۰۲ آذر ۱۴۰۳ ۲۱ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۳۱ : ۱۸
چگونه از راه حلال ثروتمند شویم؟
خوش‌اخلاقی، اقامه نماز شب، صله‌رحم، انس با قرآن کریم و توجه به کسب درآمد حلال بخشی از اعمالی هستند که دقت در انجام آن‌ها می‌تواند رزق و روزی را فراوان کند.
عقیق:درست است که درآمد هر کسی وقتی از راه تلاش او به دست بیاید، به خودش اختصاص دارد اما باید توجه داشته باشیم که در اسلام و قرآن کریم در مورد کسب روزی و داشتن درآمد نکته‌های بسیاری مطرح شده است که باید به آن‌ها توجه داشته باشیم. این موضوع به همه مردم مربوط می‌شود، چه کسانی که درآمد کمی دارند و چه افراد ثروتمند، چه کسانی که به عنوان کارمند در خدمت دولت و نظام هستند و خدماتی را به جامعه ارائه می‌دهند و چه افرادی که تجارت می‌کنند یا در بخش خصوصی پولی به دست می‌آورند.پس هر کسی باید درآمد خودش را با معیارهای اسلامی بسنجند و مقایسه کند تا نتیجه بگیرد که آیا درآمدی که به دست می‌آورد و پولی که جمع می‌کند، حلال است یا خیر.
در گفتگویی با دکتر طاهره محسنی، کارشناس دینی و استاد حوزه و دانشگاه، نکاتی را در این باره یادآوری می‌کند. آن طور که این محقق قرآنی توضیح می‌دهد، مردم به طور ذاتی تمایل به رفاه و آسایش دارند و بسیاری از مردم برای رسیدن به این رفاه، درآمد بیشتر و کسب پول را روشی برای آسایش خود و خانواده می‌دانند. این طرز تفکر موجب شده تا گروهی از مردم برای داشتن پول بیشتر در محیط کار و زندگی خود از دیگران سبقت بگیرند و البته گاهی اتفاق می‌افتد که این سبقت گرفتن به ضایع کردن حق دیگری می‌انجامد. گاهی اتفاق می‌افتد که در میان جمعی، افرادی هستند که استعداد خوبی برای موفقیت در حرفه یا شغل خاصی دارند و می‌توانند در این زمینه رشد کرده و منافعی را نصیب خود و دیگران کنند؛ اما جایگاه این افراد توسط افراد دیگری با استعداد و مهارت کمتر و پایین‌تر گرفته می‌شود. به این دلیل که گروه دوم تمایل زیادی برای جمع کردن پول دارد و برای رسیدن به این هدف از ضایع کردن حق دیگری هم هیچ ابایی ندارد. این اتفاق در مورد بسیاری از مشاغل ممکن است روی بدهد. درمجموع اگر این اتفاق ناخواسته و غیرعمدی باشد می‌توان گفت درآمد آن‌ها اگر به‌اندازه تلاش و متناسب با سعی آن‌ها باشد، حلال است؛ اما اگر به‌صورت عمدی عده‌ای از افراد کم مهارت و بی‌استعداد به جایگاه بالایی در شغل خاصی برسند و هدف تنها کسب درآمد برای شخص یا گروه خاصی باشد، مشخص است که درآمد آن‌ها که از بیت‌المال هزینه شود حلال نخواهد بود.
اندازه نگه‌دار که اندازه نکوست
مادیات یکی از نیازهای اصلی ما انسان‌هاست و به هیچ شکل نمی‌توان آن را نادیده گرفت. می‌خواهیم بدانیم در میان دستورات اسلامی قاعده و قانونی برای کسب و کار حلال یا راهکار پول درآوردن به شیوه صحیح وجود دارد؟
یادآوری این نکته ضروری است که بدانیم زندگی آدم‌های مؤمن و خداشناس با بقیه مردم فرق دارد. آن‌ها برای همه کارهایشان برنامه‌ریزی دقیقی دارند که بر اساس جلب رضایت خدا تعیین شده است. حتی راه‌های پول درآوردن و هزینه کردن آن هم در زندگی این افراد قاعده و قانون اسلامی دارد.
