آداب ساخت مسجد به روایت علامه حسینی طهرانی

عقیق:  در فرهنگ اسلام «مسجد» محل گردهمایی مسلمانان است. مسجد قدمتی به اندازه خود اسلام دارد، اما هنوز باورمان نشده است که در روزگار تهاجم فرهنگی غرب بهترین سنگر و پناهگاه مؤمنان می‌تواند مسجد باشد و شاید بر همین اساس مرحوم قاضی(ره) فرمود: «مؤمن در مسجد همانند ماهی است در آب!»

این محل اجتماع مؤمنان، این خلوتگاه عاشقان، این محفل انس دوستان، این پایگاه اسلام ... مسجد است، تصویرگر محراب و جماعت و گنبد و مناره و ... در خاطره‌ها، اما تا به حال فکر کرده‌ایم ساخت مساجدمان چقدر با دستورات شرع سازگاری دارد؟ و چقدر نیاز به احداث مساجد جدید داریم؟ شاید بگویید بودجه‌های کلان می‌خواهد و برنامه‌های بهمان!

اما می‌شود با طرح‌های ابتکاری و بهره‌گیری از نیروهای فعال ـ طبق دستورات شرع ـ مساجد کم هزینه بدون تجمل و اشرافی‌گری اما مستحکم و محکم و زیبا بنا نهاد تا دیگر هر موقع در حضر و سفر ندای اذان طنین انداز شد، دیگر بهانه‌ای برای عدم پاسخ به «حی علی خیر العمل» نداشته باشیم!

به مناسبت این روز فرخنده در ادامه احادیثی از کتاب «انوار الملکوت» علامه سیدمحمدحسین حسینی طهرانی درباره کیفیت ساخت مساجد می‌آید:

*احادیثى در کیفیت ساختن مسجد

سَمِعتُ أباعَبدِاللهِ عَلَیهِ السّلامُ یَقولُ: مَن بَنَى مَسجِدًا کَمَفحَصِ قَطاة بَنَى اللهُ لَهُ بَیتًا فى الجَنَّة. قالَ أبُو عُبَیدَة: ومَرَّ بِى أبوعبدالله وأنا بَینَ مَکَّة و لمَدِینَة أضَعُ الأحجارَ، فَقُلتُ: هَذِهِ مِن ذاکَ؟ قالَ: نَعَم!

از امام صادق(ع) شنیدم که مى‌‏فرمود: اگر کسى مسجدى بسازد گر چه به اندازه لانه کبوترى باشد، خداوند خانه‏‌اى در بهشت براى او خواهد ساخت، ابوعبیده چنین گفت: بین مکه و مدینه در جایى مشغول ساختن مسجدى بودم که امام صادق(ع) از آنجا عبور مى‌کرد تا چشم حضرت به من افتاد فرمود: دارى همان خانه (مسجد) را مى‌‏سازى؟ عرض کردم: بلى.

و در کتاب «عقاب الأعمال» الصدوق بإسناده قال: قالَ رَسولُ الله(ص): مَن بَنَى مَسجِدًا فى الدُّنیا أعطاهُ اللهُ بِکُلِّ شِبرٍ مِنهُ- أو قالَ: بِکُلِّ ذِراعٍ مِنهُ- مَسِیرَة أربَعِینَ الفَ عامٍ مَدِینَة مِن ذَهَبٍ وفِضَّة ودُرٍّ ویاقُوتٍ وزُمُرُّدٍ وَزَبَرجَدٍ ولُؤلُؤٍ؛ الحَدِیثَ.

«رسول خدا(ص) فرمودند: اگر کسى در دنیا مسجدى بسازد، خداوند در ازای هر وجب یا زراع از آن مسجد به مسافت چهل هزار سال شهرى از طلا و نقره و درّ و یاقوت و زمرد و زبرجد و لؤلؤ براى او مى‌ سازد.

و در کتاب «وسائل الشیعة» و در «تهذیب» مرحوم طوسى(ره) روایت مى‌کنند عن الحلبى، قال: سُئِلَ أبُوعَبدِاللهِ علیه‌السّلام عَنِ المَساجِدِ المُظَلَّلَة، أیُکرَهُ الصّلاة فِیها؟ قالَ: نَعَم! ولَکِن لا یَضُرُّکُمُ الیَومَ، ولَو قَد کانَ العَدلُ لَرَأیتُم کَیفَ یُصنَعُ فى ذَلِکَ!

از امام صادق(ع) درباره مساجد مسقف سؤال شد که آیا نماز در آن‌ها کراهت دارد؟ حضرت فرمودند: بلى! ولى امروزه ایرادى ندارد و اگر عدل بر نظام اجتماعى مردم حاکم بود (حکومت در دست ائمه(ع) قرار مى‏گرفت) مى‌‏دیدید که چگونه با آن‌ها برخورد مى‌‌کرد».

