عقیق: قرآن کریم مشتمل بر معانی دقیق، تعالیم و حکمت‌هایی والا درباره حقیقت خلقت و اسرار هستی است که عمده مردم در عصر رسالت از درک آن ناتوان بودند. از این رو پیامبر اکرم (ص) و پس از ایشان مفسران به تبیین و شرح جزئیات آیات قرآن کریم می‌پرداختند. ما نیز با هدف آشنایی بیشتر با آیات الهی، هر روز به چند آیه از کلام الله با استناد به تفاسیر معتبر مفسران قرآن کریم می‌پردازیم.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
به نام خداوند رحمتگر مهربان
هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ مِنْ دِیَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ ۚ مَا ظَنَنْتُمْ أَنْ یَخْرُجُوا ۖ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ مَانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا ۖ وَقَذَفَ فِی قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ ۚ یُخْرِبُونَ بُیُوتَهُمْ بِأَیْدِیهِمْ وَأَیْدِی الْمُؤْمِنِینَ فَاعْتَبِرُوا یَا أُولِی الْأَبْصَارِ
اوست خدایی که کافران اهل کتاب را (یعنی یهود بنی نضیر را که به مکر، قصد قتل پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله کردند) برای اولین بار همگی را از دیارشان بیرون کرد و هرگز شما مسلمین گمان نمی‌کردید که آن‌ها از دیار خود بیرون روند و آن‌ها هم حصار‌های محکم خود را نگهبان خود از (قهر و انتقام) خدا می‌پنداشتند تا آنکه (عذاب) خدا از آنجا که گمان نمی‌بردند بدان‌ها فرا رسید و در دلشان (از سپاه اسلام) ترس افکند تا به دست خود و به دست مؤمنان خانه‌هاشان را ویران می‌کردند، پس‌ای هوشیاران عالم پند و عبرت گیرید.
تفسیر آیه ۲ سوره حشر
مفسّران جملگی بر آنند که آیۀ در مورد قبیلۀ بنى نضیر از یهود است. آن گاه که پیامبر اسلام (ص) به مدینه هجرت نمودند به حضور آن حضرت رسیدند و با حضرت پیمان بستند که پیامبر و مسلمانان به آن‌ها کاری نداشته باشند، مشروط بر این که آن‌ها هم با مشرکان و سایر کفّار هم دست نشوند.
ابوحمزه گوید از امام باقر (ع) شنیدم که فرمودند: «این‌طور نیست که سالی باران کمتر از سالی دیگر بیاید، خداوند خود باران‌ها را هرطور مصلحت بداند نازل می‌کند و به هرجا اراده کند، می‌فرستد.
هرگاه قومی مرتکب گناه شوند خداوند باران را از آن‌ها برمی‌گرداند اگرچه باران برای آن‌ها مقدّر شده باشد خدا آن باران را برای گروهی دیگر می‌فرستد، و در بیابان‌ها و دریا‌ها و کوه‌ها فرومی‌ریزد.
خداوند خزندگان را هم در سوراخ‌ها معذّب می‌کند و باران را از سرزمین‌هایی که مردمان آنجا معصیت می‌کنند منع می‌گرداند و باران را در جا‌های دیگر می‌ریزد»؛ و بعد از آن امام (ع) فرمود: «فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصارِ».
کلمه «حشر» به معنای جمع کردن و بیرون راندن از محل سکونت است.
«فَاعْتَبِرُوا» از واژه «عبر» به معنای عبور کردن از ظاهر و رسیدن به باطن است. کلمه «عبارت» به معنای عبور از لفظ و رسیدن به معناست و «تعبیر خواب»، عبور از ظاهر رؤیا به باطن آن است.
