۰۲ آذر ۱۴۰۳ ۲۱ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۲۱ : ۱۹
حاج علی آهی معتقد بود درشعر آئینی باید به آیات و روایات توجه داشت
۱۶ فروردین ماه سالروز درگذشت حاج علی آهی پیرغلام اهل بیت(ع)، شاعر آئینی و بنیانگذار بنیاد دعبل خزاعی و خانه مداحان اهل بیت (ع) است.
عقیق:فاطمه علی آبادی: امروز سالگرد رحلت مداح با اخلاص اهل بیت (ع) حاجی علی آهی است. حاج میرزا علی آقای آهی معروف به حاج علی آهی متولد ۱۳۰۷ شمسی در محله پامنار تهران به دنیا آمد. فامیلی آهی منسوب به دهستان «آه» است که در حال حاضر با نام شهر آبعلی شناخته می‌شود. مرحوم آهی در خانواده‌ای متدین و مذهبی رشد و تربیت یافت و پدرش حاج قربانعلی آهی از کسبه بازار تهران بود که جنب پله مسجد شاه قدیم دکان داشت البته بعدها در شهریور ۱۳۲۰ به منطقه سرآسیاب دولاب تهران عزیمت کرد؛ حاج میرزا قربانعلی آهی مؤسس و متولی مسجد آهی بود و مسجد را نیز به اهتمام و همت خویش در منطقه سرآسیاب دولاب تأسیس و بنا کرد. مادرش نیز بی بی حوای آهی از زنان عفیفه و مومنه ای بود که زبانزد عام و خاص منطقه بود.
مرحوم علی آهی از سن ۱۰ سالگی درحالی که در کلاس سوم ابتدایی مشغول به تحصیل و علم آموزی بود علاقه و توجه خاصی به مداحی داشت به حدی که در همان دوران از مادر خویش می‌خواهد کتاب حزائن الاشعار را که مجموعه‌ای از اشعار مداحی و مرثیه بود را برایش تهیه کند. نیمه شعبان همان سال بود که در میان شور و شعف کسبه اطراف مسجد شاه قدیم و جلوی پله‌های نوروزخان مقابل مغازه پدر می‌ایستد و اشعاری را در مدح حضرت بقیه الله الاعظم (عج) می‌خواند.
در یکی از خاطرات ایشان آمده است: از همان اوایل دوران کودکی ام پدرم در ایام شهادت سید و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین (ع) دست مرا می‌گرفت و به تکایا و حسینیه‌های محله قاسم آباد «میرفضل اللهی» یا همان اطراف چاردونگه و یافت آباد می‌برد تا در مراسم عزاداری و مرثیه خوانی امام حسین (ع) نوحه سرایی و روضه خوانی کنم؛ ایشان در همان دوران کودکی نزد پدر به کسب درآمد و فراگیری هنر سماور سازی نیز مشغول بود.
۱۵ ساله که شد در وجود خود عطش بسیاری برای فراگیری علوم دینی و معارف اهل بیت (ع) و همچنین مداحی حس کرد برای همین در مدرسه آیت الله مجتهدی (ره) مشغول به تحصیل شد. وی در دوران حوزه با حجج اسلام خندق آبادی و سید قاسم شجاعی هم مباحثه بود و در کنار همه این فعالیت‌های علمی و شغلی اهتمام ویژه‌ای به شرکت در مجالس وعظ، اخلاق و عزاداری خاندان عصمت و طهارت (ع) داشت.
اشعار مرحوم حاج علی آهی ضمن دقت‌های ادبی فراوان، برای عموم مخاطبان شعر آئینی نیز قابل فهم بود.
