۰۶ آذر ۱۴۰۳ ۲۵ جمادی الاول ۱۴۴۶ - ۰۷ : ۱۸
کهن ترین کتاب درباره شهادت امام علی(ع)
زینب دختر بزرگ علی که همسر عبدالله بن جعفر شد. ام کلثوم کبری که همسر عمر شد و بچه ای از او نماند. مادر اینها فاطمه زهرا دختر رسول خدا بود.
عقیق: ابن ابی الدنیا (م ۲۸۱) محدث ومورخ برجسته‌ای است که کتابی مستقل در باره تاریخ شهادت امام علی(ع) نوشت و این کهن‌ترین کتابی است که در این موضوع به دست ما رسیده است.
وقتی از کتاب مستقل سخن می‌گوییم، یعنی کتابی که از آغاز تا انتهای آن در باره یک موضوع و در اینجا درباره شهادت امام علی(ع) تألیف شده باشد. طبعا در تواریخ عمومی مانند تاریخ طبری یا یعقوبی نیز اخباری در این باره آمده است.
عنوان «مقتل» به معنای اخبار مربوط به شهادت یا تاریخ شهادت است. عنوان «مقتل الحسین» یعنی تاریخ شهادت امام حسین و به تعبیری تاریخ عاشورا. نگارش این قبیل تک‌نگاری درباره تاریخ کشته شدن چهره‌های برجسته، در تاریخ‌نگاری اسلامی مرسوم بوده است. برای مثال کتاب در باره مقتل عمر یا عثمان هم در منابع یافت می‌شود.
نگاهی به مدخل‌های الفبایی فهرست ابن ندیم، و همین طور عناوینی که در دیگر فهرست آثار مؤلفان شیعه یا سنی در قرون نخستین اسلامی آمده، مانند فهرست نجاشی که به نام رجال نجاشی شهرت دارد، گویای آن است که آثار فراوانی با پیشوند مقتل نوشته می‌شده است. در این باره به ذریعه هم می‌توان مراجعه کرد.
از میان آثار مربوط به تاریخ شهادت امام علی(ع) کتاب ابن ابی‌الدنیا، کهن‌ترین کتابی است که برجای مانده است. هرچند پیش از آن نیز آثاری بوده است. این اثر با عنوان «مقتل امیر المؤمنین(ع) » نخستین بار توسط مرحوم استاد عبدالعزیز طباطبائی در مجله تراثنا سال سوم شماره ۱۲ (۱۴۰۸ق) منتشر شد، مردی که روزها در کار پژوهش و تحقیق در حوزه کتاب‌شناسی شیعه، کم مانند بود. خدایش رحمت کند.
مجددا این اثر در سال ۱۴۱۱ توسط مرحوم سید محمدباقر محمودی به صورت مستقل در تهران و توسط انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحت عنوان «کتاب مقتل الامام امیر المؤمنین علی بن ابی طالب» منتشر شد.
کتاب یاد شده در سال ۱۳۷۹ ش توسط استاد دکتر محمود مهدوی دامغانی که افتخار ترجمه آثار کهن تاریخ اسلامی بسیاری را در سه دهه اخیر داشته‌اند، توسط مؤسسه پژوهش و مطالعات عاشورا ترجمه شده و به چاپ رسید.
نویسنده کتاب ابوبکر عبدالله بن محمد بن عبید معروف به ابن ابی‌الدنیا قرشی (۲۰۸ – ۲۸۱) از علمای محدث مورخ است که آثار بی‌شماری به صورت تک‌نگاری در حوزه‌های مختلف حدیثی و بعضا تاریخی دارد. سبک و سیاق او نگارش اخبار به صورت روایات مستقل است که جمعا تحت یک عنوان کلی فراهم می‌آورد. وی شخصیتی کم مانند در تألیف و تنوع موضوعاتی است که به آن پرداخته و آثار بی‌شماری، هر چند برخی از آنها کوچک است، از خود برجای گذاشته است.
نخستین روایت از وقت بیرون آمدن امام علی پیش از اذان صبح به سوی مسجد است که مرغان برابر وی درآمدند و آواز سردادند. همراهان آنان را دور کردند اما حضرت فرمودند: مرانید که نوحه گرند.
روایات مربوط به شهادت امام علی(ع) در این کتاب متفاوت نقل شده است. در واقع، ابن ابی‌الدنیا جامع این نقل‌هاست و درست همان طور که در کتابی مانند تاریخ طبری ملاحظه می‌کنیم، روایات متفاوت و متعارضی در باره یک واقعه پشت سر هم آورده می‌شود.
حسن بن دینار از حسن بصری روایت کرده است که گفت: علی بن ابی طالب آن شب گفت: انی مقتول لو قد أصبحت. هرگاه صبح شود من مقتول خواهم بود.