رعایت تعادل در پول درآوردن و جمع کردن ثروت یکی از اصل‌های اساسی در زندگی دینی است. در این مورد خوب است به حدیثی که در کتاب میزان الحکمه نوشته شده اشاره کنیم. امام صادق علیه‌السلام درباره تلاش و کوشش برای درآمد حلال فرموده است: «طلب تو در کسب معیشت بالاتر از کسی باشد که کسب معیشت را فروگذاشته و پایین‌تر از طلب شخص حریصی باشد که خشنود و دل‌بسته به دنیا است. میانه‌رو و عفیف باش و از سستی و تنبلی دوری کن و برای کسب آنچه یک مؤمن به آن نیازمند است تلاش کن.» بر اساس این حدیث شریف می‌توان نتیجه گرفت که افراد مؤمن برای کسب رزق و روزی حریص یا تنبل نیستند.
اگر قرار باشد هر کسی به‌اندازه تلاشش مزد بگیرد، تکلیف مسئولان دولتی، کارمندان و کارگرانی که حقوق ثابت دارند، چه می‌شود؟ آیا درآمد آن‌ها در هر حال درست و به قاعده است؟
البته دولت اسلامی هم در این باره مسئول است. در جامعه دینی درآمدی که به مردم تعلق می‌گیرد باید به‌اندازه و مصداق تلاش آن‌ها باشد تا نه حقی از کسی ضایع شود و نه بیشتر از تلاش خود مزدی بگیرد. چون می‌دانیم که درآمد بسیاری از کارکنان دولت اسلامی از بیت‌المال هزینه می‌شود و در این مورد مسئولان باید دقت زیادی داشته باشند.
حق‌کشی برای پول بیشتر
متأسفانه گاهی دیده می‌شود که عده‌ای برای اینکه درآمد و پول بیشتری به دست بیاورند، حق دیگران را ضایع می‌کنند. نظر مشخص اسلام درباره این نوع پایمال کردن حق برای رسیدن به موقعیت یا پول بیشتر چیست؟
مردم به طور ذاتی تمایل به رفاه و آسایش دارند و بسیاری از مردم برای رسیدن به این رفاه، درآمد بیشتر و کسب پول را روشی برای آسایش خود و خانواده می‌دانند. این طرز تفکر موجب شده تا گروهی از مردم برای داشتن پول بیشتر در محیط کار و زندگی خود از دیگران سبقت بگیرند و البته گاهی اتفاق می‌افتد که این سبقت گرفتن به ضایع کردن حق دیگری می‌انجامد.
گاهی اتفاق می‌افتد که در میان جمعی، افرادی هستند که استعداد خوبی برای موفقیت در حرفه یا شغل خاصی دارند و می‌توانند در این زمینه رشد کرده و منافعی را نصیب خود و دیگران کنند؛ اما جایگاه این افراد توسط افراد دیگری با استعداد و مهارت کمتر و پایین‌تر گرفته می‌شود. به این دلیل که گروه دوم تمایل زیادی برای جمع کردن پول دارد و برای رسیدن به این هدف از ضایع کردن حق دیگری هم هیچ ابایی ندارد.
این اتفاق در مورد بسیاری از مشاغل ممکن است روی بدهد. درمجموع اگر این اتفاق ناخواسته و غیرعمدی باشد می‌توان گفت درآمد آن‌ها اگر به‌اندازه تلاش و متناسب با سعی آن‌ها باشد، حلال است؛ اما اگر به‌صورت عمدی عده‌ای از افراد کم مهارت و بی‌استعداد به جایگاه بالایی در شغل خاصی برسند و هدف تنها کسب درآمد برای شخص یا گروه خاصی باشد، مشخص است که درآمد آن‌ها که از بیت‌المال هزینه شود حلال نخواهد بود.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که داشتن مهارت و استعداد کافی در فعالیت‌های گروهی و ارتقای شغلی یکی از شرط‌های اصلی برای حلال بودن رزق و روزی مردم است.
درست است. در این باره باید به روایتی در کتاب بحارالانوار نوشته شده اشاره کرد، با این مضمون که امام صادق علیه‌السلام فرموده است: «در هر صاحب حرفه و صنعتی باید دارای سه خصلت بود تا بتوان به وسیله آن تحصیل درآمد کرد: مهارت، درستکاری و امانت‌داری، رفتار محبت‌آمیز با همکاران.»
پس کسی که از طریق نسبت‌های فامیلی و دوستی و آشنایی به منبع پول نزدیک می‌شود و حق دیگران را ضایع می‌کند تا بدون داشتن استعداد کافی در کاری به درآمد خوبی برسد، باید در پول و درآمد خودش تجدیدنظر کند.
