انتقاد ابوذر بیوکافی از بعضی مداحان/ شرم نمی‌کنید جای مداح به شما «اگزوزی‌خوان» بگویند؟

عقیق: عزاداری‌های محرم و صفر امسال با شرایط متفاوتی به دلیل شیوع ویروس کرونا برگزار شد، اما همین امر فرصتی به مداحان و هیأت‌ها داد تا به نوآوری و ابداعاتی در حوزه مداحی بپردازند که با استقبال هم مواجه شد، اما در همین میان برخی از سبک‌ها نیز در برخی از هیأت‌ها از سوی مداحان خوانده شد که با انتقاداتی همراه بود.

این موضوع و مباحث دیگر، محورهای گفت‌وگوی دو ساعته ما با ابوذر بیوکافی، ذاکر جوان اهل بیت (ع) بود. بیوکافی مداحی را از رشت شروع کرد، سپس برای تحصیل حوزوی راهی قم شد و این سال‌ها دوباره به رشت برگشته است. البته در تهران و شهرهای دیگر هم جلساتی را برگزار می‌کند. گفت‌وگوی ما را در ادامه بخوانید:

امسال در خصوص مجالس عزاداری سیدالشهدا، همه نگران بودند و هیچ کسی نمی‌دانست چه اتفاقی بناست رخ دهد. ما فقط بدون اینکه از آینده و اینکه به چه شکلی برگزار خواهد شد،‌ مُصر بودیم مراسم را برگزار کنیم. بعد از برگزاری، خودمان هم از این همه اتفاقات بی‌نظیر، درس‌های خوب و تجربیاتی که اگر کرونا نبود هیچ وقت، جراتش را نداشتیم به سمت آن حرکت کنیم، متحیر ماندیم.

جدا از نظم جلسات که خیلی پررنگ شد، عزاداری‌های سنتی هم احیا شد. بعد از کرونا فهمیدیم، مدل عزاداری خیابانی تنها دسته‌جات نیست و می‌توان عزاداری را در کوچه و جلوی در خانه‌ها برگزار کرد.

مسجد و حسینیه از نظر فضا، متراژ و مساحت، محدودیت‌هایی دارند، اما وقتی ما به پارک‌ها، خیابان‌ها و محیط‌های باز رفتیم و درواقع وقتی به سمت مردم رفتیم، بسیاری از مردمی که شاید به دلیل مشغله‌هایشان فرصت نمی‌کردند از محیط کارشان به حسینیه‌ها بروند، اگر رهگذر هم بودند، یک ربع، ۲۰ دقیقه‌ای متوقف می‌شدند و در مسیر خود از مجالس استفاده می‌کردند. این یکی از دلایلی بود که جمعیت‌ها امسال بیشتر از داخل حسینیه‌ها شد؛ جمعیت‌هایی که خیره‌کننده بود!

مردم به عشق اباعبدالله و روضه‌های سیدالشهدا آن نکات مطرح شده را رعایت کردند و این‌ یک الگوی خیلی خوب نه فقط برای ایران، حتی برای خارج از ایران هم شد. زیرا در کشورهای دیگر و ادیان مختلف هم قاعدتاً اجتماعاتی دارند و این الگوی خوبی بود که انسان می‌تواند برنامه‌هایش را با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی،‌ نظم و فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک برگزار کند.

آیا این احتمال هست که سال‌های آتی هم مجالس عزاداری از حسینیه‌ها و مساجد خارج شده و به فضاهای باز بیایند؟

ما سال قبل برنامه دهه دوم محرم عزاداری هیأت ثارالله رشت را در مسجد برگزار کردیم. خیابان‌ها هم که پر می‌شد نهایتا ۳ هزار پرس غذا می‌دادیم. امسال مراسم عزاداری دهه دوم محرم را در چند زمین ورزشی رشت که کنار یکدیگر بودند، یعنی زمین چمن مصنوعی فوتسال، بسکتبال و والیبال برگزار کردیم. این جلسات در منطقه منظریه که منطقه خوش‌نشین و معروف رشت است، برگزار شد و برای ورود افراد سه گیت داشتیم و بعد از جلسه نیز تنها به حاضران در فضای اصلی، نفر به نفر غذا می‌دادیم. براساس آمار ما ۱۰ هزار نفر را پذیرایی کردیم و این جدا از خیابان‌هاست که آمار دقیقی از آن نداریم.

