۲۸ ویژگی روز قیامت

عقیق:پاسخ به سؤالات و شبهات موجود در جامعه از وظایف مراکز حوزوی و دینی است که این خبرگزاری در شماره های گوناگون به ارائه برخی از پرسش ها و شبهات و پاسخ های آن، برگرفته از «مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم» خواهد پرداخت.

- سؤال

درباره روز قیامت و اوصاف و ویژگی های آن توضیح دهید.

- پاسخ

قرآن کریم برای نشان دادن ویژگی های قیامت که مسلماً آثار تربیتی فوق العاده ای دارد ا زنامهای گوناگون استفاده می کند تا ترسیم دقیقی در مجموع آیات از آن روز عظیم و حوادث فوق العاده و تکان دهنده آن کرده باشد البته نام در اینجا به معنی اسم خاص نیست بلکه نامهای توصیفی را نیز شامل می شود یعنی عناوینی هستند که متکی بر اوصاف آن روز و ویژگی های زندگی در آن عالم است.

در قرآن کریم حداقل از هفتاد نام قیامت اسم برده شده است که در واقع از هفتاد دریچه مختلف به روز قیامت نگاه می کند؛ اما از آنجا که تفصیل همه این نامها و اوصاف و ویژگیهای قیامت در این مختصر نمی گنجد ناچار به اجمال  به آن ویژگی های بارز و مهم اشاره می نمائیم:

۱ـ آن روز روز قیام است، در قرآن کریم تعبیر قیامت که از ماده قیام است تکرار گردیده است؛ آری آن روز، روز قیام و بپا خاستن است: روز قیام حساب «آن روز که حساب بر پا می شود، [۱] روز قیام ساعت (زمان) است «آنروز که ساعت بر پا می شود مجرمان نومید می گردند».[۲]

روز قیام مردم «آنروز که مردم در برابر رب العالمین قیام می کنند» [۳]، روز قیام فرشتگان «آنروز فرشته بزرگ خدا رو ح و فرشتگان دیگر قیام می کنند» [۴] و روز قیام گواهان «در آنروز که گواهان قیام می کنند».[۵]

۲ـ آن روز، روز حساب است، این وصف بخاطر آن است که تمام اعمال آدمی اعم از صغیر و کبیر جزئی و کلی، معنوی و مادی، جوارحی و جوانحی بدون استثناء در آن روز مورد محاسبه قرار می گیرد، این وصف در پنج آیه از قرآن آمده است از جمله این آیه که می فرماید: «روزی که حساب بر پا می شود».[۶]

۳ـ آن روز روز جزا است، این نام و وصف در سیزده آیه قرآن آمده است که از همه مشهورتر آیه ۴ سوره حمد است که می فرماید: «او مالک روز جزاست».

۴ـ آن روز، روز اجتماع است، تمام اولین و آخرین و همه جن وانس و حتی ملائکه مقربین در آنجا جمع اند نه تنها خودشان که اعمال آنها نیز تماماً در آنجا جمع آوری شده است و آماده عرضه به دادگاه عدل الهی است قرآن کریم در این باره می فرماید: «به خاطر آورید که همه شما را در آن روز "اجتماع" جمع آوری می کنند».[۷]

۵ـ قیامت روز جدایی است، جدایی حق از باطل، جدایی صفوف مؤمنان و صالحان از کافران و مجرمان جدایی برادر از برادر و پدر و مادر از فرزند، جدایی سرنوشت خوبان و بدان، قرآن کریم می فرماید: «روز جدایی، میعاد همگان است».[۸]

۶ـ قیامت روز خروج است، قرآن کریم می فرماید: «آن روز روزی است که همه اموات زنده شده (و از قبرها) خارج می شوند».[۹] آری آن روز روز خارج شدن از مرگ به حیات و از عالم برزخ به عالم آخرت و از درون به برون و از پنهان به آشکار است.

۷ـ قیامت روز بزرگ است، «وای بر کافران از مشاهده روز بزرگ» [۱۰] توصیف آن روز به عظمت به خاطر امور مهمی است که در آن روز بزرگ واقع می شود.

