اسلام با "معنویت ستم‌پذیر" مبارزه می‌کند

عقیق: آیت الله رمضانی، دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت صبح امروز در دانشگاه بین‌المللی اهل بیت علیهم‌السلام و با حضور جمعی از اساتید و دانشجویان این دانشگاه به موضوع اخلاق کاربردی پرداخت.

امام با اصلاح تدریجی مخالف بود

وی با اشاره به اینکه انقلاب اسلامی سه رکن اساسی دارد، گفت: رکن اول، اسلامیت نظام است، آن هم با فهمی که امام (ره) از اسلام ارائه دادند، به این صورت که حکومت، شأنی از شئون اسلام است. این شأن هم برای پیامبر و هم برای امامان معصوم علیهم‌السلام قابل اثبات است. اسلام در تمام ابعاد و از جمله بُعد حکومتی ورود دارد. امام تأکید داشتند که اولاً اسلام این شأن را دارد در هر شرایطی مدل حکومت ارائه دهد و مسلمانان باید بر تشکیل حکومت اسلامی اهتمام بورزند تا احکام اسلامی در آن اجراء شود وگرنه بدون حکومت اسلامی، بسیاری از احکام اسلام تعطیل می‌شود. دوم اینکه در شرایط امروز، این امر قابل تحقق است. در عصر پست‌مدرنیته خیلی‌ها معتقد بودند به دلیل گسترش علم تجربی مسلمانان نمی‌توانند در عرصه‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مدل ارائه و در نهایت حکومت تشکیل دهند. به همین جهت امام معتقد بودند در این عصر می‌توان این امر را محقق کرد. عده‌ای معتقد به رفرمیسم یا اصلاح تدریجی بودند، اما امام معتقد به انقلاب بودند و می‌فرمود یک سیستم فاسد را فقط باید با انقلاب از بین برد.

وی افزود: رکن دوم انقلاب اسلامی، رهبری بود؛ این امر چه در زمان خود امام و چه در عصر شاگرد خلف ایشان یعنی رهبر معظم انقلاب جلوه‌گر شد. رکن سوم انقلاب مردم بودند. آسیب به هر کدام از این ارکان، به نظام آسیب خواهد زد.

دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت یکی از دستاوردهای مهم نظام را معنویت و اخلاق دانست و گفت: اخلاق و معنویت دو گزاره‌ای هستند که هم امام خمینی (ره) و هم رهبر معظم انقلاب بر آن تأکید داشته و دارند، همچنان که یکی از شاخصه‌های مهم اسلام، این است که اخلاق فطری و اخلاق توحیدی و نیز معنویت در جامعۀ بشری پیاده شود. اگر می‌خواهیم به سمت تمدن اسلامی برویم، باید نسبت به آن اهتمام بورزیم. بحث پیشرفت علم، مبارزه با فساد و پیاده سازی عدالت در جامعه که از آرمان‌های انبیای الهی در عرصه اجتماعی است، برای جامعۀ ما ضروری است تا برسد به سبک زندگی که نرم افزار نظام اجتماعی محسوب می‌شود.

برای تحقق عدالت خیلی راه باقی مانده است

آیت الله رمضانی عدالت‌ورزی و عدالت‌خواهی را از آرمان‌های همیشگی انقلاب اسلامی دانست و گفت: اینطور نیست که عدالت را در گام دوم انقلاب اجراء کنیم بلکه از ابتدا مطرح بوده است. تکوین انقلاب بر این بوده که طعم عدالت را به جامعه بچشاند. خیلی راه مانده تا بتوانیم این مسیر را طی کنیم. در طول این 43 سال حیات انقلاب، تلاش بر عدالت بوده، اما در حوزۀ عدالت خیلی راه باقی مانده است. امروز بخشی از فشارها به خاطر همین مسئله است که نتوانستیم عدالت را به طور بایسته پیاده کنیم. ارادۀ مسئولان هم بر این امر است، اما فاصله داریم.