این یک فرصت است و امام حسین به ما نشان داد که می‌شود از این فرصت استفاده کرد. برگزاری جلسه در فضای باز جدای از این فرصت برای حضور جمعیت بیشتر، از لحاظ جلوه‌های هنری، در زمینه فیلمبرداری، عکاسی و ... برای نمایش شکوه این جمعیت به جهانیان که ببینند، مردم حول محور سیدالشهدا، چقدر عاشقانه عزاداری می‌کنند هم یک فرصت و ظرفیت بود.

یکی از نگرانی‌هایی که اهالی هیات دارند، چگونگی عزاداری در ایام فاطمیه است. با این شرایط کرونایی و برودت هوا و باران‌های احتمالی چه باید کرد؟

یک شب در برنامه‌های شب‌های اربعین ما باران شدیدی بارید. جلسه در آن زمان در ورزشگاه عضدی رشت برگزار می‌شد. باران تمام سازه‌های ما را خراب کرد و ما مجبور شدیم به یک سالن ورزشیِ سرپوشیده که ارتفاع ۳۰ متری داشت، برویم. مردم با فاصله نشستند و با اینکه هوا هم بسیار سرد بود، اما جلسه برگزار شد. روضه به هیچ‌وجه نباید تعطیل شود. حالا ما براساس شرایط‌مان جلو برویم و ببینیم مسؤولان امر چه برنامه‌ریزی می‌کنند، اما حداقلش این است که به صورت مجازی برگزار می‌کنیم. یعنی من در حسینیه می‌خوانم، یک نفر هم سخنرانی کند و مردم به صورت مجازی و در منزل خود از جلسه استفاده می‌کنند.

البته می‌توان برای مقابله با سرما و باران و برف احتمالی هم چاره‌ای اندیشید. سال‌های قبل در این کشور برف‌های سنگینی می‌بارید اما جلسات برگزار می‌شد و مردم حتی دسته زیربرف راه می‌انداختند. این حرف‌ها نیست که مردم نیایند! چون امام حسین جاذبه دارد. سازمان تبلیغات، ستاد کرونا و مسؤولان وزارت بهداشت از هم‌اکنون می‌توانند برنامه‌ریزی و چاره‌اندیشی کنند تا ببینند چگونه می‌توان جلسات فاطمیه را برگزار کرد. در بُعد فضای فیزیکی می‌توان یک سری سقف‌های بلند بزنیم که البته روی پایه‌هایی سوار است و اطراف آن باز است تا مثلاً باران روی سر مردم نیاید و هوا هم جریان داشته باشد.

تصویری از مرثیه‌خوانی ابوذر بیوکافی در هیأت ثارالله رشت در ایام اربعین امسال

نوحه‌ای محرم امسال خواندید با عنوان «اِنّی اُحِبُّ المَعرُوف وَ انکِرُ المُنکَرَ» که با اقبال مردم هم مواجه شد. این نوحه چگونه سروده و خوانده شد؟

ما قبل از محرم دنبال یک شعار کلی بودیم تا براساس آن کاری ساخته شود که هر شب در جلسه بخوانیم و موضوع آن هم در طراحی پس‌زمینه هیأت دیده شود. طی جلساتی که در خصوص شعرها، روضه و محتوا و مسیر روضه امسال داشتیم به موضوع قیام سیدالشهدا رسیدیم. یکی از دوستان پیشنهاد داد تا به شعر آقای حسین حاجی اهل بحرین بپردازیم که به بخشی از خطبه سیدالشهدا اشاره کرده است. این شد که این نوحه را هر شب می‌خواندیم و الحمدلله خیلی جواب گرفتیم و کار خوبی شد.