و در «من لا یحضر» است که: وقال أبوجعفر: أوَّلُ ما یَبدَا بِهِ قائِمُنا سُقُوفُ المَساجِدِ، فَیُکَسِّرُها [وَ یَأمُرُ بِهَا] فَتُجعَلُ عَرِیشًا کَعَرِیشِ مُوسَى.

اولین کارى که امام زمان(ع) پس از ظهور انجام مى‌دهد شکستن سقف‌هاى مساجد است و تخریب آن‌هاست و مانند عریش موسى براى مساجد سقف بنا مى‏کند».

و دیگر از آداب مسجد این است که: در او صورت نباشد.

«کافى» بإسناده عن عَمرو بن جُمَیع، قال: سَألتُ أباعَبدِاللهِ علیه السّلام عَنِ الصّلاة فى المَساجِدِ المُصَوَّرَة، فَقالَ: أکرَهُ ذَلِکَ، ولَکِن لا یَضُرُّکُم ذَلِکَ الیَومَ؛ ولَو قَد قامَ العَدلُ لَرَأیتُم کَیفَ یَصنَعُ فى ذَلِکَ!

«از امام صادق(ع) سؤال کردم: نماز در مساجدى که با صورت و نقوش تزیین شده است چگونه است؟ حضرت فرمودند: خوشم نمى‌‏آید، ولى امروزه بر شما باکى نیست و اگر عدل استوار مى‌شد، مى‌دیدید که چگونه برخورد مى‌‏کند.

و از آداب آن است که: آن قدر بلند نسازند که در و پنجره آن مُشرِف بر خارج باشد.

در «کافى» به إسناد خود روایت مى ‏کند از امام محمد باقر(ع): أنَّ عَلِیًّا علیه السّلام رَأى مَسجِدًا بِالکُوفَة و قَد شُرِّفَ، فَقالَ: کَأنَّهُ بِیعَة! و قالَ: إنَّ المَساجِدَ تُبنَى جُمًّا لا تُشَرَّفُ.

امیرالمؤمنین(ع) مسجدى را در کوفه دیدند که مشرف به خانه‌ هاى مردم است فرمودند: گویا کلیسا ساخته ‏اند و سپس فرمودند: مساجد باید غیر مرتفع و غیر مشرف ساخته شوند.

و مرحوم مفید در «إرشاد» نقل مى‌ کند از امام محمد باقر(ع) که: إذا قامَ القائِمُ لَم یَبقَ مَسجِدٌ عَلَى وَجهِ الأرضِ لَهُ شُرَفٌ إلّا هَدَمَها.

وقتى امام زمان(ع) ظهور کند، هر مسجدى که مشرف به خانه‏‌هاى اطراف باشد، تخریب خواهد کرد.

دیگر از آداب آنکه: مناره آن را بلندتر از سطح مسجد نسازند.

از شیخ طوسى روایت شده است به إسناد خود از على بن جعفر، قال: سَألتُ أباالحَسَنِ(ع) عَنِ الأذانِ فى المَنارَة، أسُنَّة هُوَ؟ فَقالَ: إنَّما کانَ یُؤَذَّنُ لِلنَّبِى(ص) فى الأرضِ فَلَم تَکُن یَومَئِذٍ مَنارَة.

از موسى بن جعفر(ع) درباره اذان در مساجد سؤال کردم که آیا مستحب است؟ حضرت فرمود: در زمان رسول خدا براى پیامبر اذان مى‌‏گفتند، ولى در آن روز مناره وجود نداشت (مؤذن بر خانه‌هاى اطراف اشراف نداشت).

و شیخ طوسى به إسناد خود روایت کرده از برقى از نوفلى از سکونى عن الجعفر عن أبیه عن آبائه(ع): أنَّ عَلِیًّا علیه‌السّلام مَرَّ عَلَى مَنارَة طَوِیلَة فَأمَرَ بِهَدمِها و [ثُمَ‏] قالَ: لا تُرفَعُ المَنارَة إلّا مَعَ سَطحِ المَسجِدِ!

روزى امیرالمؤمنین(ع) به مسجدى عبور کردند که داراى مناره بود دستور دادند آن مناره را خراب کنند و فرمودند: ارتفاع مناره باید به اندازه سقف مسجد باشد.

دیگر از آداب آن که: مسجد را جارو کنند، بالأخص در روزهاى پنجشنبه.

