امام رضا(ع) چگونه تهدید مأمون را به فرصت تبدیل کرد؟

عقیق:تحلیل زندگانی اهل بیت وحی علیهم السلام از منظر صرفاً تاریخی گاهی نه تنها انسان را با شبهات و سؤالات پیچیده‌ای مواجه می‌کند، بلکه ممکن است فرد به دست‌اندازهای اعتقادی و ایمانی بیفتد. اگر آیات و احادیث فراوان درباره مقام ازلی و ابدی این انوار مقدس را بپذیریم، باید به فرازمانی و فرامکانی بودن اعمال و رفتار ایشان هم شهادت دهیم؛ به این ترتیب، اعمال، رفتار، آثار و پیام هر یک از آن بزرگواران محصور در تاریخ نیست بلکه تمام این آثار در بستر نشئات آینده تا قیامت معنا می‌یابد؛ به عنوان مثال نتیجه مطالعه و تحلیل تاریخیِ جریان عاشورا چیزی جز تصورِ شکست امام حسین علیه‌السلام نخواهد بود، هرچند بخواهیم توجیهاتی بر آن بتراشیم، اما با نگاهی فرامکانی به جریان عاشورا و قیام امام حسین علیه‌السلام در می‌یابیم ماجرای عاشورای حسینی قطعه‌ای از پازل برنامه‌های امام حسین علیه‌السلام تا رسیدن به جامعه آرمانی ظهور بود و این برنامه بناست در طول زمان، این بار نه از زمین بلکه از موقعیت آسمان  تکمیل، تقویت، هدایت و مدیریت شود تا به سرانجام مطلوب برسد؛ از این جهت است که در احادیث متعددی از رجعت امام حسین علیه‌السلام با یارانشان سخن به میان آمده است. در عصر حاضر نیز طلیعه نور اربعین، گواهی بر تکمیل مأموریت الهی امام حسین علیه‌السلام است.

این نوع تحلیل درباره هر یک از اهل بیت علیهم‌السلام مصداق می‌یابد که از جمله آنها، هجرت امام رضا علیه‌السلام از مدینه به‌سوی ایران است. با نگاه صرفِ تاریخی به این رویداد، مأمون در موضع قدرت و امام نیز در موضع ضعف است تا آنجا که تسلیم قدرت این دشمن خدا شده، مجبور می‌شود ولایتعهدی را بپذیرد. اما از منظری معرفتی، امام در موقعیت امامِ شب قدر که تمام مقدرات عالم به اذن‌الله در ید قدرت اوست و به تعبیر روایات موثق، او از جانب خداوند سر انجام هر فرد و قومی را رقم می‌زند و تقسیم ارزاق از مجرای امام و در موقعیت شب قدر (یا نیمه شعبان) شکل می‌گیرد (اقبال الأعمال، ج1، ص185)، تمام صحنه عوالم را صد در صد کنترل می‌کند. در این بین ماجرای مأمون نزد امام همچون کاهی بر روی دریای شناورِ رویدادهای عالم جلوه می‌کند.

با این مقدمه،‌ امام در این رویداد تاریخی، طوری صحنه‌آرایی می‌کند که به آن مأموریت تمدنی و آینده‌سازانه خویش یعنی بسترسازی ظهور امام عصر عجل الله تعالی فرجه برسد؛ لذا مشهد پایگاهی برای شیعیانی است که قصد دارند به سمت بسترسازی ظهور حرکت کنند؛‌ یاورانی که ابزار معنوی و نورانی خویش را از کنار مضجع شریف امام رضا علیه‌السلام دریافت می‌کنند و آن را در راه امام عصر خویش به کار می‌گیرند. نمونه ضعیف‌شده آن را در رزمندگان و فرماندهان دفاع مقدس مشاهده کردیم. پس تلاش در راستای تغییر زمامداری غاصبانه به امامت الهی و تغییر موقعیت پست دنیا به موقعیت بهشت‌گونه سرزمین ظهور، یکی از اهداف کلان و مشترک خاندان عترت بود.

جالب است که این نوع نگرش در اندیشه الهی رهبر معظم انقلاب به وفور دیده می‌شود. ایشان در یک تحلیل کلی درباره رویدادهای تاریخ عترت فرمود «از آغاز نیمه دوم قرن اول هجرى که خلافت اسلامى به ‏طور آشکار با پیرایه‏‌هاى سلطنت آمیخته شد و امامت اسلامى به حکومت جابرانه پادشاهى بدل شد، ائمه اهل بیت،علیهم‏السلام، مبارزه سیاسى خود را به ‏شیوه‌اى متناسب با اوضاع و شرایط، شدت بخشیدند. این‏ مبارزه، ‏بزرگ‌ترین‏ هدفش تشکیل نظام اسلامى و تأسیس حکومتى بر پایه امامت‏ بود  ... اما طبق قرائن حتمى، جهاد اهل بیت ‏به این هدف‌ها محدود نمى‌‏شد و بزرگ‌ترین هدف آن، چیزى جز تشکیل حکومت علوى و تأسیس نظام عادلانه اسلامى نبود. بیشترین ‏دشواری‌هاى ‏زندگى، مرارت‏‌بار و پر از ایثار ائمه و یاران آنان به خاطر داشتن این هدف بود و ائمه، علیهم‏‌السلام، از دوران امام سجاد علیه‌‏السلام و بعد از حادثه عاشورا به زمینه‏‌سازى درازمدت براى این مقصود پرداختند. (بخشی از کتاب انسان 250 ساله)

رهبر معظم انقلاب با همین نگاه درباره توطئه مأمون در راستای قطع ارتباط امام با مردم و تدبیر حضرت در جهت شکستن این فضا فرمود: درحالی‌ که مأمون، امام را جدا از مردم می‌پسندید و این جدایی را در نهایت وسیله‌ای برای قطع رابطه‌ی معنوی و عاطفی میان امام و مردم می‌خواست، امام در هر فرصتی خود را در معرض ارتباط با مردم قرار می‌داد. با اینکه مأمون آگاهانه مسیر حرکت امام از مدینه تا مرو را به طرزی انتخاب کرده بود که شهرهای معروف به محبت اهل بیت مانند کوفه و قم در سر راه قرار نگیرند.امام در همان مسیر تعیین شده، از هر فرصتی برای ایجاد رابطه‌ی جدیدی میان خود و مردم استفاده کرد. در اهواز آیات امامت را نشان داد، در بصره خود را در معرض محبت دل‌هایی که با او نامهربان بودند قرار داد، در نیشابور حدیث سلسلةالذهب را برای همیشه به یادگار گذاشت و علاوه بر آن، نشانه‌های معجزه‌آسای دیگری نیز آشکار کرد و در جابه‌جای این سفر طولانی فرصت ارشاد مردم را مغتنم شمرد، در مرو که سر منزل اصلی و اقامت‌گاه خلافت بود هم هرگاه فرصتی دست داد حصارهای دستگاه حکومت را برای حضور در انبوه جمعیت مردم شکافت. (پیام حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به کنگره‌ی جهانی امام رضا علیه‌السلام)

بنابراین وقتی با نگاهی تمدنی به تاریخ زندگانی اهل بیت وحی علیهم‌السلام می‌نگریم، پیروز واقعی میدان همان خلفای منسوب از جانب خداوند خواهند بود.

منبع:تسنیم