اگزوزی خوان‌ها از اینکه اینگونه نامیده شوند خجالت نمی‌کشند؟

چند سالی است سبک جدیدی از شورخوانی در مداحی در حال شکل‌گیری است که از آن به راک‌خوانی یا در اصطلاح رایج میان مداحان «اگزوزی‌خوانی» گفته می‌شود. نظر شما درباره این سبک خواندن‌ها چیست؟

این سبک از خواندن در مداحی، پدیده‌ای شناخته شده برای اهالی موسیقی است، اما برای جامعه مداحی ناشناخته است. این، نوعی از موسیقی اعتراض است که به سمت راک، متال و ... می‌رود و در آن شاهد صداهای عجیب و غریب هستیم. در ادامه هم سیستم‌های شیطان‌پرستی، رَپ و رَپرها وسط می‌آیند. پشت همه این‌ها فلسفه‌ای وجود دارد که شاید خیلی‌ها از آن بی‌اطلاع باشند.

موسیقی فاخر حرف دارد، کلام را تایید و ماندگار می‌کند، اما در این نوع مداحی هیچ کلامی ماندگار نمی‌شود. تنها جوان با ضرب و ریتم آن ارتباط برقرار می‌کند. در پیاده‌روی اربعین همه نوحه می‌خوانند و این تاثیر شگرف موسیقی فاخر برخی آثار است، اما اینکه چه کسی این نوع خواندن را مهندسی کرده تا وارد هیأت شود، سوال است؟ 

دوم برای این نوع خواندن که من نام آن را «خشونت در مداحی»‌ یا «خشن‌خوانی» می‌‌گذارم، از لحاظ آواز، فنون استخراج صدا از حنجره، مخارج حروف، تحریرها، زینت‌ها و گام‌ها هیچ اسلوبی در دنیای مداحی وجود ندارد.

فیلمبرداری این کار و تدوین آن و حتی سینه زدن آن هم خاص است؛ سبک و شعرش هم متفاوت است و مجال محتوا به ندرت به کسی داده می‌شود و بیشتر در آن ضرب، مهم است. جدای از اینکه این نوع خواندن از سویی فرصت‌سوزی و حیف شدن انرژی جلسه است، از طرف دیگر حنجره این مداحان ۵ سال یا نهایت ۱۰ سال بیش‌تر دوام نمی‌آورد. مداحان این عرصه عموماً متولدان دهه ۷۰ هستند که امروز به خاطر انرژی جوانی و توان قدرتمندی که دارند، در این سبک می‌خوانند و  یک عده هم او را تشویق می‌کنند، اما نمی‌داند، چه بلایی سر ساختار حنجره‌اش می‌آورد؛ در حالی که اگر روند را درست طی کند مانند حاج‌ منصور ارضی در این سن و سال هم می‌تواند بخواند. 

اما هدف این افراد از این کار چیست؟ دنبال چه چیزی هستند؟ از یک طرف دیگر، وقتی مردم ما را می‌بینند، می‌گویند نوکر یا روضه‌خوان امام حسین آمده است. واقعاً زشت نیست این افراد را به عنوان اگزوزی‌خوان خطاب کنند؟ این چه مارکی است که روی پیشانی‌شان چسبانده‌اند؟ من از روی دلسوزی می‌گویم. شما نوکرهای امام حسین هستید، استعداد هم دارید، سبک‌ها و صداهای توانمندی دارید. این را  خرج کنید و از این شکل خواندن دست بردارید.

نمونه‌ای از مداحی به سبک راک یا اصطلاحاً اگزوزی خوانی

تغییر و تحول در مداحی باید بر اساس یک مبنایی باشد. شما زمانی می‌گویید من می‌خواهم در موسیقی سنتی ایران بدعتی داشته باشم، ولی شما باید دستگاه‌ها را بلد باشید تا بتوان این بدعت را در یک قالبی تعریف کرد. نکته‌ای که خشن‌خوانی دارد، تاثیر آن بر روح و روان است. مثلاً بچه من در اثر این نوع خواندن، چه روحیه‌ای پیدا می‌کند؟ 

بزرگ‌ترها برای جلوگیری از این بدعت وارد عرصه شوند

خیلی‌ها عقبه این نوع خواندن را به جلسات طیف شیرازی‌ها مربوط می‌دانند که عمدتاً در فیلم‌ها نیز مشخص است افراد، برهنه می‌شوند و سینه می‌زنند.