مِهر تابان امامت بر زمین افتاده است؟
یا که در خون زینت عرش برین افتاده است؟
نور چشم فاطمه، ریحانه خیرُ البشر
بر زمین کربلا از صدر زین افتاده است
در دل امواج خون شد، جسم اکبر غوطه‌ور؟
یا که از انگشتر خاتم، نگین افتاده است؟
چون کنار علقمه، ماه بنی‌هاشم فتاد
شعله غم بر دل خورشید دین افتاده است
سال‌ها حاج علی آهی این پیر غلام با اخلاص، مهربان، باسواد، با اخلاق و با ادب اهل بیت (ع) پرچمدار ستایشگری بود و سرانجام در ۱۶ فروردین ۱۳۹۴ در سن ۸۷ سالگی پس از گذران یک دوره بیماری دار فانی را وداع گفت. بر همین اساس و به مناسبت سالروز رحلت این پیر غلام اهل بیت (ع) با فرزند ایشان حسن آهی و محمد بهتویی مداح و ذاکر اهل بیت (ع) به گفتگو نشستیم تا بیشتر با ابعاد شخصیتی این بزرگ مرد آشنا شویم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
حسن آهی فرزند مرحوم علی آهی در گفتگویی در پاسخ به این پرسش که چرا مرحوم علی آهی را مرجع تام نقد شعر آئینی می‌نامند، اظهار داشت: در اوایل سال ۱۳۲۶ شمسی، حاج علی آهی که علاقه وافری به شعر و شاعری داشت به طور رسمی آغاز به سرودن اشعار آئینی نمود. استفاده از اساتید عقیدتی شعری همچون آیت الله میلانی و حاج شیخ جواد خراسانی، آهی را از انحرافاتی عقیدتی که در اشعار آئینی به وجود آمده بود به قدری آگاه کرده بود که اشعار به دست آورده را، پیش از قرائت در بین عموم اصلاح می‌کرد. استعداد خدادادی و قریحه و ذوق سرودن شعر، وی را بر آن داشت که برای ترویج اشعاری موافق با تفکر و اندیشه اسلامی، دست به سرایش اشعار آئینی بزند.
اخلاص بسیار زیاد مرحوم آهی مانع از مشهور شدن وی می‌شد
وی افزود: ایشان با ورود وی در عرصه شعر و شاعری، مجبور به شرکت در نشست‌ها و انجمن‌های ادبی شد. شرکت در انجمن ادبی «مترجمان النظام مدنی» و «انجمن خلعتبری» فرصتی را برای مرحوم آهی فراهم آورد تا با شاعران برجسته زمانه خود همچون مرحوم مردانی و مدنی ملاقاتی از نزدیک داشته باشد و بدین ترتیب ذوق ادبی خود را در این انجمن‌ها بالا برد.
حسن آهی با بیان اینکه مرحوم علی آهی دارای تحصیلات علوم حوزوی بود، عنوان کرد: در اشعار و گفتارها و نقد و بررسی‌هایی که ایشان در اشعار داشت جلوه دیگری آشکار می‌شد. اشکالات عقیدتی اشعار برخی از سرشناسان شعر و ادب فارسی، بحث‌ها و گفتگوها و رد و قبول نظریات وی، او را در بین اساتید دانشگاه‌ها و حوزه‌ها و ادیبان برترین کشور، به «مرجع تام نقد شعر آئینی» معرفی کرده بود.
وی افزود: شاعران آئینی برای اصلاح اشعار خود از دور و نزدیک به حضور وی می‌آمدند، در جلسات شعر و همایش‌ها و در مسجد و حسینیه و حتی منزل وی، اشعار خود را نزد ایشان عرضه می‌کردند و از نقدهای پدرم بهره‌ها می‌جستند. هرچند اخلاص بیش از حد ابوی، مانع از مشهور شدن وی می‌شد؛ ولی با این وجود در اخبار ادبی و شعر آئینی نقدهای او همیشه راهبردهایی برای شاعران دیروز و امروز بوده است.
پدری آگاه و دلسوز برای مدیحه سرایی
وی مرحوم آهی را پدری آگاه و دلسوز برای مداحی و ستایشگری معرفی کرد و اظهار داشت: از جمله دغدغه‌های حاج علی آهی بر این بود که چرا در کشوری که گروه‌ها و قشرهای متفاوت از پشتیبانی‌های دولتی بهره می‌برند. مداحان اهل بیت (ع) پس از عمری نوکری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) از هیچ‌گونه پشتیبانی و امور رفاهی برخوردار نیستند؟ و چرا هیچ تشکلی عهده دار و دلسوز این قشر نیست و برای به سامان رساندن چنین امر خطیری چرا هیچ گروهی فعالیت نمی‌کند. از این رو اولین اقدام وی در امور مداحان، تأسیس «بنیاد علمی- فرهنگی دعبل خزاعی» بود که وظیفه آن تحت پوشش قرار دادن و بیمه مداحان است.