از وجدان کاری تا امانت‌داری
همان‌طور که اشاره کردید، یکی از مواردی که در مورد کسب پول بیشتر مطرح است، درستکاری و امانت‌داری است. نقش این خصلت‌ها در کسب درآمد حلال و روزی خداپسندانه چیست؟
درستکاری یکی از شرط‌های لازم برای پول درآوردن در هر شغلی و حرفه‌ای است. همه افراد شاغل چه بخواهند و چه نخواهند، به هر ترتیب با بقیه مردم و مال و اموال آن‌ها سروکار دارند. چون هر کاری نوعی معامله است که یا پول با کالا مبادله می‌شود و یا به ازای خدمتی پولی دریافت می‌شود. پس همه مردم که برای داشتن پول بیشتر تلاش می‌کنند، مسئول هستند تا نهایت تلاش خود را به کار بگیرند تا به ازای پولی که از سایر مردم و یا بیت‌المال جامعه دریافت می‌کنند بهترین کالا یا خدمت را ارائه بدهند.
در این مورد باید درستکار باشند و با صداقت و بدون غل و غش معامله کنند و اگر کارمند دولت هستند و از اموال دولتی برای کار خود بهره می‌برند از آن‌ها به بهترین شکل استفاده کنند و امانت‌دار باشند تا پولی که دریافت می‌کنند حلال باشد.
درواقع در مقابل تک‌تک این لوازمی که در اختیارشان گذاشته می‌شود مسئول هستند. البته در این مورد باید توجه داشت که امانت‌داری و درستکاری در مسیر کسب رزق و روزی بیشتر از آن‌که برای بقیه فایده داشته باشد، مفید حال خود فرد است و هم برای او برکت دنیایی دارد و هم بار آخرتش را سبک‌تر می‌کند.
سهل‌انگاری در کار، درآمدتان را حرام می‌کند
نقش وجدان کاری در کسب رزق و روزی و پولدار شدن در زندگی دینی چیست؟
این نکته اهمیت زیادی دارد که افراد وجدان کاری داشته باشند و کار خود را با خیرخواهی و دلسوزی انجام بدهند. چون فقط زمانی که کسی دل به کارش بدهد و تلاش کند که آن را به‌خوبی و بهترین نحو انجام دهد، کارش را کامل می‌کند و پولی که به دست می‌آورد حلال است. در غیر این صورت سهل‌انگاری در میدان رقابت فقط برای داشتن پول بیشتر و سرسری و بازی پنداشتن آن به کار هیچ کسی نمی‌آید.
درواقع وجدان کاری در برابر سهل‌انگاری قرار می‌گیرد تا پولی را حلال یا حرام کند. گاهی ممکن است کسی فقط برای داشتن پول بیشتر وارد گروه کاری شود و آن‌قدر سهل‌انگار باشد که ضررهایی به وجود آورد که به سادگی قابل جبران نباشد. از طرف دیگر اگر یکی از این گروه افراد وجدان کاری نداشته باشد و شخص همراه و هم‌گروه او نیز مثل خود او رفتار کند این بدی‌ها به همه گروه سرایت می‌کند و باید در جامعه، فاتحه دلسوزی و دغدغه‌های دینی را خواند.
وقتی قرآن هشدار می‌دهد
دستور صریح قرآن درباره کسب روزی حلال و پول بی غل و غش چیست؟
یکی از مهم‌ترین دستورالعمل‌ها و تذکرات در آیات قرآن درباره پول درآوردن و کسب رزق و روزی در آیه نهم از سوره مبارکه منافقون ذکر شده است که خداوند متعال می‌فرماید: «یا ایها الذین امنوا لاتلهکم اموالکم و لا اولادکم عن ذکرالله و من یفعل ذلک فاولئک هم الخاسرون؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مبادا اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل سازد و هر کس چنین کند پس آن‌ها همان زیانکاران‌اند.»
بر اساس این آیه شریفه، همه مردم جامعه باید توجه داشته باشند که دارایی‌ها و اموالی که در اختیار دارند آن‌ها را از یاد خدا غافل نکند و البته بدانند که این دارایی‌ها وسیله آزمایش آن‌هاست. همان طور که در آیه 28 سوره مبارکه انفال هم بر این مهم اشاره فرموده است که: «واعملوا انما اموالکم و اولادکم فتنة و ان الله عنده اجر عظیم؛ و بدانید که اموال و اولادتان وسیله آزمایش است و پاداش بزرگ نزد خداوند است.»