وی با تأکید بر اینکه آنچه برجسته است و باید به آن اهتمام داشته باشیم، اخلاق و معنویت در بعد فردی به خصوص بُعد اجتماعی است، گفت: امام خمینی (ره) به صورت مکرر تأکید داشتند «هر اصلاحی نقطه اولش خود انسان است. چنانچه خود انسان تربیت نشود، نمی‌تواند دیگران را تربیت کند ... از این جهت آن چیزی که بر همه ما لازم است، ابتدا کردن به نفس خودمان است و قانع نشدن به اینکه همان ظاهر درست بشود و از قلبمان شروع کنیم، مغزمان شروع کنیم و هر روز دنبال این باشیم که روز دوممان بهتر از روز اولمان باشد.» بنابراین اگر فرد به اصلاح نرسد، حقیقت اصلاح را نمی‌تواند پیاده کند. شما در تعابیر مقام معظم رهبری دربارۀ ضرورت این امر نکات فراوانی می‌بینید. ایشان می فرماید «معنویّت و اخلاق، جهت‌دهنده‌ی همه‌ی حرکتها و فعّالیّتهای فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است؛ بودن آنها، محیط زندگی را حتّی با کمبودهای مادّی، بهشت میسازد و نبودن آن حتّی با برخورداری مادّی، جهنّم می‌آفریند.»

تربیت‌یافتگان اسلامی توانایی اصلاح جامعه را دارند

آیت الله رمضانی افزود: اخلاقی که دین مطرح می‌کند، اخلاق توحیدی است؛ یعنی جهت رفتارها مبتنی بر گزاره‌های توحیدی است. همه فضائل و رذائل را می‌دانند. اخلاق اجتماعی، نمود اخلاق فردی است. تا فرد ساخته نشود، جامعه ساخته نخواهد شد. تا امانت‌داری در خود فرد نهادینه نشود، پیاده‌سازی آن در جامعه غیر ممکن خواهد بود. پیرایش و آرایش باید صورت گیرد. وقتی ادب کامل می‌شود، آن وقت انسان می‌تواند در زندگی جلوه‌گر شود و تأثیرگذار باشد. آن عده که در عرصه‌های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی تربیت‌یافته نباشند، نمی‌توانند جامعه را اصلاح کنند. نظام باید، نظام تربیتی شود. نظام همواره در صدد این بود که معنویت حاکم باشد.

دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت با اشاره به اینکه سه نوع معنویت انحرافی داریم، گفت: اولین مورد، معنویت متحجرانه است که به معنویت افراطی یا التقاطی می‌گویند. گریز از دنیا و عدم استفاده از موهبت‌های دنیوی از شاخصه‌های این نوع معنویت است؛ این در حالی است که از همین دنیا باید به عنوان مزرعۀ آخرت شروع کنیم. چشم و زبان و گوش و دست و پا و جوارح و جوانح را تربیت کنیم؛ لذا برخی از مسلمانان گمان می‌کنند باید از دنیا فاصله بگیرند. این همان زهد منفی است. زاهد یعنی اگر چیزی از مواهب به او رسید شاد نشود و از آنچه از دست می‌دهد، غمگین نباشد.

وی افزود: دومین نوع معنویت، معنویت دنیوی است، یعنی آنچه انسان دنبال می‌کند، خارج از دنیا باشد. فرد برای رسیدن به قهرمانی از خیلی چیزها می‌گذرد. یا از وطن دفاع می‌کند، اما کاری با معنویت و دین ندارد. تمام این مدل را مضمون نمی‌کنیم، اما انسان نباید مختص به این معنا شود و اکتفا به این معنویت کند.