سه قبیله از یهودیان به نام‌های بنی نضیر، بنی قریظه و بنی قینقاع به مدینه هجرت کرده و در آن جا ساکن شدند و با پیامبر اکرم (ص) پیمان عدم تعرض بستند، امّا بعد از جنگ احُد گروهی از آنان با مشرکان مکّه همراه شد و علیه مسلمانان توطئه کردند، پیامبر آگاه گردید و با آنان برخورد کرد. یکی از بزرگان آنان به نام کعب بن اشرف کشته و میان یهودیان تزلزل ایجاد شد و به قلعه‌ای پناهنده شدند.
مسلمانان با دستور پیامبر قلعه را محاصره کردند. بعد از چند روز محاصره و جنگ یهودیان پذیرفتند که از مدینه خارج شوند. آن‌ها هنگام رفتن آن مقدار از اموالشان را که توانستند را با خود بردند و آن مقدار که نتوانستند مانند خانه‌های خود را تخریب نمودند تا سالم به دست مسلمانان نیفتد.
در قرآن، بار‌ها ترس در دل دشمن، به عنوان یکی از امداد‌های الهی شمرده شده است، ازجمله: «قَذَفَ فِی قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ»، «سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ» «سَنُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ»؛ آری، ترس سبب فرار دشمن و پیروزی مسلمانان بدون خونریزی می‌شود.
در حدیث می‌خوانیم:سه لشکر برای یاری حضرت مهدی (عج) می‌آیند، لشکری از فرشتگان، لشکری از مؤمنان و ایجاد رعب و وحشت در دل دشمنان. اندیشه کردن و عبرت گرفتن یک عبادت است، چنانکه در روایات می‌خوانیم: «کان اکثر عباده ابی ذر التفکر و الاعتبار»، بیشترین عبادتِ ابوذر، اندیشیدن و عبرت آموختن بود.
پیام‌های آیه ۲ سوره حشر
۱- قهر خداوند نسبت به یهودیان پیمان شکن کافر، حکیمانه است. «الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ»
۲- نشانه عزّت خداوند، تار و مار شدن یهودیان پیمان شکن و توطئه گر است. «الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ»
۳- تمام پیروزی‌ها را از او بدانیم. «هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ الَّذِینَ کَفَرُوا»
۴- حساب توطئه گران اهل کتاب از حساب بقیه آنان جداست. «الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ»
۵-تبعید از وطن، یکی از مجارات الهی است. «هُوَ الَّذِی أَخْرَجَ ... مِنْ دِیارِهِمْ»
۶- قدرت هیچ کس و گروهی را پایدار ندانید. «ما ظَنَنْتُمْ أَنْ یَخْرُجُوا»
۷- کیفر کسی که از تعهّدات و پیمان‌های اجتماعی خارج می‌شود، آن است که از وطن خارج شود. «أَنْ یَخْرُجُوا»
۸-محاسبات و تجهزات کفّار در برابر اراده الهی، ناکارآمد و بی فایده است. «ظَنُّوا أَنَّهُمْ مانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ»
۹- در جنگ و جهاد با کفار، تمام محاسبات نباید بر اساس تجهیزات و امکانات مادی باشد. «فَأَتاهُمُ اللّهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا»
۱۰- تخریب ساختمان‌های دشمن، در مواردی جایز است. «یُخْرِبُونَ بُیُوتَهُمْ بِأَیْدِیهِمْ وَ أَیْدِی الْمُؤْمِنِینَ»
۱۱- آنجا که اراده خدا باشد، دوست و دشمن دست به یک کار می‌زنند. «یُخْرِبُونَ بُیُوتَهُمْ بِأَیْدِیهِمْ وَ أَیْدِی الْمُؤْمِنِینَ»
۱۲- خداوند هم سبب ساز است و هم سبب سوز، ترس را سبب قرار می‌دهد و دژ‌ها را از سببیّت می‌اندازد. «قَذَفَ فِی قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ»
۱۳- مطالعه تاریخ، سرگرمی نیست، وسیله عبرت است. «فَاعْتَبِرُوا»؛ تاریخ، گذرگاه است نه توقّف گاه.
۱۴- استفاده از تاریخ، بصیرت می‌خواهد. «فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصارِ»
منبع:باشگاه خبرنگاران
