داده است.
آیت الله فقیهی افزود: در روایتی دیگر داریم که آقا امام صادق علیه السلام فرمودند: مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یُرِیدُ زِیَارَةَ قَبْرِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ إِنْ کَانَ مَاشِیاً کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةٌ وَ مُحِیَ عَنْهُ سَیِّئَةٌ فَإِنْ کَانَ رَاکِباً کَتَبَ اَللَّهُ لَهُ بِکُلِّ حَافِرٍ حَسَنَةً وَ حَطَّ بِهَا عَنْهُ سَیِّئَةً حَتَّی إِذَا صَارَ فِی اَلْحَائِرِ کَتَبَهُ اَللَّهُ مِنَ اَلْمُفْلِحِینَ اَلْمُنْجِحِینَ حَتَّی إِذَا قَضَی مَنَاسِکَهُ کَتَبَهُ اَللَّهُ مِنَ اَلْفَائِزِینَ حَتَّی إِذَا أَرَادَ اَلاِنْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَکٌ فَقَالَ لَهُ إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یُقْرِئُکَ اَلسَّلاَمَ وَ یَقُولُ لَکَ اِسْتَأْنِفِ اَلْعَمَلَ فَقَدْ غَفَرَ اَللَّهُ لَکَ مَا مَضَی. براستی که هر کس بقصد زیارت قبر حسین علیه السّلام از منزل خود خارج شود چنانچه پیاده باشد خداوند متعال به هر گامی که بر می دارد حسنهای در نامۀ عملش ثبت فرماید و گناهی از وی محو سازد، و اگر سواره باشد خداوند بهر قدمی که مرکبش بر زمین گذارد حسنهای برای او بنویسد و گناهی از نامه عملش بزداید تا اینکه بحائر مقدس حسین علیه السّلام برسد، آنگاه نام وی را در زمرۀ رستگاران و حاجت روا شدگان بنویسد تا آنکه از زیارت فارغ شود او را از گروه پیروزان قرار دهد و چون قصد بازگشت کند فرشتهای بیاید و او را بشارت دهد که رسول خدا بر تو سلام می رساند و پیام می دهد که عمل از سر گیر که خداوند گناهان گذشتۀ تو را بخشید. این روایت هم در صفحه ۱۳۲ کتاب کامل الزیارات که به واقع از کتب حدیثی معتبر ما می باشد، آمده است.
با پای برهنه و مانند بنده ذلیل راه برو
وی گفت: امام صادق علیه السلام در مورد پیاده روی اربعین می فرماید: مَنْ أَتَی قَبْرَ الْحُسَیْنِ(ع) مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَهٍ أَلْفَ حَسَنَهٍ وَ مَحَا عَنْهُ أَلْفَ سَیِّئَهٍ وَ رَفَعَ لَهُ أَلْفَ دَرَجَهٍ فَإِذَا أَتَیْتَ الْفُرَاتَ فَاغْتَسِلْ وَ عَلِّقْ نَعْلَیْکَ وَ امْشِ حَافِیاً وَ امْشِ مَشْیَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ فَإِذَا أَتَیْتَ بَابَ الْحَائِرِ فَکَبِّرْ أَرْبَعاً ثُمَّ امْشِ قَلِیلًا ثُمَّ کَبِّرْ أَرْبَعاً ثُمَّ ائْتِ رَأْسَهُ فَقِفْ عَلَیْهِ فَکَبِّرْ أَرْبَعاً وَ صَلِّ أَرْبَعاً وَ اسْأَلِ اللَّهَ حَاجَتَکَ. کسی که پیاده به زیارت قبر حضرت امام حسین علیه السّلام برود خداوند متعال به هر قدمی که بر می دارد هزار حسنه برایش ثبت و هزار گناه از وی محو می فرماید و هزار درجه مرتبه اش را بالا می برد. وقتی به فرات وارد شدی ابتداء غسل کن و کفشهایت را آویزان نما و پای برهنه راه برو و مانند بنده ذلیل راه برو و وقتی به درب حائر رسیدی چهار مرتبه تکبیر بگو سپس اندکی حرکت کن باز چهار بار تکبیر گفته بعد به طرف بالای سر حضرت برو و در آنجا بایست و سپس چهار مرتبه تکبیر بگو و نزد قبر نماز بخوان و از خداوند متعال حاجت خود را بخواه. این روایت نیز در کامل الزیارات آمده است.
