امام رضا(ع) با آن همه محبوبیت در خراسان چرا قیام نکرد؟

عقیق: ائمه اطهار همگی در خطی قدم برداشتند که ادامه‌دهنده راه و یاد انبیاء بوده و معصومین به عنوان جانشینان پیامبران باید خط عدالت‌گستر جهانی را در بهترین حالت پیگیر شوند. هریک از امامان در حیات خود نقش ویژه‌ای را ایفا کردند که ما درباره نقش حضرت امام رضا(ع) با حجت‌الاسلام غلامحسن محرمی صحبت کردیم.

ائمه حافظان اصلی دین اسلام بودند

حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا در راستای تحکیم بنیاد تشیع چه نقشی داشتند؟ 

به نظرم باید پرسش را تصحیح کنیم؛ چرا که اساساً تشیع یعنی امام رضا(ع) و اعتقاد به امامت او، تشیع ستون محکم و اصلی خود را امامت می‌نامد که عبارت است از عقیده به ولایت حضرت امیرالمؤمنین و اولاد پاک و مطهرشان. شیعه در لغت هم به معنی پیرو است که از دوران پیامبر به طرفداران و دوستداران حضرت علی علیه‌السلام، شیعه می‌گفتند. پس به نظر می‌آید سؤال باید چنین باشد که سهم امام رضا(ع) در حفظ دین و بقای مذهب حق اسلامی چیست؟ در اندیشه امام خمینی و بالاخص مقام معظم رهبری، ائمه اطهار به شکل استمراری پیگیر یک مبارزه جدی بین دو ساحت حق و باطل هستند که لحظه‌ای در آن وقفه و ایستادن، وجود ندارد. ما در سیره امام رضا(ع) باید این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم؛ چرا که او امام است و جهاد در راه اسلام و حفظ دین وظیفه عمده هر یک از معصومین بوده است.

جهاد امام رضا(ع) در امتداد یک جریان عظیم تاریخی

رهبری در اوایل کتاب «همرزمان حسین» به شکل مفصل و مستدل به این موضوع پرداختند که مبارزه با طاغوت زمان، آن وظیفه و جهت‌دهنده اصلی در حیات هریک از امامان معصوم بوده است. این موضوع به قدری مهم و حیاتی بود که می‌توان چنین ادعا کرد که اگر تلاش‌ها و مجاهدت‌های هریک از ائمه نبود، اثری از دین اسلام باقی نمی‌ماند. اما از طرفی گرچه ائمه به عنوان رئوس و سرشاخه‌های مذهب تشیع شناخته می‌شوند؛ اما گستره فعالیت‌های آنان چیزی ورای یک مذهب‌گرایی خشک و خالی بود. حتی خدمت و فعالیت‌های ائمه را می‌توان چنین تحلیل کرد که به نفع سایر مسلمین نظیر اهل‌سنت هم واقع شد. به تعبیر من، یک اسلام حداکثری وجود دارد که تشیع است و یک اسلام حداقلی که سایر مذاهب اسلامی را شکل می‌دهد. حفظ اسلام حداکثری موجب حفظ رویکرد حداقلی شده و به مرور آن را اصلاح می‌کند. 

دفع حملات تبلیغیِ دشمن

با این اوصاف، امام رضا(ع) برای حفظ اصل امامت چه اقداماتی انجام داد؟

حفظ امامت لزوماً به معنای حفظ جان امام معصوم نیست و چه بسا حفظ امامت که همانا حفظ کیان دین است، با فدا شدن امام صورت می‌پذیرد؛ همانطور که امام حسین با شهادت در کربلا دین اسلام را از خطر بنی‌امیه حفظ کرد. البته ائمه همه جا برای حفظ دین جانشان را به خطر نمی‌انداختند و گاهی هم به تقیه رو می‌آوردند و از این طریق مذهب و دین را مصون نگه‌ می‌داشتند. مهم‌ترین فعالیت امام رضا(ع) را باید کنترل وضعیت شیعیان و جریان اسلامی در برهه‌ای دانست که خطر بنی‌عباس از هر طرف دین اسلام را تهدید می‌کرد و آنان به وسیله تبلیغات سوء خود در پی خدشه‌دار کردن چهره امام رضا(ع) بودند. اما ایشان با تدابیر خود هجوم دشمنان را دفع کرد و با نفوذ در جامعه اسلامی تا حد زیادی نگرش‌های ضدعلویِ آنان را تغییر دادند. در ادامه این فعالیت‌ها به قدری برای مأمون گران آمد که مجبور شد تنها به وسیله قتل و مسموم کردن امام رضا(ع) جلوی ایشان را بگیرد. 

امامی در غربت طوس

چرا حضرت رضا(ع) باوجود محبوبیت در خراسان دست به قیام علیه مأمون نزدند؟

حقیقت امر این است که فلسفه آوردن امام از مدینه به طوس برای کنترل امام رضا(ع) بوده و یاران اصلی ایشان در مدینه حضور داشتند. محبت به امام را نباید از نوع ولایت‌مداری اهالی طوس دانست، بلکه از روی ارادت و دوستداری به یکی از علمای خاندان اهل‌بیت بوده است. امام عملاً در سرزمین خراسان غریب بودند و یاری که بخواهد ایشان را در عمل جهاد مسلحانه و قیام یاری کند، وجود نداشت.