۸ـ قیامت روز حسرت و ندامت است، «آنها را از روز حسرت بترسان، روزی که همه چیز پایان می یابد و حکم نهایی صادر می شود و این در حالی است که آنها (هنوز) در غفلتند و ایمان نمی آورند» [۱۱] روز قیامت راستی روز اندوه و ندامت و حسرت شدید است، نه تنها برای بدکاران بلکه حتی برای نیکوکاران زیرا وقتی پاداشها را می بینند تأسف می خورند چرا بیشتر و بهتر کار نیک انجام نداده اند.

۹ـ قیامت روز تغابن است، در آنروز غابن از مغبون آشکار می گردد «روزی که همه شما را در آن روز   گرد آوری می کنند آن روز روز تغابن است» [۱۲]. آری در آن روز بدکاران از شکست و زیان خود و فریب و نیرنگ شیطان و از دست دادن سرمایه های عظیم با خبر می شوند و این است غبن حقیقی.

۱۰ـ قیامت روز صدا زدن همدیگر و یاری خواستن است، «ای قوم من بر شما از روزی که مردم یکدیگر را صدا می زنند (و از هم یاری می خواهند اما صدایشان به جایی نمی رسد) بیمناکم».[۱۳]

۱۱ـ قیامت روز تلاقی و برخورد کردن است، «خداوند روح را بر فرمانش بر هر کس از بندگانش بخواهد القاء می کند تا انسانها را از روز تلاقی انذار کند» [۱۴] در آن روز انواع تلاقی ها رخ می دهد، روزی است که بندگان پروردگارشان را ملاقات می کنند، روزی است که انسانها با فرشتگان حساب و پاداش و کیفر تلاقی دارند، روزی است که انسان با حساب اعمال و گفتارش در آن دادگاه عدل تلاقی دارد، روزی است که گذشتگان و آیندگان با هم تلاقی می کنند، روز تلاقی ظالم و مظلوم با همدیگر و...

۱۲ـ قیامت روز سنگین است، «آنها (مجرمان) زندگی زودگذر دنیا را دوست دارند در حالی که پشت سر خود روز سخت و سنگینی را رها می کنند» [۱۵] توصیف آنروز به ثقیل و سنگینی توصیفی است گسترده و پر معنی: سنگینی از نظر محاسبه ها، سنگینی از نظر مجازاتها، سنگینی از نظر رسوائیها و سنگینی از نظر شدائد محشر و سنگینی مسئولیتها و...

۱۳ـ قیامت روز پر مشقتی است، «آن روز روز سختی است» [۱۶] مسلماً آن روز برای کافران بسیار سخت و طاقت فرسا و مصیبت بار است به طوری که نیرومندترین آن ها را به زانو در می آورد و عاجز و ناتوان می سازد.

۱۴ـ قیامت روز دردناکی است، نوح پیامبر خطاب به قوم بت پرستش می گوید: «من بر شما از عذاب روز دردناکی بیمناکم» [۱۷] آن روز از جهات زیادی مایه درد و رنج است، از جهت رسوائیها ندامتها و پشیمانی های کشنده، دردناک به خاطر اینکه راه بازگشتی وجود ندارد و...

۱۵ـ قیامت روز حق است، «آن روز، روز حق است» [۱۸] بعضی از مفسران در تفسیر حقانیت آن روز به سه نکته اشاره کرده اند: ۱ـ آن روز حق است و غیر از آن باطل، چرا که ایام دنیا باطلش بیش از حق است. ۲ـ حق به معنای وجود ثابت است. ۳ـ آن روز روزی است که شایسته عنوان «یوم» است چرا که در آن روز روشن، اسرار مخفی آشکار می گردد در حالیکه در دنیا احوال خلق ـ مکتوم و نامعلوم (همچون شب) است. [۱۹]

۱۶ـ قیامت روزی است که چهره درهم کشیده و وحشتناک است، قرآن از زبان نیکان چنین نقل می کند «ما از پروردگارمان خائفیم از آن روز که عبوس و سخت است» [۲۰]. توصیف آن روز به «عبوس» کنایه   از وضع وحشتناک آن روز است، یعنی آنقدر حوادث آنروز سخت و ناراحت کننده است که نه تنها انسانها در آن روز عبوس اند بلکه گویی خود آن روز قیافه اش را سخت در هم کشیده و ناراحت است.

