انسان چگونه از رحمت خاص الهی بهره‌مند می‌شود؟

عقیق:در ایام منسوب به حضرت صدیقه طاهره و فاطمیه اول هستیم. الگو گرفتن از زندگی ائمه علیهم‌السلام جزو موارد مورد تاکید در معارف اسلامی و در جهت ساختن سبک زندگی مناسب برای مؤمنان است، در زندگی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها باید دقیق شد، با نگاهی نو آن زندگی را شناخت و به معنای واقعی کلمه آن را الگو قرار داد. یکی از ابعاد زندگانی این بانوی بزرگوار نیایش‌های عاشقانه آن حضرت با خداوند تبارک و تعالی است. دعاهایی است که منسوب به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بوده و راه گشا برای کسب معرفت و رسیدن به کمال محسوب می‌شود.

دعا نزدیک‌ترین و مؤثرترین رابطه انسان با خداست. دعا در فرهنگ اسلامی از مهم‌ترین عبادات است؛ تا آنجا که خداوند در قرآن مجید پس از امر به دعا و وعده استجابت «وَقالَ رَبُّکُمُ ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُم» می‌افزاید: کسانی که در برابر این رابطه نزدیک خلق و خالق تکبر می‌ورزند به زودی با ذلت وارد دوزخ می‌شوند: «اِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ». و در جایی دیگر از قرآن مجید می‌خوانیم: «قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْلادُعاؤُکُم»؛ (بگو: پروردگارم برای شما ارزشی قائل نیست اگر دعای شما نباشد).

در اهمیت فوق العاده دعا در فرهنگ اسلامی همان بس که دعا زیباترین رابطه خلق با خالق است و باعث طراوت روح انسان و نور امید بر آن می‌شود. دعا انسان را به اصلاح خویشتن و تهذیب اخلاق دعوت می‌کند. دعا نزدیک‌ترین و مؤثرترین رابطه انسان با خداست. به هنگام دعا، انسان با تمام وجودش خدا را مخاطب ساخته و از فضل و رحمتش طلب می‌کند و با خضوع و تذلل او را می‌خواند و خواسته‌های خود را بی پرده به عرض او می‌رساند.

گفتنی است به هنگام دعا تمام حجاب‌ها میان خداوند و بندگان برداشته می‌شود و انسان، مستقیماً او را مخاطب قرار داده و تمام نیازهای خود را با او در میان می‌گذارد. اضافه بر این، شکی نیست که دعا نقش بسیار مؤثری در تربیت نفوس انسانی و سوق آنها به مراتب کمال دارد که بسیاری از آن غافل اند. با این‌که خداوند به انسان بسیار نزدیک است «وَنَحْنُ أَقْرَبُ اِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرید» ولی بسیار می‌شود که انسان با غفلت و بی توجهی از او فاصله می‌گیرد و دور می‌شود. دعا می‌تواند این دوری را تبدیل به نزدیکی کند و این فاصله را از میان بردارد چرا که انسان به هنگام دعا، قرب و نزدیکی خود را به خدا کاملاً احساس می‌کند. دعا همچون باران بهاری است که سرزمین دل‌ها را سیراب می‌کند و شکوفه‌های ایمان و اخلاص و عشق و عبودیت را بر شاخسار روح انسان ظاهر می‌سازد. دعا نسیم روح بخش قدسی است که همچون دم مسیحا عظم رمیم را به اذن الله حیات می بخشد.

دعا دریای مواجی است که گوهرهای فضایل اخلاقی را در درون وجود انسان پرورش می‌دهد. هر نفسی که با دعا همراه است ممدّ حیات است و مفرّح ذات و هر دلی که با نور دعا قرین است با تقوای الهی همنشین است. دعا کننده، وصول به مقاصد شخصی یا نوعی خود را از خدا می‌طلبد و خداوند تربیت و پرورش روحانی او را از طریق دعا می‌خواهد.

بر همین اساس حجت الاسلام والمسلمین محمود معرفت پژوهشگر مسائل دینی، از رهگذر شرح و دعاهای ایام هفته حضرت زهرا سلام الله علیها، زوایای پنهانی که در این ادعیه نورانی نهفته است را مطرح و مطالب آن تقدیم مخاطبان می‌شود. آنچه در ادامه می‌خوانید بخش سوم این سلسله مطالب است:

حضرت فاطمة (س) فی دُعاءِ یومِ السَّبتِ: اللّهُمَّ افتَح لَنا خَزائِنَ رَحمَتِک، وهَب لَنَا اللّهُمَّ رَحمَةً لا تُعَذِّبُنا بَعدَها فِی الدُّنیا وَالآخِرَةِ، وَارزُقنا مِن فَضلِک الواسِعِ رِزقاً حَلالاً طَیباً، ولا تُحوِجنا ولا تُفقِرنا إلی أحَدٍ سِواک، وزِدنا لَک شُکراً، وإلَیک فَقراً وفاقَةً، وبِک عَمَّن سِواک غِنی وتَعَفُّفاً.اللّهُمَّ وَسِّع عَلَینا فِی الدُّنیا، اللّهُمَّ إنّا نَعوذُ بِک أن تَزوِی وَجهَک عَنّا فی حالٍ ونَحنُ نَرغَبُ إلَیک فیهِ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ، وأعطِنا ما تُحِبُّ وَاجعَلهُ لَنا قُوَّةً فیما تُحِبُّ، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ.