نکته مهم دیگر این است که افراد در زمان کسب روزی نباید تنها به فکر منافع خودشان بوده و از دیگران غافل باشند. در آیه‌های قرآن کریم در این باره تأکید بسیاری وجود دارد. به عنوان مثال در آیه 103 سوره مبارکه توبه در این باره می‌فرماید: «خذ من اموالهم صدقة تطهرهم و تزکیهم بها وصل علیهم ان صلاتک سکن لهم والله سمیع علیم؛ از اموال آن‌ها صدقه بگیر تا به وسیله آن پاکشان کنی و رشدشان دهی و دعایشان کن که دعای تو آرامشی برای آن‌هاست و خدا شنوای بیناست.»
نکته قابل توجه در این باره آن است که یکی از آثار زکات، این است که روح انسان از وابستگی‌های مادی و هدف قرار دادن دنیا پاک می‌شود. یعنی انسان آن‌قدر دغدغه جمع کردن پول و ثروت را ندارد که از یاد خدا و آخرت غافل شود.
توصیه‌هایی برای کسب و کار موفق
در احادیث و روایت‌ها تأکید شده که روزی هر کسی مشخص است. با این تعبیر، درواقع هر یک از ما تلاش می‌کنیم تا همان روزی مقرر و تعیین شده را به دست بیاوریم. در اینجا این سؤال به ذهن خطور می‌کند که بهترین راهی که می‌توانیم طی کنیم تا به آن روزی مقرر برسیم، چیست؟
هر انسانی شیوه‌ای برای پول درآوردن و کسب رزق و روزی خودش دارد. یکی کارگری می‌کند، دیگری از علم و دانسته‌هایش خرج می‌کند و شخص دیگری هم سعی می‌کند با داد و ستد تجاری پولی به دست بیاورد. در هر صورت همه این افراد دنبال رزق و روزی هستند که خدا برایشان تهیه کرده است. اما اگر می‌خواهید بدانید اسلام چه راهکاری برای رسیدن شما به تمام روزی مقررتان توصیه کرده باید به این نکات توجه کنید.
اول اینکه میانه‌رو باشید و از حالت اعتدال خارج نشوید. همانطورکه امام جعفر صادق علیه‌السلام فرموده است: «کوشش تو برای به دست آوردن هزینه‌های زندگی‌ات باید نه مانند افراد سست و تنبل، کم باشد و نه مانند افراد حریص دل‌بسته به دنیا زیاد، بلکه میانه‌رو و عفیف باش و از سستی و تنبلی دوری کن و برای تأمین روزی خود و هزینه‌های زندگی‌ات که ضروری است، بکوش.» پس از آن جایی که تعادل در هر کاری مهم و اساسی است، در کسب روزی هم اهمیت دارد. اگرچه که خیلی خوب است تلاش کنیم تا نیازهای خود و خانواده‌مان رفع شود و راحت زندگی کنیم ولی این تلاش و فعالیت هم حد و اندازه خودش را دارد.
نکته دوم در تلاش برای کسب روزی، برنامه‌ریزی صحیح است. در اینکه کسب رزق و روزی حلال خیلی خوب و پسندیده است، شکی نیست. اما اگر بخواهید بدون فکر و تدبیر پول دربیاورید و فراست لازم را نداشته باشید، بهتر است اصلاً دنبال پول نباشید. چون این‌طوری نه‌تنها سرمایه جدیدی به دست نمی‌آورید بلکه همانی را هم که داشتید از دست می‌رود. درواقع برای هر فعالیتی که منجر به کسب روزی می‌شود به‌خصوص در شیوه‌های اقتصادی که سود و ضرر در آن نقش اساسی دارد، تدبیر و برنامه‌ریزی درست حرف اول را می‌زند.
مورد سوم هم باید در نظر داشت، سحرخیزی است. چون از امام معصوم علیه‌السلام نقل شده که فرموده است: «صبح زود به سمت کارت که مایه عزت‌نفس توست، برو.» به نظر می‌رسد که قانون دنیا این است که روزی مردم صبح‌ها تقسیم می‌شود. هر کس آن موقع هوشیار باشد نصیبش را می‌برد. زود مشغول شدن به کسب روزی باعث می‌شود که وقت آدم آن‌قدر طولانی و بابرکت شود که به همه کارهایش برسد.