من کاری به آن مکاتب فکری ندارم. این خواننده طرف حساب است. این فرد با این صدا و قدرت اجرا در شور، این کار را هم نمی‌کرد معروف می‌شد. علتش چیست؟ مثلاً یک نفر می‌گوید بنده به خاطر مخاطب‌محوری رفتم در استودیو خواندم. من حرف ایشان را می‌فهمم. بنده این کار را در این ضرب خواندم. به علت اینکه این ضرب به من یک بستر کلامی جدیدی داده است. مانند واحد خواندن،‌ زمینه خواندن و شور خواندن که ضرب‌های جدیدی است و به ما بسترهای جدیدی را برای انتقال پیام می‌دهد.

این‌ها در یک درصد از جلسه‌شان اینطوری می‌خوانند، واحد و زمینه می‌خوانند، یعنی در دنیای مداحی کار خودشان را می‌کنند ولی جایی هم آن سبک را می‌خوانند. البته این کار را رسانه‌ای و برجسته می‌کنند. اگر دنبال این هستند که ذائقۀ عزاداری را عوض کنند، باید بدانند که این ره به ترکستان است، زیرا ما حق نداریم در دستگاه امام حسین هر چیزی را که مبنا ندارد، بیاوریم و از عواطف و محبت تعدادی نوجوان و جوان که امام حسین و جلسه ایشان را دوست دارند، سوء استفاده کنیم.

مقام معظم رهبری می‌فرمایند مداح اگر محتوا به دست مخاطب ندهد، مرتکب گناه شده ‌است. شما که مخاطب و جمعیت دارید و خوش‌خوان هم هستید، چه محتوایی به مخاطب می‌دهید؟ بزرگ‌ترهای ما در عالم مداحی که پیرغلام هستند، به نظرم باید مددی بدهند که حداقل به دوستان بگویند، برای حنجره شما بد است و برای شخصیت شما زشت است که به جای نوکر امام حسین، اگزوزی‌خوان بنامندتان.

جریان شیرازی در هیأت به دنبال زعامت‌گریزی است

شاید خیلی از جلسات به صورت واضح پیرو مکتب شیرازی‌ها نباشند، اما در پستو با برخی اقدامات، ماهیت اصلی خود را نشان دهند. این جلسات را چگونه می‌توان شناخت؟

این قشر دنبال یک زعیم‌گریزی هستند. شما نمی‌توانید بگویید صد درصد هزینه فلان خواننده و مداح را جریان شیرازی می‌دهد. نه اینطوری هم نیست ولی در حوزه زعیم‌گریزی تبعیت و ریل‌گذاری می‌کند. مقام معظم رهبری به عنوان بزرگ‌تر ما یک بار به زبان آمدند که برهنه نشوید. تا قبل از اینکه نگفته بودند و علنی نشده بود، چیزی برگردن ما نبود اما حال حجت تمام شده است. بنابراین وقتی عملاً یک هیأت این کار را نمی‌کند،‌ نام آن چیست؟ وقتی شما پای بزرگ‌تر نمی‌ایستی، همین است. شما می‌خواهید ساختار یک نظام به نتیجه نرسد و شخصیت بزرگ‌تر را از حیث امر و نهی و جایگاه ولایت بشکنید.

این افراد به دنبال آن هستند که آقا را ترور شخصیتی کنند. وقتی شکسته شد بعد سر او را ببرند. آن زمان کسی چیزی به آن‌ها نخواهد گفت. یکی از داستان‌هایی که ما در جریان مذهبی داریم، زعامت‌گریزی است. اعتراض هم می‌کنیم، بهانه می‌آورند. همین بهانه‌هایی که سیاسیون ما آوردند، همین بهانه‌هایی که برای انقلاب مظلوم ما می‌آورند.

برخی ممکن است بگویند این‌ها مداحان درباری هستند. کجای ما درباری است؟ ما کجا از دولت حقوق می‌گیریم؟ هدایایی را که مداحان وابسته به دستگاه شما می‌گیرند، کنار هدایای ما بگذارید. اصلاً قابل مقایسه است؟ خانه و ماشینی که شما دارید، کنار خانه و ماشین ما بگذارید، لباسی که می‌‌پوشید و ...، اما اینقدر تبلیغات می‌کنند اگر کسی برای انقلاب سینه‌چاک کرد، همه بگویند او آدم درباری و مفت‌خور است.