«اللهم افتح لنا خزائن رحمتک»

حضرت زهرا (س) دعای روز شنبه را با جمله نورانی «اللهم افتح لنا خزائن رحمتک» آغاز می‌کنند. سوالی که در خصوص این جمله به ذهن می‌رسد این است که آیا خداوند متعال خزائن رحمت خود را بدون درخواست و مسئلت از جانب موجودات عالم اعم از مکلف آگاه و غیر مکلف، در اختیار آنها قرار می‌دهد؟ و آیا خداوند متعال نیازهای موجودات عالم را از سر لطف و رحمت بدون درخواست و مسئلت عنایت نکرده است؟ در پاسخ به این سوالات باید به این نکته توجه داشت که رحمت خدای متعال بر دو نوع است.

نوع اول رحمت عام الهی است، رحمتی که با به وجود آمدن هر موجودی زمینه انتفاع و بهره‌مندی او را فراهم می‌کند. مانند آن مثال معروف که می‌گویند همین که نوزاد از مادر متولد شد، سینه مادر مملو از شیری می‌شود که نوزاد در مراحل ابتدایی زندگی به آن نیازمند است. بنابراین رحمت عام الهی آن رحمتی است که خدای متعال بدون درخواست به مخلوقاتش عنایت می‌کند.

از سوی دیگر درخواست موجودات به خصوص موجوداتی که دارای زبان هستند نیز بر دو نوع حالی و زبانی است. منظور از درخواست حالی این است که موجود همین که لباس وجود بر تن کرد، نیازهای او ظاهر می‌شود. خداوند متعال این درخواست‌های وجودی را قبل از آنکه موجود پا به عرصه عالم بگذارد فراهم کرده است و علاوه بر آن در ادامه بودنش نیز درخواست‌هایی دارد که آن نیز از جانب خداوند مهیا شده است.

اما درخواست‌های زبانی آن دسته از درخواست‌هایی است که توسط انسان و جن به دلیل اینکه قدرت بیان دارند، به پیشگاه خداوند عرضه می‌شود. درخواست‌های زبانی در عین حال یک نوع عبادت نیز محسوب می‌شود. همچنان که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «الدعا مخ العبادة»؛ دعا مغز عبادت است. انسان و جن با توجه به نیازهایی که در وجود خود احساس می‌کنند و برآوردن آن نیازها را منحصراً در حیطه ربوبی حق تعالی می‌بینند از این جهت است که درخواست خود را به خدای متعال عرضه می‌دارند.

علاوه بر عنوان عبادتی مسئله درخواست از خدای متعال، موجود مکلف آگاه که همان جن و انس هستند بر اثر خودشناسی و مقصد شناسی می‌داند موجودی است که باید با گذر از مراحلی به نقطه مطلوب برسد و می‌داند در این مسیر نیازهایی دارد که تنها با درخواست از خدای متعال ممکن است برآورده و مرتفع گردد.

فراز ابتدایی دعای حضرت زهرا سلام الله علیها در روز شنبه به همین بخش اشاره دارد که انسان در ابتدا از رحمت عام پروردگار بهره‌مند شده و به مرحله‌ای رسیده است که می‌خواهد شامل رحمت خاص خداوند شود. حضرت زهرا سلام الله علیها با بیان این جمله می‌خواهند به انسان‌ها بیاموزند که خزائن رحمت الهی بر دو نوع است. نوع اول آن خزائن رحمتی است که به محض به وجود آمدن موجود در آن خزائن رحمت گشوده می‌شود و نوع دوم خزائن رحمتی است که گشایش آن منوط به مسئلت و درخواست از خدای متعال است.

بنابراین درخواست کننده می‌داند خزائن رحمت خداوند دو نوع است؛ نوع اول رحمت تفضلی و مشروط به موجود بودن موجودات و نوع دوم رحمت مسئلتی و منوط به درخواست است. حضرت زهرا سلام الله علیها با آموزش این جمله از دعا تلویحاً محبین خود را از نظر معرفت و بینش ترقی می‌دهند تا متوجه باشند که خزائن رحمت مسئلتی در اختیار آن موجود مکلف آگاهی قرار می‌گیرد که زبان به درخواست و طلب بگشاید.

بنابراین عبارت «اللهم افتح لنا خزائن رحمتک» مربوط به رحمت مسئلتی پروردگار و در مقابل جمله «فتح الله و یفتح للانسان و الجن خزائن رحمته تفضلا» مربوط به رحمت تفضلی خداوند است. حضرت زهرا سلام الله علیها با این عبارت زیبا محبین خود را راهنمایی می‌کنند که به مرحله درخواست زبانی بیایند تا هم عنوان عبادتی دعا شامل حال آنها بشود و هم به مرحله تلذذ و ابتهاج از احساس اجابت دعا برسند.

در مباحث آتی به این مسئله می‌پردازیم که چرا اسلام اصرار دارد انسان در محضر حق تعالی زبان به مسئلت و درخواست بگشاید. یکی از علل آن این است که همین که انسان زبان به دعا گشود و اجابت آن را مشاهده کرد در جان خود لذت و بهجتی خاص و شیرین احساس می‌کند. لذت و ابتهاجی که از منظر روان شناختی عالیترین امتیازی است که باورمندان به عالم ملکوت و بالاتر از آن به این نعمت و امتیاز دست پیدا می‌کنند. یکی از دعاهای اهل بیت علیهم السلام برای پیروانشان رسیدن به این ابتهاج و لذت روحی است، ابتهاجی که در سرعت بخشیدن به حرکت به سوی ملکوت عالم موثر و مفید است.

منبع:مهر