این مداح و ذاکر اهل بیت (ع) افزود: تفکر بنیادین حاج علی آهی بر آن استوار بود که برای اصلاح و پیشرفت مداحی باید ابتدا اولین دغدغه آنها را از بین برد و آن این است که یک مداح، بدون بیمه، اگر از نعمت سلامت، بی بهره شود، کانون خانواده اش متزلزل خواهد شد و این شخص بالاجبار باید راه چاره‌ای بیاندیشد و مسلماً بر آن خواهد شد که به هر دستاویزی متوسل شود تا راه نجات خود را بیابد و این یعنی فراهم آمدن مقدمات دوری از دین. این تفکر بنیادین مرحوم آهی بود که برای اصلاح یک گل و درخت، باید مراقب افساد ریشه‌های آن بود. اول اصلاح ریشه و سپس اصلاح شاخ و برگ.
وی درباره تأسیس بنیاد علمی فرهنگی دعبل خزایی تصریح کرد: مرحوم آهی در آبان ماه ۱۳۸۱ شمسی، طی نامه‌ای به محضر مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه‌ای به برخی از مشکلات مداحان اهل بیت (ع) اشاره نمودند. و پس از پیگیری‌های مکرر، در سال ۱۳۸۴ شمسی نیز در دیداری که معظم‌له هر ساله به مناسبت روز ولادت حضرت فاطمه زهرا (س) با مداحان اهل بیت (ع) داشتند، نامه این درخواست تکرار شد. با سابقه آشنایی که میان مقام معظم رهبری و مرحوم آهی بود، حضرت آیت الله خامنه‌ای دستور تشکیل جلسه‌ای را در خصوص رسیدگی به این امر صادر نمودند که نتیجه جلسه مذکور تأسیس بنیاد علمی – فرهنگی دعبل بود.
نقش حاج علی آهی در تأسیس خانه مداحان
وی حاج علی آهی را مؤسس خانه مداحان معرفی و بیان کرد: پس از استحکام گام اول در حمایت از مداحان و ذاکرین خاندان عصمت و طهارت، نوبت بر آن رسید که حاج علی آهی گام بعدی را پیش نهد. بر همین اساس گام دوم ایشان که حفظ و حراست مداحان از انحرافات و در پی آن تعلیمات اصول و قواعد گسترده‌ای در این زمینه، باید شکل می‌گرفت. از این رو ایشان جهت عملی شدن این گام مهم، مؤسسه ای را برای زیر مجموعه قرار گرفتن مداحان، تشکیل داد. در این مؤسسه، هیأت مدیره ای با ۸ عضو و هیأت امنایی با ۲۲ عضو مشغول به خدمت شدند.
این مداح و ذاکر اهل بیت (ع) در ادامه عنوان کرد: از جمله اقدامات این مؤسسه برپایی همایش‌ها و نشست‌های علمی- فرهنگی جهت شناخت اصول عقاید و اصول و فنون مداحی، تشکیل جلسه‌های آموزشی صبح چهارشنبه در خانه مداحان، ایجاد گروه آموزشی برای بالا بردن سطح علمی و فنی مداحان با راه اندازی نشریه تخصصی مداحان با نام «فصلنامه ستایشگران نور» و راه اندازی سایت علمی - فرهنگی خانه مداحان می‌توان نام برد.
