هیچ دولتی نتوانسته است به ساختار هیئت‌های مذهبی ورود کند

عقیق: پانزدهمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی آرمان هیأت با موضوع «حکمرانی نوین، کنکاشی پیرامون هویت و کارکرد حلقه‌های میانی» با سخنرانی مهدی افراز مسئول کارگروه مکتب امام خمینی (ره) پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام و پژوهشگر کتاب حکمرانی نوین در اندیشکده هیأت برگزار شد.

مهدی افراز مسئول کارگروه مکتب امام خمینی (ره) پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام در این نشست به بررسی ماهیت انقلاب و توانمندی‌های هیأت‌های مذهبی و داشتن امتیازهای ویژه این مجموعه اشاره کرد و دهه ۶۰ را بهترین الگو برای پیاده کردن طرح مردمی‌سازی دولت برشمرد.

وی به تبیین اندیشه مکتب امام خمینی و انقلاب اسلامی پرداخت و گفت: طرح اصلی که انقلاب اسلامی مطرح کرد، مسئله حضور مردم و مردمی‌سازی حکمرانی و مشارکت آنان در همه عرصه‌های حکمرانی است. این کار ریشه و مبانی انسان‌شناختی دارد که انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی ره از آن تقریر جدیدی ارائه کردند.

افراز با بیان اینکه فلسفه حکومت و ساختار حاکمیتی بستری برای رشد و استکمال عموم مردم است و به‌طور طبیعی رشد در جایی اتفاق خواهد افتاد که فاعلیت و عاملیت با مردم باشد، تصریح کرد: مردم در نسبت با سیاست نباید تماشاچی باشند، این در حالی است که ما در عصر حاضر در مقابل ایده‌های مختلف مربوطه به حکمرانی قرار داریم، بنابراین وضعیت نسبی و برتری که مکتب امام راحل ارائه می‌کند، همین نکته است که مردم نباید تماشاچی باشند.

ماهیت انقلاب اسلامی ماهیت توحیدی است

وی با بیان اینکه انقلاب اسلامی از جهاتی بزرگ‌ترین و شکوهمندترین و عظیم‌ترین انقلاب است، خاطرنشان کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی ماهیت انقلاب را توحیدی و الهی می‌دانند و هدف و غایت انقلاب را حضور مردم در همه عرصه‌ها تعریف کرده‌اند؛ زیرا انقلاب اسلامی به دنبال این بود که ایده‌ای در امتداد انبیا و اولیا الهی حاکم شود؛ نه این‌که به دنبال به حاکمیت رسیدن حزب یا جناح و قدرت سیاسی خاصی باشد. انقلاب اسلامی می‌خواهد از این طریق نجات‌بخش بشریت باشد و با همین نگاه به میدان آمده است و مردم عاملیت و کنشگران اصلی آن هستند و باید کنشگری و حضور مردم در این عرصه فراهم شود، زیرا حکومت اسلامی به دنبال این است که انسان و بشر به کمال برسد.

پژوهشگر اندیشه اجتماعی مکتب امام خمینی (ره) افزود: مجموعه‌ای از سخنرانی‌های امام راحل نشان می‌دهد که ایده موفقیت انقلاب همان مدیریت در دوران دفاع مقدس و مردمی‌سازی آن در دهه ۶۰ مدنظر بوده است، به همین منظور انقلاب اسلامی در دوران هشت سال دفاع مقدس با همین ایده به موفقیت رسید. ایده‌ای که در مقابل ایده دولت - ملت است.

دهه ۶۰ بهترین الگو برای گسترش گفتمان مردمی سازی دولت است

وی به سیر تطورات صورت گرفته انقلاب در چند دهه اخیر اشاره کرد و گفت: انقلاب اسلامی در دهه ۶۰ روند خوبی را در مسیر حکومت گذارند که پس‌ازآن نهادهای مردمی و انقلابی، شانزده سال طول کشید تا ریل حکمرانی را برای حضور مردم طراحی کنند، اما این روند در دهه هفتاد تغییر یافت؛ به‌گونه‌ای که مردم اکنون انتظار دارند، طعم شیرین دهه ۶۰ بار دیگر در نوع حکمرانی کشور بروز و ظهور داشته باشد؛ زیرا در این دهه مردم درگیر همه مسائل حکمرانی بودند، مسئله انقلاب و نظام را مسئله خودشان می‌دانستند، به همین منظور دهه شصت دهه مردم نام‌گذاری گرفت و مردم در تمام کنشگری‌ها نقش داشتند. ایجاد جهاد سازندگی و نهادهای همسو در این زمینه اقدامات بی‌نظیر بود که در دهه شصت با حضور مردم در حوزه حکمرانی شکل گرفت؛ اما در دهه هفتاد که دهه پس از جنگ تحمیلی است به جهتی به دلیل برخی از تحولات انقلاب از کارکرد اصلی خود فاصله گرفت.