۱۷ـ قیامت روز حیات عمومی بعد از مرگ است، «کسانی که علم و ایمان به آنان داده شده در قیامت به مجرمان می گویند: شما به اذن خدا تا روز بعث (در عالم برزخ) درنگ کردید، و هم اکنون روز بعث (برانگیخته شدن مردگان) است، ولی شما نمی دانستید» [۲۱] انتخاب این تعبیر (بعث) برای قیامت به خاطر آغاز حرکت است که خداوند مردگان را از قبر بر می انگیزد، سپس آنها را به سوی محاکم قیامت برای حساب می فرستد.

۱۸ـ قیامت روزی است که وضع آسمانها و زمین و کرات بهم می خورد و دگرگونی های شدیدی در جهان واقع می شود به آیاتی در این زمینه توجه فرمائید: «روزی که ما آسمانها را همچون طوماری در هم می پیچیم، سپس همانگونه که آفرینش را آغاز کردیم آن را باز می گردانیم، این وعده ای است که ما داده ایم و قطعاً آنرا انجام خواهیم داد. [۲۲] و در اشاره به انتقام الهی از ظالمان و مجرمان می فرماید: «آن در روزی واقع می شود که این زمین به زمین دیگر و آسمانها (به آسمان دیگر) مبدل می شوند» [۲۳] کوه ها از جا کنده و متحرک می شوند [۲۴] آسمان همچون فلز گداخته می شود. [۲۵]

۱۹ـ قیامت روزی بسیار طولانی است، «فرشتگان و روح به سوی او عروج می کنند در آن روز که مقدارش پنجاه هزار سال است» [۲۶] در این که اعدادی که درباره قیامت است برای تعداد و شماره است یا برای تکثیر دو احتمال است، به هر حال پیامی که از این آیات به گوش می رسد این است که همه باید خود را برای چنان روز طولانی پر مخاطره ای آماده سازند.

۲۰ـ از ویژگیهای قیامت این است که انسانها در آن روز مانند پروانه های پراکنده به هر سو حرکت می کنند [۲۷] و در تعبیری دیگر آمده که گویی مردم همانند ملخهای پراکنده اند» [۲۸] این تشبیه بخاطر کثرت مردم و اضطراب آنها و ناتوانی و سرگردانی آنان می باشد.

۲۱ـ از ویژگی های قیامت این است که پرده ها و حجابها کنار می روند و اسرار نهان آشکار می شود. قرآن در این زمینه می فرماید: «آن روز روزی است که پرده ها و حجابها کنار می رود و همه انسانها با تمام اسرار درون و برونشان ظاهر می شوند» [۲۹] و می فرماید: «آن روز روزی است که اسرار نهان آشکار می شود».[۳۰]

۲۲ـ از دیگر ویژگیهای قیامت این است که انسان تمام تلاشها و کوششهایی که انجام داده است به خاطر می آورد، [۳۱] این یاد آوری یا به خاطر مشاهده نامه اعمال است، و یا تجسم و حضور خود اعمال و یا به خاطر گواهی اعضاء بدن و فرشتگان و یا بخاطر کنار رفتن حجابها از قلب و روح انسان و زدوده شدن عوامل غفلت است.

۲۳ـ دیگر ویژگی قیامت این است که سرمایه های مهم دنیا یعنی مال و ثروت، فرزندان و دوستان به حال انسان سودی نمی بخشند بلکه تنها حلاّل مشکلات محشر ایمان و عمل صالح و قلب سلیم است. قرآن کریم در این باره می فرماید: «در آن روز  مال و فرزندان سودی نمی بخشد، مگر کسی که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید» [۳۲] و می فرماید: «روزی فرا رسد که نه در آن خرید و فروش است و نه دوستی».[۳۳]

۲۴ـ دیگر ویژگی قیامت این است که هر کس در آن روز در دادگاه بزرگ الهی مسئول کارهای خویش است و خودش جریمه جرائمش را می پردازد قرآن کریم می فرماید: «و از روزی بترسید که کسی مجازات دیگری را نمی پذیرد [۳۴]» و یا می فرماید: «(به یاد آورید) روزی را که هر کس (در فکر خویشتن است و تنها) به دفاع از خود می پردازد».[۳۵]

۲۵ـ ویژگی دیگر قیامت این است که عذابش گسترده و فراگیر است، قرآن ضمن توصیف ابرار و نیکان می فرماید: «آنها از روزی می ترسند که عذابش گسترده و فراگیر است» [۳۶]. گستردگی آن به حدی است که تمام زمین و آسمان را پر می کند حتی فرشتگان در وحشت فرو می روند.