حسن آهی ادامه داد: حضور بیش از پیش حاج علی آهی در تمامی عرصه‌ها باعث آشنایی مداحان با این چهره علمی و آگاه و دلسوز در امر هدایت مداحی و شعر آئینی شد، و موجب آن شد که ساعات و دقایق عمر خود را در تحقیق خود در حوزه شناخت معارف حقه شیعه و تألیف کتاب‌ها و جزواتی برای جلوگیری از انحرافات فشرده‌تر کرده تا اینکه اکثر وقت گرانبهای خود را به اعتلای تفکر شیعی در جامعه مداحان بپردازد. در دیدگاه وی، مداحان اهل بیت (ع) علاوه بر تبلیغ و تبیین فروع دین بین اقشار مردم، به تبلیغ و تبیین اصول دین نیز می‌پردازند از این رو ایشان علاوه بر شرکت در انجمن‌ها و نشست‌های علمی در باب مداحی و ایراد سخنرانی، به نقد و بررسی اشعار آنها و ارائه نقطه نظرات خود در این خصوص و همچنین نظارت بر آنها روی آورد.
آهی به فعالیت‌های سیاسی آن مرحوم اشاره کرد و بیان داشت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گروهک‌های مجاهدین خلق (منافقین) و حزب توده شروع به فعالیت‌هایی نمودند از جمله کاندیدا شدن برای دوره اول مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه شهر دماوند و فیروزکوه. یازده نفر از این گروهک‌ها که به عنوان کاندیدا معرفی شده بودند، مشغول به فعالیت‌ها و سخنرانی‌های خود در شهرها و روستاهای مجاور دماوند و فیروزکوه بودند. از آنجا که افراد کاندیدا حق آن را داشتند که برای تحقق رقابت با رقیب خود، به ایراد سخنرانی بپردازند، به پیشنهاد «آیت الله مهدوی کنی»، حاج علی آهی در این دوره کاندیدای مجلس شد تا بتواند برای مقابله با این گروهک‌ها، علیه آنها سخنرانی کرده، تا مردم را از خطر ورود این افراد به مجلس، آگاه سازد.
وی افزود: اول انتخابات با ۱۲ کاندیدا از دماوند و فیروزکوه آغاز شد و حاج علی آهی و آقای الویری به دور دوم راه یافتند و به توصیه آیت الله مهدوی کنی، وی به نفع آقای الویری کناره گیری کرده و از کاندیداتوری انصراف داد. در سال‌های نخست استقرار نظام جمهوری اسلامی و در شهریور ماه سال ۱۳۵۹ با توطئه کشورهای ابرقدرت جهان، جنگی علیه ایران شکل گرفت و رژیم بعث عراق به ایران حمله کرد. مردم ایران که تازه از بحران‌های اول انقلاب فارغ شده بودند. با آغاز جنگ تحمیلی، برای دفاع از میهن اسلامی به فرمان حضرت امام (ره) راهی جبهه‌های نبرد حق علیه باطل شدند. در این بین نیز حاج علی آهی، بر حسب وظیفه، راهی جبهه‌ها شد.
فرزند مرحوم آهی ادامه داد: در اوایل انقلاب بود که با تشکیل کمیته انقلاب اسلامی، ایشان به سفارش آیت الله مهدوی کنی، به عضویت کمیته انقلاب اسلامی در آمد. او در ابتدا مسئولیت کمیته‌های جاده هراز تا ابتدای آمل و جاده فیروزکوه تا شهر فیروزکوه را به عهده داشت که بعدها طی تقسیمات وزارت کشور، مرکز آن شهرستان دماوند شد. او پس از سال‌ها خدمت صادقانه، به فرماندهی کمیته استان سیستان و بلوچستان منصوب شد و در ادغام ژاندارمری و شهربانی و کمیته انقلاب اسلامی در نیروی انتظامی جمهوری اسلامی با موافقت فرماندهی کل قوا به درجه سرتیپ تمام با سه سال ارشدیت نائل آمد.