پژوهشگر کتاب حکمرانی نوین یادآور شد: در دهه هفتاد مردم از دولت منفک شدند و در این دهه با سیاست تصدی‌گری دولت روبه‌رو شدیم و مردم به حاشیه رانده شدند. میان دولت و مردم انفکاک جدی شکل گرفت که در این دهه اثرات مردمی را شاهد نبودیم؛ اما در دهه هشتاد با روی کار آمدن دولت مهرورزی سویه مردمی کمی زنده شد و امید در میان مردم شکل گرفت، عمدتاً دولت خدمتگزار مردم بود نه دولت مردم؛ اما کم‌کم این روند هم حالت خود را در پایان دولت از دست داد.

فرمان آتش به اختیار؛ نخستین مرحله گفتمان مردمی سازی دولت بود

وی افزود: همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب اسلامی در دهه‌های اخیر در سخنرانی‌های خود بیان فرمودند، امروز دولت اسلامی، قوامش به مردم است؛ اما باوجوداینکه دولت دونده‌ای در زمان آقای احمدی‌نژاد داشتیم، انسداد در کارآمدی به وجود آمد و در دهه ۹۰ به لحاظ گفتمانی، بازگشت به خویشتن در دهه ۶۰ از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی مطرح شد، اما دولت به دلیل ناکارآمدی که داشت، این روحیه را جدی نگرفت و رهبر انقلاب در دهه ۹۰ طرحی را برای تحقق‌سازی این گفتمان پیشنهاد کردند که در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۲ بحث نظام‌سازی مردم‌پایه را مطرح کرد و چهار ماه پس‌ازآن در شهریورماه این موضوع به‌صورت جدی علنی شد، مقوله مردم‌پایه اصالت پیدا کرد. هفت ماه پس‌ازآن از جوانان خواستند تا فعالیت‌های خودجوش را انجام دهند و در تیرماه ۱۳۹۵ هم فرمان آتش به اختیار را صادر فرمودند که در سال ۱۳۹۷ برای تمامی عرصه‌ها این فرمان را گسترش دادند. در همان سال نشست‌های با همین نگاه برگزار شد و ۵۲ نشست در این زمینه شکل گرفت و در آن جلسه کنشگران جدی دعوت شدند. در سال ۱۳۹۷ بیانیه گام دوم انقلاب با همین نگاه صادر شد و در این بیانیه روح پیشرفت و میدان‌داری جوانان به‌صورت جدی طرح گردید.

حلقه‌های میانی تکمیل‌کننده طرح راهبردی مردمی‌سازی است

افراز ادامه داد: رهبر معظم انقلاب اسلامی از سال ۱۳۹۸ طرح حلقه‌های میانی را مطرح کردند که در مردادماه ۱۴۰۰ و در زمان تنفیذ حکم ریاست جمهوری آقای رئیسی به این موضوع به‌صورت جدی پرداختند. تمسک به ارزش‌های انقلاب اسلامی از مهم‌ترین موضوعاتی بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی درزمینه‌ی ایجاد طرح مردمی‌سازی به آن اشاره کردند؛ بنابراین بازگشت به مردم و مردمی‌سازی باید با جدیت دنبال شود، حلقه‌های میانی تکمیل‌کننده طرح راهبردی برای تحقق دولت اسلامی در قالب مردمی‌سازی حکمرانی است. امروز مجموعه‌هایی از دل مردم و با محوریت جوانان شکل گرفته است و برای الگوسازی مبتنی بر مسائل واقعی کشور در عرصه‌های مختلف به میدان آمده‌اند و تمرکز آن‌ها از جهت اتصال توده مردم به مسائل انقلاب بسیار تأثیرگذار خواهد بود.

وی با بیان اینکه حلقه‌های میانی نرم‌افزاری برای اتصال توده مردم به مسائل و حل آن‌ها توسط خود مردم است، تصریح کرد: سه دهه گذشته در عرصه حکمرانی حلقه‌های میانی با انسداد روبه‌رو بودیم که مسائل کشور حل نشدند، این در حالی است که در هر عرصه‌ای که مردم ورود کرده و پا به عرصه گذاشتند، به موفقیت‌های بسیار خوبی دست‌یافته‌ایم؛ ازجمله این موارد می‌توان به موضوع مبارزه با ویروس منحوس کرونا اشاره کرد که گروه‌های جهادی و مردمی توانستند موفقیت‌های خوبی را به دست بیاورند و کشور در کمتر از یک سال از این بیماری رهایی یابد و امروز هم می‌توان در سایر عرصه‌های مدیریتی از مردم کمک گرفت. برای نهادینه‌سازی سیر تطوری حلقه‌های میانی نیازمند دو مسئله هستیم، یکی از آن مسائل گفتمان‌سازی و مدل‌سازی حلقه‌های میانی است که به نظر می‌رسد، هیأت‌های مذهبی و تشکل‌های دینی بهترین الگو از نظر موقعیت برای کمک به این گفتمان سازی و مدل‌سازی کارآمد هستند.