فرمول‌های ثروتمند شدن در اسلام
وقتی اوضاع اقتصادی در جامعه قدری نابسامان می‌شود، بعضی افراد راهکارهایی مثل پول‌شویی، احتکار، گران‌فروشی و امثال آن را برای پولدار شدن انتخاب می‌کنند. اما می‌دانیم که این کارها مطلقاً حرام و غیرشرعی است. اما یک پرسش مهم درباره کسب روزی حلال مطرح است؛ اینکه اگر کسی نخواهد مرتکب گناه شود، اما مایل است ثروت حلالی به دست بیاورد، چه باید کند؟ اصولاً راه‌های ثروتمند شدن در اسلام چیست؟
در اسلام چند راهکار اساسی برای افزایش رزق پیشنهاد شده که به اختصار به آن‌ها اشاره می‌کنم. اول اینکه توصیه شده گمان نیکو و مثبت اندیشی داشته باشیم. در کتاب میزان الحکمه نوشته شده که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «پیش‌بینی خوب داشته باشید تا اثر آن را در زندگی خود ببینید.» پس وقتی برای به دست آوردن رزق بیشتر تلاش می‌کنیم، خوب است به نتیجه کارمان امیدوار باشیم تا تأثیر این نگرش مثبت را در افزایش رزق ببینیم.
راه دوم دعا کردن است. دعا بسیاری از مقدرات زندگی ما را تغییر می‌دهد، چون خدا در آیه 60 سوره مبارکه غافر فرموده: «و قال ربکم أدعونی أستجب لکم؛ و پروردگارتان فرموده من را بخوانید تا اجابت کنم شما را» و در کتاب بحار هم نوشته شده که پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «قضا را رد نمی‌کند، مگر دعا.» حالا اگر رزق کم برای کسی مقر شده باشد، تنها راه‌حل افزایش رزق او دعا کردن است.
شکرگزاری روش دیگری برای جذب روزی است. امام سجاد علیه‌السلام در دعای ابوحمزه فرموده‌اند که: «شاید دیدی که من از نعمت‌هایت شکرگزاری نمی‌کنم، من را محروم کردی.» پس درست است که گفته‌اند شکر نعمت، نعمتت افزون کند.
در این میان توصیه‌ای هم در روایت‌ها وجود دارد که هر وقت احساس نیاز مالی پیدا کردید، بیشتر به نیازمندان ببخشید. آیا این روایت را هم می‌توان راهی برای رهایی از فقر عنوان کرد؟
بله. شاید بعضی از ما گمان کنیم که اگر پول خود را به دیگری قرض بدهیم یا انفاق کنیم، از دارایی ما کم می‌شود. اما خوب است بدانید این قضیه کاملاً برعکس است. یعنی طبق دستورات اسلامی هرقدر بیشتر انفاق کنید یا قرض بدون بهره بدهید، دارایی شما بیشتر می‌شود. همان‌طور که خدا در آیه 261 سوره بقره می‌فرماید: «مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی سَبیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ؛ مثلکسانی که اموالشان را در راه خدا انفاق می‌کنند مثل دانه‌ای است که هفت خوشه برویاند، در هر خوشه‌ای یک‌صد دانه باشد (پس انفاق هر چیزی هفت‌صد برابر پاداش دارد) و خداوند برای هر که بخواهد (و حکمتش اقتضا کند) چند برابر می‌کند، و خداوند (از نظر وجود و توان و رحمت) دارای وسعت است و داناست.»
البته خوش‌اخلاقی و صله‌رحم هم راهکار خوبی برای جلب روزی است. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «گنج‌های رزق در خوش‌اخلاقی نهفته است» و در حدیث دیگری فرموده‌اند که: «هر کسی که اخلاق خوب و نیکی به والدین و صله‌رحم را برای من تضمین کند، من هم فراوانی ثروت و طول عمر و محبت نزدیکانش را تضمین می‌کنم.»
در این میان گناه کردن درهای رزق و روزی را می‌بندد. این را هم خداوند متعال در آیه 96 سوره مبارکه اعراف فرموده است که: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ؛ و اگر اهل شهرها و روستاها ایمان می‌آوردند و پروا پیشه می‌کردند مسلماً (درهای) برکت‌هایی از آسمان و زمین را بر روی آن‌ها می‌گشودیم.»
در حین همه این راه‌ها باید به خدا توکل کنیم و افزایش رزق خود را به او بسپاریم. خیالمان هم راحت باشد که امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند که: «ثروتمندی و عزت، سیر و گردش می‌کنند. پس هر وقت به موضع توکل رسیدند در همان‌جا اقامت می‌کنند.»
منبع:تسنیم
گزارش خطا