اسلام با معنویت ستم‌پذیرانه مبارزه می‌کند

آیت الله رمضانی سومین نوع معنویت را معنویت ستم‌پذیرانه نامید و گفت: در این نوع معنویت، فرد یا گروهی شرایط را طوری فراهم می‌کند که جامعه ظلم و ستم را از بیگانگان بپذیرد. از آنجا که تلاشی در برابر ظالم ندارند، چاره‌ای از پذیرش ستم ندارند. مطیع کردن مردم و به بردگی گرفتن آنها از اهداف این معنویت است. امروزه در بردگی مدرن، سعی دارند افکار مردم را در دست بگیرند؛ تفکرشان را با مبانی الحادی خود جهت دهند. اسلام با معنویت ستم‌پذیرانه مبارزه می‌کند؛ لذا ظلم‌پذیری را مذموم می‌داند و ظالم و مظلوم را هر دو در جهنم  می‌داند. یک جا مظلوم با استضعاف فکری و مادی و فرهنگی و سیاسی مواجه است، اما گاهی مسئولانی پیدا می‌شوند که عمداً ظلم را می‌پذیرند. تلاش می‌کنند مردم را خفیف و سبک و منحط بشمارند و به آنها می‌باورانند که شما باید محکوم باشید و دشمنان به دلیل امکانات و شرایط مادی باید حاکم باشند.

وی با تصریح بر اینکه معنویتی که اسلام تأکید می‌کند، سه ویژگی دارد، اولین ویژگی آن را جامع بین دنیا و آخرت دانست و گفت: دین اسلام تأکید دارد هم در دنیا عزیز زندگی کنید و هم در آخرت. احکام دینی متکفل تربیت انسان جامع است، تا هم در دنیا و در آخرت به سعادت و کرامت برسد. انگیزه الهی در معنویت اسلامی موج می‌زند. یاد بگیریم کار برای خدا را، یاد بگیریم احیای دین را، یاد بگیریم هجرت به‌سوی خدا را. امام این بیت را بیت نفس تفسیر می‌کردند. تأکید داشت از بیت نفس و هواهای نفسانی به‌سوی خدا هجرت کنیم؛ به این نقطه برسیم که حرکتمان از خدا و به‌سوی خدا باشد. از کثرت به وحدت هجرت کنیم.

آیت الله رمضانی افزود: نکتۀ مهمی که در معنویت اسلامی بر آن تأکید شده و در کلمات امام و رهبری می‌بینید، مبارزه با ستم است. نمی‌توان ادعای معنویت اسلامی کرد، اما از مبارزه با ظلم و زر و زور تزویر خبری نباشد. در این بین تفاوتی میان معنویت اسلامی یا خصوصیات معنوی اسلامی با معنویت غیر اسلامی وجود دارد؛ به این صورت که معنویت اسلامی، شریعت محور است. بر پایه بایدها و نبایدهاست. در معنویت غیر اسلامی به فکر این بایدها و نبایدها نیستند. در غرب، معنویت بدون شریعت و دین را می‌بینیم. اگر جامعه می‌خواهد در دنیا و آخرت به سعادت برسد، التزام به شریعت باید باشد.

وی آخرت گرایی و اصرار بر تفکر صحیح را دو ویژگی دیگر معنویت اسلامی برشمرد و گفت: در احادیث سفارش زیادی به تفکر شدیم. اگر جامعۀ متفکر و خردوزر باشد، رشد پیدا خواهد کرد و تن به هر خرافه‌ای نخواهد داد. در معنویت غیر دینی با خالی کردن ذهن از هر چیزی مواجهیم، اما در معنویت اسلامی، انسان تمام وجودش را مملو از معنویت و توحید می‌کند. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) خطاب به فرزندش محمد بن حنفیه هنگامى که در جنگ جمل پرچم را به او داد ایراد فرمود، تَزُولُ الْجِبَالُ وَ لَا تَزُلْ عَضَّ عَلَى نَاجِذِک أَعِرِ اللَّهَ جُمْجُمَتَک- تِدْ فِی الْأَرْضِ قَدَمَک ارْمِ بِبَصَرِک أَقْصَى الْقَوْمِ وَ غُضَّ بَصَرَک وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ؛ یعنی  اگر کوه‌ها از جا کنده شود، تو از جایت تکان نخور، دندان‌هایت را به هم بفشار و کاسه سرت را به خدا بسپار، قدم‌هایت را بر زمین بکوب، آخر سپاه را چشم انداز خودساز و چشمت را نیم ‌باز قرار ده و بدان که پیروزى از جانب خداوند سبحان است.

منبع:تسنیم