این جریان نمی‌خواهد زعامت انقلاب اسلامی را بپذیرد. می‌گوید جریان امام حسین با انقلاب اسلامی فرق می‌کند و هنر، نباید سیاسی شود. شما تاریخ هنر را بخوانید. حداقل تاریخ شعرا را بخوانید. مگر شعر در تمام ادوار تاریخ، روشنگری نکرده است؟ حالا یک عده پول گرفتند در مدح یک شاه شعر گفتند، اما یک عده در مقابل ظلم شاه شعر گفتند. آن‌ها سیاسی نبوده است؟ یعنی شاعر صاحب اندیشه نیست، نمی‌فهمد و همینطوری شعر می‌گوید؟

 اختلاف ما با این‌‌ آقایان در بحث زعامت است؛ وگرنه چه کسی با سینه زدن، عزاداری و غذا دادن مشکل دارد؟ 

مداحی که در سیاست، صریح حرف می‌زند، کارد به استخوانش رسیده است

در زمینه مداحی سیاسی که اشاره‌ای هم کردید، خیلی‌ها می‌گویند اشکالی ندارد سیاسی باشد، ولی نباید رُک باشد. موافق این امر هستید؟

سیره اهل‌بیت همیشه اینطوری نیست که در آن صراحت نباشد. یک جایی سیدالشهدا در کربلا به طرف می‌گوید «یابن‌الدعی». با این عبارت، رگ و ریشه او را بیرون می‌آورد.‌ به او می‌گوید: «پسر زن چشم‌کبود» یعنی مستقیماً اشاره می‌کند. در خصوص سیاسی‌خوانی همیشه یک نسخه واحد وجود ندارد. یک جایی ممکن است فضا آنقدر تاریک و مه‌آلود باشد که شما باید مستقیماً نوری را بتابانید که این فضا باز شود و همه ببینند.

ما مداح اندیشه، اخلاق، رفتار و سکنات امام معصوم هستیم. مگر می‌توانیم در برابر ظلم ساکت باشیم؟ مگر الان می‌شود در مملکت ساکت ایستاد؟ بی‌تدبیری و مشکلات وحشتناکی که مردم با آن درگیر هستند، پاسخگو نبودن و بی‌خیالی مسؤولان را باید در لفافه بگوییم؟ آقای دولت و مجلس؟ در شهر زاهدان یک محله‌ای به نام ۵ تن آل‌عبا وجود دارد که‌ ۱۶ هزار شیعه در آن زندگی می‌کنند. بروید ببینید آنها چه می‌خورند؟

این درست نیست که ما همیشه منتظر باشیم و در لفافه حرف بزنیم. نه! یک جاهایی لازم است مستقیماً صراحت لهجه وجود داشته باشد. اگر ما سیاسی نخوانیم به نفع چه کسی است که اینقدر سیاسی خواندن و سیاسی بودن را نجس می‌دانند؟ به نفع چه کسی است؟ 

سلبریتی‌های هنری و فوتبالیست‌ها به مشکلات که می‌رسند، می‌گویند هنر سیاسی نیست، اما شب انتخابات همه نظریه‌پرداز می‌شوند و از جایگاه‌شان استفاده می‌کنند. یک عده از ملت هم به عشق آنها بدون اینکه تحقیق کنند، بعضاً رای می‌دهند و نهایتاً این وضعیتی می‌شود که می‌بینید. طوری که که الان چپ و راست و اصلاح‌طلب و اصولگرا و بازیگر دارند فحش می‌دهند. یک عذرخواهی هم از مردم نمی‌کنند. یک بار هم بیانیه نمی‌دهند که بنده یک بار در سطح ملی سرنوشت یک کشور را به خاطر اینکه سلبریتی بودم، عوض کردم. مردم! من به شما قول می‌دهم از این به بعد در حوزه انتخابات دخالت نکنم. یک نفر از آنها این حرف را می‌زند؟ نه، چون غصه‌ای ندارند. قیمت ماشین او ۴ میلیارد است، او نمی‌داند آن ۱۶ هزار نفر در زاهدان چه غذایی می‌خورند؟

در صراحت سیاسی خواندن،‌ نگاه من این است که جاهایی لازم است و جاهایی هم آدم باید بررسی کند، ببیند، مشورت کند، مخالف و موافق را بسنجد و جلو برود.