قبر حسین(ع) را زیارت کن و این کار را ترک مکن
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم سپس یکی دیگر از روایات منقول از امام صادق علیه السلام در مورد ثواب زیارت امام حسین علیه السلام در اربعین را برشمرد و تصریح کرد: امام جعفر صادق(ع) در پاسخ به این سؤال که زیارت امام حسین(ع) در اربعین چه ثوابی دارد، فرمود: زُرِ الْحُسَیْنَ وَ لَا تَدَعْهُ مَنْ أَتَاهُ مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَهٍ حَسَنَهً وَ مَحَی عَنْهُ سَیِّئَهً وَ رَفَعَ لَهُ دَرَجَهً فَإِذَا أَتَاهُ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکَیْنِ یَکْتُبَانِ مَا خَرَجَ مِنْ فِیهِ مِنْ خَیْرٍ وَ لَا یَکْتُبَانِ مَا یَخْرُجُ مِنْ فِیهِ مِنْ شَرٍّ وَ لَا غَیْرَ ذَلِکَ فَإِذَا انْصَرَفَ وَدَّعُوهُ وَ قَالُوا یَا وَلِیَّ اللَّهِ مَغْفُوراً لَکَ أَنْتَ مِنْ حِزْبِ اللَّهِ وَ حِزْبِ رَسُولِهِ وَ حِزْبِ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِهِ وَ اللَّهِ لَا تَرَی النَّارَ بِعَیْنِکَ أَبَداً وَ لَا تَرَاکَ وَ لَا تَطْعَمُکَ أَبَداً. قبر حسین علیه السّلام را زیارت کن و ترک مکن. کسی که پیاده زیارت کند خداوند به هر قدمی که برمی دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو میفرماید و یک درجه مرتبه اش را بالا میبرد و وقتی به زیارت رفت حق تعالی دو فرشته را موکّل او میفرماید که آنچه خیر از دهان او خارج میشود را نوشته و آنچه شر و بد میباشد را ننویسند و وقتی برگشت با او وداع کرده و به وی میگویند :ای ولیّ خدا گناهانت آمرزیده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل بیت رسولش میباشی و خداوند هرگز چشمانت را به آتش جهنم بینا نمیکند و آتش نیز تو را ابدا نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد نمود.
وی ادامه داد: نکته لازم در اینجا این است که بدانیم زیارت امام حسین(ع) با اینکه دارای فضیلت بسیار بالا و اجر و ثواب بسیار زیادی است، اما دلیل بر ترک واجبات و انجام محرمات نمی شود. یعنی نمی توان گفت که کسی که به زیارت امام حسین علیه السلام رفت مجوز این را دارد که بعد از زیارت به مردم ظلم کند، دیگران را غیبت کند یا نمازش را ترک نماید.
آیت الله فقیهی گفت: پس خود زیارت امام حسین(ع)، زیارت ایشان در اربعین و پیاده روی با هدف انجام این زیارت همه مستحب مؤکد است و این ها همه دلالت بر فضیلت این عمل دارد.
پیاده روی اربعین از شعائر الهی بوده و وجوب کفایی دارد
استاد درس خارج حوزه در پایان با تأکید بر اینکه پیاده روی اربعین از شعائر الهی است، اظهار کرد: بنا بر روایت کسی که شعائر الله را به پا دارد دشمنان اسلام از او ضربه خورده و دوستداران اسلام تقویت می شوند و بر اساس آیه قرآن کریم: اهل مدینه و اطراف آن نباید رسول الله را تنها بگذارند. حزب الله واقعی باید قدم هایی که بر می دارد، ضربه زدن به دشمنان اسلام و تقویت مسلمانان را به دنبال داشته باشد. در روایت امام صادق علیه السلام نیز آمده است که زیارت امام حسین(ع) را فراموش نکنید.