در روایت پنجم این کتاب از قول هشام بن محمد کلبی آمده است که مردی از نخع مرا روایت کرد که صالح بن میثم بن عمران بن میثم تمار از پدرش روایت کرد: علی برای نماز صبح بیرون آمد. تکبیر نماز را گفت. سپس یازده آیت از سوره انبیاء خواند. در این وقت ابن ملجم با شمشیر بر فرق امام زد. مردم بر سر او ریخته، شمشیر را از دستش گرفتند. آنان در نماز بودند. علی به رکوع رفت سپس سجده کرد. من او را دیدم که خون از سرش جاری بود و همین طور که سجده می کرد خون سر او این طرف و آن طرف می ریخت. باز برای رکعت دوم برخاست، اما منقلب شده. قراءت را آرام کرد. سپس نشست و تشهد را خواند و سلام داد و به دیوار مسجد تکیه کرد.
در روایت هفتم آمده است که ابن بجره اشجعی و ابن ملجم با هم قرار داشتند تا با شمشیر به امام حمله کنند. شمشیر یکی خطا رفته به دیوار خورد و شمشیر ابن ملجم اصابت کرد. آنان هر دو گریختند. ابن بجره به سمت کنده رفت و ابن ملجم به سمت بازار. ابن ملجم را گرفتند و نزد امام آوردند.
در روایت ۱۱ آمده است که دو شب قبل از این ماجرا، وقتی امام وارد مسجد شد و افراد را از خواب بیدار می‌کرد، ابن ملجم نزد آن حضرت آمد و نامه‌ای به دست امام دارد که او را دعوت به توبه کرده بود. امام آن لحظه نتوانست بخواند . بعد از نماز آن را باز کرده خواند. در آن نوشته شده بود: تو را به توبه از شرک دعوت می‌کنم. حضرت فرمود: صاحب این نامه کیست؟ کسی پاسخ نداد. امام آب دهان بر آن انداخت و محو کرده بیرون انداخت و فرمود: لعنت خداوند بر او.
در روایت ۱۳ از قول عبدالغفار بن قاسم انصاری نقل شده است که گفت: از چندین نفر شنیدم که ابن ملجم شب را در خانه اشعث بن قیس خوابیده بود و او بود که وقت سحر به وی گفت: صبح شد (یعنی زود برخیز)!. در آن صبحگاهان مؤذن مسجد بنی کنده حجر بن عدی بود و همو بود که در بالای مناره گفت: اعور علی را کشت. (ابن ملجم یک چشم داشت). بعد هم خطاب به اشعث گفت: ابن ملجم نزد تو بود و تو با او نجوا می‌کردی.
بدین ترتیب این کتاب حاوی روایاتی است که موضوع شهادت امام علی(ع) را دنبال کرده است. در روایات اخیر این رساله، متن خطابه امام مجتبی(ع)پس از شهادت امام علی(ع) درج شده است.
در پایان روایاتی در برتری امام علی(ع) از قول این و آن نقل شده است. در روایت ۹۷ آمده است: عبدالملک بن سلیمان گوید: به عطاء گفتم: آیا احدی از اصحاب رسول الله فقیه‌تر از علی بود؟ گفت: نه والله من کسی را نمی‌شناسم.
روایت ۱۰۹ شمار فرزندان امام علی(ع) است:
حسن بن علی که نیمه رمضان سال سوم به دنیا آمد و رسول الله او را حسن نامید. روز سوم ربیع الاول سال ۵۰ هم درگذشت.
حسین که پنجم شعبان سال چهارم هجرت به دنیا آمد و روز عاشوراء دهم محرم سال ۶۱ به دست سنان بن انس نخعی که لعنت خدا بر او باد کشته شد و خولی بن یزید اصبحی سر او را جدا کرد.
زینب دختر بزرگ علی که همسر عبدالله بن جعفر شد. ام کلثوم کبری که همسر عمر شد و بچه ای از او نماند. مادر اینها فاطمه زهرا دختر رسول خدا بود.
محمد حنفیه که مادرش خوله دختر جعفر بن قیس بود. از امام باقر از علی از پیامبر نقل کرده است که حضرت فرمود: بین اسم و کنیه من در یک شخص جمع نکنید. امام علی عرض کرد: اگر من بعد از شما پسری داشتم، نام و کنیه شما را روی او خواهم نهاد. پیامبر به من اجازه دادند. محمد حنفیه خود می گفت: من سه سال مانده به اتمام خلافت عمر به دنیا آمدم. همو در سال ۸۱ هجری گفت: اکنون ۶۶ ساله‌ام. همان سال درگذشت.
منبع: خبر آنلاین
211008
گزارش خطا