آهی ادامه داد: پس از تشکیل نیروی انتظامی، سرتیپ حاج علی آهی، به عنوان رئیس اداره ایثارگران نیروی انتظامی جمهوری اسلامی انتخاب شد. ایشان یکی از خاطرات خود از این دوران را این گونه بازگو می‌کرد که در جلسه‌ای عنوان کردند همه مسئولان نیروی انتظامی موظف هستند لباس نیروی انتظامی را بر تن کرده و در محل خدمت حضور یابند. مرحوم آهی می‌گفت منظورشان من بودم که با نعلین و لباس مداحی به محل خدمت می‌رفتم. من نیز با کمال خونسردی نعلین خود را از پا در آوردم و روی میز گذاشتم و گفتم من لباس نوکری امام حسین (ع) و خاک کف این نعلین را با هیچ مقامی معاوضه نمی‌کنم و اگر از نظر قانون نیروی انتظامی اشکال دارد من استعفا می‌دهم.
محمد بهتویی مداح اهل بیت (ع) نیز در گفتگویی با بیان اینکه اشعار مرحوم آهی هم بسیار ادبی و هم قابل فهم بود، اظهار داشت: مرحوم آهی از سن نوجوانی از محضر اساتیدی چون آیات میلانی، وحید خراسانی و مکارم شیرازی بهره برد و از بعضی مراجع تقلید از جمله رهبر معظم انقلاب اجازه داشت که احادیث نقل کند.
بهتویی با اشاره به اینکه مرحوم علی آهی به قرآن و روایات و آیات الاحکام تسلط کامل داشت، عنوان کرد: برخی از علما تأیید می‌کردند که مرحوم آهی قریب الاجتهاد است. در اشعار ایشان آیات الاحکام، روایات و آیات قرآن کریم به وفور دیده می‌شود و اشعار و غزلیاتش بیشتر پند و حکمت است. یکی از رموز فاخر بودن اشعار آئینی بهره بردن از آیات و روایات است که مرحوم آهی بسیار به آن دقت می‌کرد.
وی افزود: ایشان معتقد بود صرفاً صور خیال، صناعات لفظی، ادبی و معنوی شعر را زیبا نمی‌کند و در بحث اشعار آئینی باید به آیات و روایات توجه داشت. مرحوم آهی در این زمینه استاد دیده بود، خاک منبر خورده بود و در این راه استخوان خرد کرده بود؛ شایسته است امروز شاعران آئینی ایشان را الگو و سرمشق خود قرار دهند.
اشعار آهی؛ گنجینه‌ای ادبی و اعتقادی
بهتویی با تاکید بر اینکه مرحوم آهی شخصیتی جامع بود، بیان داشت: ایشان علاوه بر تحصیلات علوم حوزوی در زمینه اعتقادات حقه کار کرده بود، مقصود از اعتقادات حقه آن است که ایشان درباره مکاتب مختلفی چون اشاعره، معتزله، صوفیه و اهل تصوف مطالعه‌ای عمیق داشت و کاملاً در مقابل این مکاتب می‌ایستاد و با همه وجود در برابر فرق مختلف از جمله غالیان که نسبت به خاندان عصمت و طهارت (ع) اهل غلو بودند از اسلام ناب دفاع می‌کرد.
این مداح اهل بیت (ع) با بیان اینکه مرحوم آهی به ادبیات کاملاً تسلط داشت، گفت: امروز کتاب قافیه ایشان در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود. بعضی از افراد هستند که در حوزه علمیه درس می‌خوانند، استاد می‌بینند و اصول فقه یاد می‌گیرند اما در بحث اعتقادات حقه ضعیف هستند و نمی‌توانند در برابر مکاتب مختلف احتجاج کنند اما مرحوم آهی در این زمینه کاملاً توانمند بود و جانانه از مکتب شیعه دفاع می‌کرد. ایشان مانع اغیار و ذو وجهین بود، هر شعری که می‌سرود از نظر ادبی و عقیدتی قوی بود.
وی با اشاره به اینکه مرحوم آهی بیش از ۵ دهه با مکاتب و فرق ضاله مبارزه کرد، گفت: امروز شخصیت‌های بسیاری چون حاج آقای سازگار، محمد علی مجاهدی پروانه، محمد جواد شفق و … هستند که از مرحوم آهی چیزی کم ندارند اما تفاوت عمده مرحوم آهی با همه بزرگواران این بود که ایشان قریب الاجتهاد بودند.