هیأت‌های مذهبی بهترین فرصت برای توسعه گفتمان مردمی سازی است

پژوهشگر اندیشه اجتماعی مکتب امام خمینی (ره) تأکید کرد: هیأت‌های مذهبی و تشکل‌های دینی، به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فردی که دارند، می‌توانند در حوزه گفتمان‌سازی و مدل‌سازی بسیار کمک‌کننده باشند، در دوره‌ای از تاریخ هم این‌گونه بوده است که هیأت‌های مذهبی در این خصوص به‌خوبی نقش‌آفرینی کردند و توانستند به موفقیت‌های خوبی دست یابند، ایجاد تعاونی و برنامه‌های مواسات و شرکت در کار ویژه‌های اجتماعی ازجمله موفقیت‌های هیأت‌های مذهبی است.

وی با بیان اینکه در مسئله مردم سازی با یک خطر جدی روبه‌رو هستیم، یادآور شد: آن خطر گفتمان دولت حداقلی در فضای نخبگان و جریان نو لیبرال است، آن‌ها دولت را به نفع طبقه سرمایه‌دار کوچک می‌کنند یا دولت را به شکل کلونی‌ها بی‌جهت و بی آرمانی پیش خواهند برد، امروز ما مردم‌سازی را از دولت انتظار داریم که همان گفتمان دهه شصت را در جامعه ایجاد کند و با مقوله ولایت هم‌طراز باشد؛ بنابراین در این زمینه باید کار ویژه‌ای برای هیأت‌های مذهبی همچون مودت اهل‌بیت و ولایت تعریف کنیم تا هیأت‌ها با عهد خود بتوانند مقوله اتصال به ولایت و خطرات احتمالی را کنار بگذارند.

هیچ دولتی نتوانسته است به ساختار هیأت‌های مذهبی ورود کند

افراز، برخورداری از قدرت گفتمان‌سازی، داشتن ساختارهای متنوع و توانایی شبکه گسترده را از دیگر امتیازهای هیأت‌های مذهبی برشمرد و گفت: هیأت‌ها شبکه بسیار گسترده‌ای در سراسر کشور دارند که از نهادهای دولت و سازمانی چنین کاری برنمی‌آید، به خاطر داشتن ساختارهای متنوعی که در هیأت‌ها وجود دارد، دولت‌ها تاکنون نتوانستند به هیأت‌ها ورود و سلب ماهیت کنند و همچنان ریشه مردمی خود را حفظ کرده‌اند. در بخش گفتمان‌سازی هم از قدرت ویژه‌ای برخوردارند و در این مجموعه بزرگ حضور عموم را به‌خوبی شاهد هستیم.

وی با بیان اینکه در هیأت‌های مذهبی مردم بدون هیچ محدودیت حزبی و جناحی فعالیت می‌کنند که به‌عنوان مشارکت‌کننده و مخاطب با هیأت ارتباط دارند، ادامه داد: هیأت‌ها نقش بی‌بدیلی را می‌توانند در حوزه حکمرانی حلقه‌های میانی ایفا کنند، البته باید این نقش را به‌درستی تعریف و تبیین کرد. امروز انقلاب اسلامی هیچ ایده‌ای غیر از مردمی‌سازی در حیثیت حکمرانی و نسبت مردم و حاکمیت در اداره جامعه ندارد و اگر بخواهیم انقلاب اسلامی را با مبانی عرفانی، فقهی، کلامی و سیاسی تعریف کنیم و امتداد بدهیم، باید در اندیشه سیاسی و اجتماعی با همین مقوله مردمی‌سازی حرکت کنیم.

پژوهشگر کتاب حکمرانی نوین با بیان اینکه باید در بحث مردمی‌سازی بسیار جدی بود، تصریح کرد: اگر بخواهیم انقلاب را در این مرحله سوم در حوزه حکمرانی جلو ببریم و به سمت تمدن اسلامی حرکت کنیم، باید مسئله ارتباط گسترده با توده‌های مردم و فناوری مشارکت گرفتن از مردم را در عرصه‌های مختلف اجرا کنیم، راه‌های دیگر که تاکنون در پیش‌گرفته بودیم به انسداد رسیده‌اند و هیچ جایگزینی برای نسخه مشارکت مردم در این زمینه وجود ندارد.

این سلسله نشست‌ها با موضوع «سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی در موضوع هیأت و آئین‌های مذهبی» توسط اندیشکده هیأت و آئین‌های مذهبی برگزار می‌شود.