پول روضه باید حلال بشد؛ والا برکت و روح آن از بین می‌رود

محرم امسال ماجرای نزدیکان و روابط مداحان و منبری‌ها با بعضی جریان‌های اقتصادی، حاشیه‌ساز شد. در خصوص روابط و ارتباطات مداحان به خصوص درباب تأمین هزینه‌ها چه روندی را درست می‌دانید؟

در کشور ما برای مساله ورزش که با سلامت مردم در ارتباط است، اصلاً موضوع هزینه‌ای نداریم. هزینه‌های چند صدمیلیاردی می‌شود اشکالی ندارد. کاملاً هم درست است. فضا و زیرساخت ورزشی در کشور ایجاد می‌شود، ولی تا در حوزه فرهنگ مخصوصاً حوزه فرهنگ مذهبی حرف می‌زنیم، یک چیزی از زهد را تعریف می‌کنند و با آن چوب ما را می‌زنند! 

آقای پناهیان را به خاطر یک خانه می‌زنند؟! ایشان شرعاً‌ نمی‌تواند با کسی شراکت اقتصادی داشته باشد؟ بر چه مبنایی او را می‌زنند؟ دنیاطلبی! کدام دنیاطلبی؟ بعد شما وضع زندگی او،‌ لباس پوشیدن او را می‌بینید، این‌ها لاکچری‌باز نیستند و لباس مارک نمی‌پوشند. بعد ایشان توضیح داد و باز هم او را رها نمی‌کنند.

 واقعاً هیات هزینه ندارد؟ ما داریم تولید محتوای فرهنگی می‌کنیم. یک دهه در محیط باز مراسم محرم را برگزار کردیم. قبلاً موکت نمی‌خواستیم اما امسال ۱۵ برابر موکت خریدیم. جمعیت زیاد بود، در حسینیه می‌توانستیم با ۴ تا باند صدا را برسانیم، اما امسال مجبور شدیم باند اضافه کنیم. طبیعتاً هزینه‌ها در این گرانی چند برابر شده است. البته من اعتقاد دارم اگر به بانیان توجه نشود برکت و روح روضه از بین می‌رود.

من شنیدم شخصی در یک استانی، کارگر پمپ ‌بنزین است که یک سال شب‌ها شیفت شب تا صبح کارگری می‌کند، با پول کارگری‌اش روضه برگزار می‌کند. حلال بودن پول‌ها خیلی مهم است.

مداح باید برای تمام سنین و اقشار تولید داشته باشد

اخیراً چند کار استودیویی هم داشتید. این سبک جدیدی که مداحان به سمت آن در حرکت هستند، با چه هدف و رویکردی در حال انجام است؟

این کار جزو کارهای معنوی محسوب می‌شود. شما باید بدانید مردم وقتی فلان کار امام رضا علیه‌السلام را که در استودیو ضبط شده است گوش می‌دهند، یاد چه می‌افتند؟ حال و هوای آنها چگونه می‌شود؟ اگر به یاد امام رضا می‌افتند، اشکی جاری می‌شود، منجر به این می‌شود که بلیت بگیرد و به محضر امام برود.

مداحی یک کار تبلیغی است و کار تبلیغی باید تمام لایه‌ها را ببیند. شما باید برای تمام سنین تولید محتوا آن هم در این فضای اشباع‌شده داشته باشید. مگر الان هیات‌های ما استودیوهای بزرگ نیست. باندهای مخصوص وجود دارد. صدای مداح جدا و صدای سینه‌زنی جدا ضبط می‌شود. چرا این کار را می‌کنند؟ برای جذابیت بیشتر و ارائه کیفیت مناسب‌تر به مخاطب است. زمانی در هیأت با میکروفن چنگ می‌خواندیم. قبل‌تر با بوق‌های بزرگ و بی‌کیفیت می‌خواندند اما هم اکنون که کیفیت بهتر شده است، مردم بیشتر گوش می‌دهند.

نکته دقیق آن این است که استودیویی خواندن نباید موسیقی‌زده باشد؛ یعنی طوری نباشد که ما بگوییم این مداحی نیست خوانندگی است. اگر اینطوری شد به این انتقاد وارد است و باید جلوی آن ایستاد و بگوییم این کار را نکنید.

منبع:فارس