منشأ اختلاف فتوای مراجع تقلید چیست؟

عقیق:حجت‌الاسلام ناصر رفیعی، استاد حوزه علمیه قم و کارشناس مسائل دینی شب گذشته شنبه 28 تیرماه در برنامه تلویزیونی «بدون توقف» شبکه سوم سیما گفت: سال‌هاست دغدۀ گفت‌وگوی مستقیم با جوانان را دارم. یادم نمی‌رود اولین بار که برای سخنرانی به بیت رهبری رفته بودم و این موضوع را مطرح کردم، آقای عسگری رئیس سازمان صدا‌وسیما هنگام خروج آمد و دست مرا گرفت و گفت خودت هستی؟ گفتم بله، یعنی پیشنهادی که دادی، پای آن می‌ایستی؟

وی افزود: معتقدم باید بنشینیم و با جوانان رودرو صحبت کنیم، اینطور هم نیست که بنده همۀ مسائل را بلد باشم، ممکن است  گاهی اوقات نیاز شود یک کارشناس تاریخ بیاید و پاسخ بدهد و ... ؛ نباید از گفت‌وگو بترسیم بلکه باید بنشینیم و با هم حرف بزنیم منتها نکته‌ای وجود دارد.

قرآن کریم می‌فرماید خوب حرف بزنید «وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْنا»، قرآن کریم می‌فرماید: پاکیزه حرف بزنید «وَ هُدُوا إِلَى الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ»، قرآن  کریم می‌فرماید یکدیگر را خُرد نکنید و محکم حرف بزنید «وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِیداً»، قرآن کریم می‌فرماید: چیزهای بی‌خودی هم نپرسید «لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْیَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ» چیزهایی که مفید نیست و به کار شما نمی‌آید، و نکتۀ مهم‌تر اینکه قرآن کریم می‌فرماید از اهلش سؤال کنید «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ».

وی با بیان مطلب فوق و با اشاره به رسالت‌های مختلف حوزه علمیه گفت: بعد از انقلاب کاری که در حوزه انجام شد تشکیل مؤسسات تخصصی بود؛ مثلاً امروز در قم حدود 500 مجموعه پژوهشی داریم در حالیکه قبل از انقلاب 5 یا 6 مؤسسه بیشتر نبود، کار آنها این است که مجلات تخصصی منتشر کنند و از طرق مختلف به پاسخ شبهات بپردازند، در فضای مجازی امکان ندارد که یک شبهه را بزنید پاسخ حوزه را پیدا نکنید.

این کارشناس مسائل دینی خاطرنشان کرد: امکان ندارد شما در فضای مجازی شبهه‌ای را مطرح کنید و پاسخ حوزه را پیدا نکنید. حوزه علمیه هم پیشرفت کرده اما مراجعات به آن کم است، شما نگاه کنید امروز جوانان ما چند مجلۀ حوزوی را می‌شناسند؟ مثلاً من می‌گویم مشهد مقدس شماره‌ای دارد که 24 ساعته به سؤالات پاسخ می‌دهد، می‌‌گویند مگر ممکنه؟ ما تا حالا چنینی چیزی نشنیده بودیم. ایراد به مخاطبانی است که مراجعه نمی‌کنند.

حجت‌الاسلام رفیعی در پاسخ به این نکته که «عدم مراجعه جوان‌ها به دلیل تضاد در فتاواست، چون بین مراجع اختلاف‌نظر وجود دارد» اظهار کرد: تضاد به هیچ وجه در اصول و مبانی نیست، کدام شخصت حوزوی در اصل وجود نماز و روزه بحثی دارد؟ اگر رساله‌های مراجع را کنار هم بگذارید بالای 90 درصد مشترک است، به هیچ وجه در اصول دین، فروع دین و احکام این اختلاف وجود ندارد، ممکن است مرجعی نماز جمعه را واجب بداند، یک مرجعی در زمان غیبت واجب نداند و یکی بگوید تأخیری است، اما دلیل این اختلاف سلیقه شخصی نیست.

به گفتۀ وی، احکام دین ما از آیات قرآن و روایات اخذ می‌شود، یک مرجعی وقتی این روایات را باز می‌کند از مجموع روایات استنباطش این می‌شود که نماز جمعه در زمان غیبت واجب نیست نظرش را می‌دهد و دیگری می‌گوید واجب است، این برداشت از روایات و همان اجتهاد است و نباید منشأ گریز از دین شود، اختلاف فتاوا طبیعی است، اما تشتت هم نمی‌آورد، چون هر کس تابع مرجع خودش است و به شما نمی‌گویند از دو مرجع تقلید کن.

این استاد حوزه علمیه در پاسخ به این سؤال که «چرا بعد از انقلاب بیشتر به سمت مسلک‌گرایی رفتیم و دچار ظاهرگرایی شدیم» گفت: دین عملاً در سه شاخه تعریف می‌شود، باورها، مناسک یا احکام و حوزه اخلاق، باورها یعنی اعتقادات که ریشه و اصل و مبناست، باور به اینکه خدا داریم، قیامت داریم، عصمت انبیاء را قائلیم، بخش دوم حوزه احکام است و شامل بایدها و نبایدها می‌شود، شراب ننوشیم، رابطه با نامحرم نداشته باشیم و سوم حوزه اخلاق است که دروغ نگوییم، تهمت نزنیم، دوست‌مان می‌گویند چرا دینداری را فقط در آن بخش دوم می‌بینید راست هم می‌گویند، در مراسم عرفه میلیونی مسجدها پر است، در اربعین نیز همینطور است، دین هست اما کامل نیست. 

وی تأکید کرد: بدون تردید در سال‌های پس از انقلاب اصلاً این مواردی که الان در مورد هجمه به دین وجود دارد نبود، نه شبهات بود، نه سؤالات، امروز حفظ دین با این همه هجمه شدید خیلی مشکل است.

این کارشناس مسائل دینی یادآور شد: روزی در جلسه‌ای با حضور حدود 60 نفر از جوان‌ها شرکت کردم که بیشترشان  می‌گفتند ما نماز نمی‌خوانیم به این دلائل، که خودش حدود 50 دلیل شد، مثلا یکی می‌گفت‌ وقتی می‌بینم فلان اختلاسگر جای مُهر روی پیشانی‌اش دارد و تسبیح دستش می‌گیرد و نمازش ترک نمی‌شود ،من می‌گویم نمازی که از آن اختلاس دربیاید نمی‌خوانم.