ارزش و منزلت "خدمت به مردم" از منظر قرآن و روایات

عقیق: بشر اشرف مخلوقات است و زمانی که خداوند متعال انسان را خلق کرد در قرآن کریم در این باره فرمود: «فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ؛[1]» از این رو، همه موجودات روی زمین قابلیت آن را درند که توسط انسان به خدمت گرفته شوند؛ چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «هُوَ الَّذِى خَلَقَ لَکُم مَّا فِى الاْرضِ جَمِیعـًا؛ [2] او خدایی است که همه آنچه را (از نعمت‌ها) در زمین وجود دارد، برای شما آفرید.» اما سؤال این است، حال که تمامی نعمت‌ها برای استفاده انسان خلق شده‌اند آیا سزاوار است انسان وقت و عمر خود را به غفلت بگذراند؟ آیا هدف رسیدن به همین لذت‌های زودگذر دنیا است یا انسان باید به دنبال چیزهایی غیر از لذت‌های زودگذر دنیا باشد؟

ابر و باد و مه و خورشید و فلک درکارند/ تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
همه از بحر تو سرگشته و فرمانبردار/ شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری

بهای انسان، بهشت جاویدان
انسانی که گل سرسبد مخلوقات خداوند است اگر ارزش و اندازه خود را بداند و هدف خود را بشناسد می‌تواند به جایگاهی برسد که دنیا در مقابل او زانو بزند. در حدیثی زیبا امام سجاد علیه‌السلام می‌فرمایند: «مَن کَرُمَت عَلَیه نَفسُهُ هانَت عَلَیهِ الدُّنیا؛ [3] هر کس براى خودش ارزش قائل باشد، دنیا نزد او خوار مى‌شود.» کسی که جایگاه خود را بداند و براى خود ارزش قائل باشد، دنیا نزد او خوار مى‌شود، و کسی که دنیا و لذت‌های زودگذر آن در نزد او خوار شود، به دنبال لذت‌های آخرت خواهد رفت.

انسان اگر قدر و ارزش خود را بداند خودش را به بهای خوشی‌های دنیا نمی‌فروشد بلکه بهای انسان بهشت و لذت‌های جاودان آن است. چنانکه امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا؛ [4] قیمت و ارزش تو بهشت است به کمتر از بهشت خودت را نفروش.» یکی از مواردی که باعث رسیدن به لذت‌ها و مقامات اخروی و بهشت جاویدان می‌شود خدمت به مردم است.

خادمان مردم؛ مقربان درگاه الهی
خدمت به خلق خدا، در فرهنگ قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام، ارزش و ثواب فراوانی دارد. در قرآن کریم آمده است؛ «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ» [5] خداوند متعال کسانی را که کار خیر و نیک انجام می‌دهند دوست مى‌دارد و چقدر خوب است که انسان محبوب خدا باشد. پس با خدمت و کمک به همدیگر می‌توان به رضایت الهی و لذت‌های جاودان آخرت رسید.

در دین اسلام برای عباداتی مثل طواف خانه خدا ثواب‌های فروانی در نظر گرفته شده، مثل اینکه یک طواف خانه خدا معادل 6 هزار حسنه، آمرزش 6 هزار گناه، اعطای 6 هزار درجه و برآورده شدن 6 هزار حاجت است. این در حالی است که امام صادق علیه‌السلام پس از بیان این ثواب‌ها می‌فرمایند: «قَضَاءُ حَاجَةِ الْمؤمِنِ أَفْضَلُ مِنْ طَوَافٍ وَ طَوَافٍ حَتَّى عَدَّ عَشْراً؛ [6] گره‌گشایی از کار یک مؤمن، 10 برابر این طواف فضیلت دارد!»

خادمان دین؛ آبرومندان آخرت
از آنجا که عمل به فرامین دینی باعث سعادت در دنیا و آخرت است بنابراین عالمان دینی به عنوان مرزبان‌ها و مدافعان حریم دین بزرگ‌ترین خدمت را به مردم انجام داده‌اند و در آخرت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار خواهند بود. چنان‌که امام حسن عسکری علیه السلام می‌فرمایند: «یَأتی عُلَماءُ شیعَتِنَاالْقَوّامُونَ لِضُعَفاءِ مُحِبّینا وَ أهْلِ وِلایَتِنا یَوْمَ الْقِیامَهِ، وَالاْنْوارُ تَسْطَعُ مِنْ تیجانِهِمْ عَلی رَأسِ کُلِّ واحِد مِنْهُمْ تاجُ بَهاء، قَدِ انْبَثَّتْ تِلْکَ الاْنْوارُ فی عَرَصاتِ الْقِیامَهِ؛ [7] آن دسته از علماء و دانشمندان شیعیان ما که در هدایت و رفع مشکلات دوستان و علاقه‌مندان ما تلاش کرده‌اند، روز قیامت در حالی وارد صحرای محشر می‌شوند که تاج کرامت بر سر نهاده و نور وی، همه‌جا را روشنایی می‌بخشد و تمام اهل محشر از آن نور بهره‌مند خواهند شد.» البته باید توجه داشت که میزان فایده عالمان دینی در مسیر هدایت مردم متناسب با مراجعه و پیروی مردم از آنها خواهد بود.

خدمت به جامعه؛ بالاترین خصلت انسانی
خدمت به مردم و مسلمانان از چنان جایگاهی برخوردار است که در برخی روایات در کنار ایمان به خدا از بالاترین خصلت‌ها شمرده شده است؛ چنان‌که امام حسن عسکری علیه‌السلام می‌فرمایند: «خَصْلَتانِ لَیْسَ فَوْقَهُما شَیءٌ: الاْیمانُ بِاللهِ، وَنَفْعُ الاْخْوانِ؛ [8] دو خصلت و حالتی که والاتر از آن دو چیز نیست، عبارتند از: ایمان و اعتقاد به خداوند، نفع رساندن به برادران دینی.» پس خدمت به خلق همچون ایمان به خدا باعث صعود انسان به مقامات معنوی و جلب رضایت خداوند متعال می‌شود و البته از سوی دیگر کسی که حق و حقوق دیگران را پایمال کند و به وظیفه خود در قبال مردم جامعه عمل نکند، عقاب الهی متوجه او خواهد بود، پس در این بین وای به حال مسئولانی که فرصت خدمت به مردم به آنها داده شده اما قدر خود را ندانسته و به جای خدمت صادقانه، کم کاری کنند، زیرا نه تنها باید جوابگوی فرصت‌های از دست رفته‌شان باشند، بلکه در مورد تضییع حق و حقوق دیگران هم مورد سؤال و بازخواست قرار خواهند گرفت!
* حجت‌الاسلام سید احسان دهسار استاد حوزه علمیه قم
===================
پی‌نوشت:
[1] سوره مومنون، آیه 14.
[2] سوره بقره، آیه 29.
[3] تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص 278.
[4] نهج البلاغه، حکمت 456.
[5] سوره بقره، آیه 195
[6] الکافی، ج 2، ص 194.
[7] تفسیر الإمام العسکری علیه السلام ، ص. 345، ح. 226.
[8] تحف العقول، ص. 489.

منبع:تسنیم