بهتویی به یکی از شاخصه‌های اشعار آئینی مرحوم آهی اشاره کرد و گفت: شعر کلامی موزون و مقفی است و در آن تخیل نیز وجود دارد اما مرحوم آهی در اشعاری که می‌سرود معتقد بود که این اشعار نیاز به صور خیال، صنع و ایماژ ندارد زیرا اهل بیت (ع) ممدوح ما هستند و چون آن بزرگواران افلاکی اند پس خاکیان نمی‌توانند از آنها آنگونه که افراد زمینی را مدح می‌کنند، مدح کنند؛ بنابراین اگر قرار است اهل بیت (ع) مدح شوند باید بر اساس آیات و روایات باشد.
آهی منظومه سرا بود
شاگرد مرحوم آهی ادامه داد: گاهی انسان می‌خواهد در وصف عزیزانش شعری بسراید در اینجا دست به دامن تلمیحات می‌شود اما آهی در خصوص اهل بیت (ع) قائل به این امر نبود لذا منظومه سرا بود. ایشان همه ارگان شعر ادبی را منهای تخیل رعایت می‌کرد و توجه داشت که کوچک‌ترین اهانتی به اهل بیت (ع) صورت نپذیرد تا مبادا شأن و جایگاه اولیای الهی متزلزل شود.
وی بکاء و تهجد شبانه را یکی از ویژگی‌ها و شاخصه‌های مهم معنوی مرحوم آهی برشمرد و اظهار داشت: ایشان خیلی اهل بکاء بود تا حدی که وقتی نام امام حسین (ع) و خاندان عصمت و طهارت (ع) را می‌شنید منقلب می‌شد و اشک می‌ریخت، آن مرحوم دلسوخته اهل بیت (ع) بود و در مجالس آل الله همانند شمع می‌سوخت و سایرین را متحول و منقلب می‌کرد.
بهتویی درباره شاگردان مرحوم آهی، عنوان کرد: مرحوم رضا فرشچی، مرحوم حسین خطیب، سید محمد موسوی سجاجی، اخوان مجادی، مرحوم عزیز الله مبارکی و مرحوم ذوالفقاری از جمله شاگردانی هستند که در محضر این استاد بزرگ بهره‌ها بردند و افتخار شاگردی داشتند. بسیاری از مداحان پیشکسوت مانند حاج منصور ارضی، حاج محمود کریمی، اخوان طاهری و … هر کدام زمانی از خرمن معرفت ایشان خوشه‌ها چیدند.
وی در ادامه به پیام تسلیت مقام معظم رهبری به مناسبت رحلت مرحوم آهی اشاره و عنوان کرد: حضرت آقا در بخشی از پیام تسلیتی که به مناسبت وفات مرحوم آهی صادر فرمودند چنین نوشته بودند که من از سال ۱۳۳۶ با آقای آهی رفاقت داشتم.
بهتویی افزود: آن مرحوم از شاگردان مرحوم میرداماد نجف آبادی دایی مقام معظم رهبری بودند که در صحن گوهر شاد تفسیر می‌گفت. در یکی از اشعار که مرحوم آهی نزد آیت الله میلانی در مدح حضرت زهرا (س) خواند می‌توان همه فلسفه و منطقی که او در حوزه فرا گرفته بود را مشاهده کرد. انسان از این شعر به صورت مستقیم و غیر مستقیم می‌تواند درس بگیرد.
وی در پایان با بیان یک خاطره از مرحوم آهی، اظهار داشت: بنده در سفرهایی که با ایشان داشتم همانند فرزند در کنارشان بودم. ایشان همیشه سحرها به نماز و قرآن خواندن مشغول می‌شد و حال و هوای عجیبی داشت وقتی اذان صبح گفته می‌شد با صدای مؤذن اذان می‌گفت، عشق‌بازی عجیبی داشت. آقای آهی فضایلی داشت که متأسفانه این فضائل در جامعه مداحان امروز کمتر دیده می‌شود و به نوعی به دست فراموشی سپرده شده و لازم است که این فضائل احیا شود و این امر تنها با شاگردی و زانو زدن در برابر استاد میسر می‌شود.
منبع:مهر
گزارش خطا