در کتاب «من لا یحضره الفقیه» از رسول الله(ص) حدیث مى‏کند: مَن کَنَسَ المَسجِدَ یَومَ الخَمِیسِ ولَیلَة الجُمُعَة فَأخرَجَ مِنهُ مِنَ التُّرابِ ما یُذَرُّ فى العَینِ غَفَرَ اللهُ تعالى لَهُ.

کسى که روز پنجشنبه و شب جمعه مسجد را جارو کند و گرد و خاک را که در چشم نماز گزاران مى‌ رود بزداید خداوند گناهان او را مى‌‏آمرزد.

و در «مجالس» به إسناد خود از أبى‏ذرّ از رسول خدا در جمله وصیت‌هاى آن حضرت روایت مى‌کند که حضرت فرمود: یا أباذَرٍّ! الکَلِمَة الطَّیِّبَة صَدَقَة وکُلُّ خُطوَة تَخطُوها إلَى الصّلاة صَدَقَة. یا أباذَرٍّ! مَن أجابَ داعِىَ اللهِ وأحسَنَ عِمارَة مَساجِدِ اللهِ کانَ ثَوابُهُ مِنَ اللهِ الجَنَّة

فَقُلتُ: کَیفَ یُعمَرُ مَساجِدُ اللهِ؟ قالَ: لا تُرفَعُ فِیها الأصواتُ، ولا یُخاضُ فِیها بِالباطِلِ، ولا یُشتَرَى فِیها، ولا یُباعُ، واتْرُکِ اللَّغوَ ما دُمتَ فِیها؛ فَإن لَم تَفعَل فَلا تَلُومَنَّ یَومَ القِیامَة إلّا نَفسَکَ.

اى أباذر، کلام و سخن نیکو و آموزنده صدقه است و هر قدمى که براى نماز برداشته شود صدقه است، اى أباذر کسى که نداى خداوند را پاسخ دهد و به آبادى و اصلاح مساجد همت گمارد خداوند پاداش او را بهشت قرار مى‌‏دهد.

عرض کردم چگونه شخصى مى‏تواند به عمران و اصلاح مساجد بپردازد؟ حضرت فرمودند: اصلاح و عمران مساجد این است که صدا را در مساجد بلند نکند و به امور باطل و لهو و لعب نپردازد و خرید و فروش را در مساجد کنار بگذارد و تا مادامى که در مسجد به سر مى‌‏برى از کار لغو و بیهوده بپرهیز و اگر چنین نکردى در روز قیامت خودت را ملامت کن.

مرحوم شیخ وَرّام بن أبى فِراس در کتاب خود مى ‏گوید که: قالَ(ع): یَأتِى فى آخِرِ الزَّمانِ قَومٌ یَأتُونَ المَساجِدَ فَیَقعُدُونَ حَلَقًا، ذِکرُهُمُ الدُّنیا وحُبُّ الدُّنیا؛ لا تُجالِسُوهُم! فَلَیسَ لِلَّهِ فِیهِم حاجَة.

«أمیرالمؤمنین(ع) فرمودند: در آخر الزّمان افرادى پدیدار مى‌‏شوند که داخل مساجد مى‌‏شوند و چون حلقه گرد هم قرار مى‌‏گیرند و به جاى ذکر خدا از دنیا و محبت‌هاى دنیا و تعلقات دنیا با هم گفت‌وگو مى‌‏کنند شما با ایشان منشینید، خداوند نیازى به حضور آن‌ها ندارد.

و از آداب باطنى و تعمیر حقیقى مسجد آن است که مؤمنین دائماً در آنجا تردد کنند و آنجا را موضع نماز و تلاوت قرآن قرار دهند.

در «من لا یحضره الفقیه» آورده است: وَإنَّ اللهَ تَبارَکَ وتَعالَى لَیُرِیدُ عَذابَ أهلِ الأرضِ جَمِیعًا حَتَّى لا یُحاشِىَ مِنهُم أحَدًا، فَإذا نَظَرَ إلَى الشِّیبِ ناقِلِى أقدامِهِم إلَى الصَّلَواتِ والوِلدانِ یَتَعَلَّمُونَ القُرآنَ، رَحِمَهُمُ اللهُ فَأخَّرَ ذَلِکَ عَنهُم.

گاهى از اوقات اراده خداوند بر عذاب منطقه‌‏اى تعلق مى‏گیرد و به هیچ یک از افراد آن منطقه اعتنایى نمى‌کند در این وقت نگاه مى‌‏کند که پیران چگونه براى نماز به سمت مساجد در حرکتند و اطفال به تلاوت و تعلّم قرآن اشتغال دارند، رحمت خود را به جاى عذاب بر آن قوم نازل مى‌کند و عذاب را به تأخیر مى‏اندازد.

منبع:فارس

211008