۲۶ـ از ویژگیهای قیامت این است که زبانها از کار می افتند و دیگر اعضاء به سخن گفتن می آیند «امروز بردها نشان مهر می نهیم، و دستهایشان با ما سخن می گویند و پاهایشان کارهایی را که انجام می دادند شهادت می دهند».[۳۷]

۲۷ـ ویژگی دیگر قیامت این است که عذر خواهی و پوزش سودی ندارد و مورد قبول واقع نمی شود، قرآن کریم می فرماید: «روزیکه عذر خواهی ظالمان سودی به حالشان نمی بخشد و... ».[۳۸]

۲۸ـ ویژگی دیگر قیامت این است که چشم ها تیزبین می شوند و چشم بصیرت انسان باز می شود و حقایق را می بیند قرآن کریم می فرماید: «(به او خطاب می شود) : تو از این صحنه (و دادگاه بزرگ) غافل بودی و ما پرده را از چشم تو کنار زدیم، و امروز چشمت کاملا تیزبین است».[۳۹]

در پایان لازم به توضیح است که اکثر قریب به اتفاق این اوصاف و ویژگیهایی که ما شمردیم با استفاده از کتاب پیام قرآن نوشته حضرت آیة الله مکارم شیرازی بوده است که در این کتاب حدود هفتاد وصف و نام قیامت آمده است و مرحوم ملا محسن فیض کاشانی در کتاب محجة البیضاء حدود صد وصف برای قیامت آورده است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱. پیام قرآن، آیة الله مکارم شیرازی، ج۳، ص۳۱ تا ۱۲۴.

۲. معاد، محسن قرائتی، ص۱۶۶ تا ۱۷۵.

۳. معاد از دیدگاه امام خمینی «ره»، ص۲۶۱ تا ۲۷۰.

۴. جلد هشتم، محجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ص ۳۲۹ تا ۳۳۲.

پی نوشت ها:

[۱] . ابراهیم/۴۱.

[۲] . روم/۱۲.

[۳] . مطففین/۶.

[۴] . نبأ/۳۸.

[۵] . غافر/۵۱.

[۶] . ابراهیم/۴۲.

[۷] . تغابن/۹.

[۸] . نبأ/۱۷.

[۹] . ق/۴۲.

[۱۰] . مریم/۳۷.

[۱۱] . مریم/۳۹.

[۱۲] . تغابن/۹.

[۱۳] . غافر/۳۲.

[۱۴] . مؤمن/۱۵.

[۱۵] . انسان/۲۷.

[۱۶] . فرقان/۲۶.

[۱۷] . هود/۲۶.

[۱۸] . نبأ/۳۹.

[۱۹] . آیة الله مکارم شیرازی، پیام قرآن، (دار الکتب الاسلامیة، تهران، نوبت پنجم، ۱۳۷۷)، ج۵، ص۶۹ـ۷۰ به نقل از تفسیر کبیر.

[۲۰] . انسان/۱۰.

[۲۱] . روم/۵۶.

[۲۲] . انبیاء/۱۰۴.

[۲۳] . ابراهیم/۴۸.

[۲۴] . طور/۹.

[۲۵] . معارج/۸.

[۲۶] . معارج/۴.

[۲۷] . قارعه/۴.

[۲۸] . قمر/۷.

[۲۹] . مؤمن/۱۶.

[۳۰] . طارق/۹.

[۳۱] . نازعات/۳۵.

[۳۲] . شعراء/۸۸و۸۹.

[۳۳] . ابراهیم/۳۱.

[۳۴] . بقره/۴۸و۱۲۳.

[۳۵] . نحل/۱۱.

[۳۶] . انسان/۷.

[۳۷] . یس/۶۵.

[۳۸] . مؤمن/۵۲.

[۳۹] . ق/۲۲.