آیا اعلام اول ماه از شئون مرجع تقلید است یا از شئون ولی فقیه؟

رهبران دینی گاهی از آن جهت که کارشناس فن و متخصص امر هستند اظهار نظر می کنند و گاهی به عنوان رهبر و پیشوای امت، فرمان هایی صادر می کنند.   پیامبر مکرّم اسلام(ص) دارای هر دو وجه بودند، هم احکام شرعی الهی را بیان می کردند هم دستورهای اجتماعی سیاسی، مانند فرمان جهاد و اعلام صلح صادر می کردند. [1]

این مسئله در مورد پیشوایان معصوم(ع) نیز وجود دارد. اما این امر در زمان غیبت کبری که فقهای بزرگوار هدایت دینی و بیان احکام الهی را به عهده دارند، بعضاً با مشکلاتی همراه بوده است.   در این عصر مردم در ابواب فقهی مختلف مثل نماز، روزه، حج، زکات، خمس و... و عموم عبادات و معاملات با مراجعه به فقها در جهت رفع تکلیف و عمل به احکام شرعی اقدام می کنند و در این زمینه مشکل چندانی ندارند. مشکل مردم در پاره ای مسائل اجتماعی - سیاسی مانند اقامه حدود الهی، اقامه نماز جمعه و عید، اعلام جهاد و صلح، اخذ وجوهات شرعیه، تشکیل حکومت و دهها مسئله اجتماعی سیاسی دیگر است.   برخی فکر می کنند این امور همچون احکام شرعی فقهی، با تقلید از یکی از مراجع تقلید حل می شود. اما آیا مسائلی چون اعلام روز اول ماه مبارک رمضان و روز عید فطر و روز عید قربان و... همچون وجوب نماز و بیان احکام فقهی است؟

پاسخ به پرسش مطرح شده، در ضمن  موارد ذیل روشن می شود:

الف) شأن مرجع تقلید:

مهم ترین شأن مرجع تقلید عبارت است  از:

«مرجعیت» که در فرهنگ شیعی، آمیزه ای از شأن «افتا» و «ولایت» می باشد و مراجع عظام تقلید، وظیفه ارشاد مردم به سوی احکام الاهی را دارند؛ [2]

ب) شأن ولی فقیه:

مهمترین شأن ولی فقیه،- افزون بر شأن یک مرجع، مانند فقاهت- اداره جامعه براساس معیارها و ارزش هاس اسلامی است، [3] و می تواند براساس موازین در جامعه حکم کرده و اطاعت از احکام حکومتی او بر همگان واجب است؛ [4]

گفتنی است که صدور حکم حکومتی ( یعنی، ایجاد دستوری از طرف حاکم درباره یک حکم شرعی یا وضعی یا موضوع حکم شرعی و وضعی در موضوع خاص [5] و   چنین حکمی که براى حفظ کیان اسلام و نظام سیاسى- اجتماعى مسلمانان مفید و تأثیرگذار است مى تواند به عنوان اولى یا ثانوی اش با تشخیص ولى فقیه در قالب احکام حکومتى جعل و صادر شود [6] ) نمی تواند دارای تکثّر و اختلاف باشد، از این رو از شئون حاکم اسلامی است. بر خلاف احکام شرعی فقهی که قابل تکثّر و محل ابراز آراء و نظرات مختلف است.

حکم به رویت هلال

صاحب جواهر به عنوان یکی از مدافعان ولایت عامه فقیه، با توجه به روایات، محدوده صدور حکم و انشای فقیه عادل را منحصر به مقام قضا و رفع منازعه ندانسته و احکامی مانند حکم به رؤیت هلال اول ماه را نیز از شئون ولی فقیه می داند. [7]

در علم فقه هم ، نظر فقیه و مرجع تقلید، از موارد و معیارهای اثبات رؤیت هلال ذکر نگردیده و آثار شرعی بر قول فقیه و مرجع تقلید (بما هو فقیه و مفتی) مترتب نشده است، بلکه یکی از موارد اثبات رؤیت هلال ماه حکم حاکم اسلامی ذکر شده است. [8]

بنابراین اگر چه رؤیت هلال ماه صرفاً از امور حکومتی نیست و با شهادت عدول و یا اطمینان خود انسان و دیگر موارد ذکر شده در توضیح المسائل، نیز اثبات می شود ولی اگر از دیدگاه حکمی از احکام حکومتی که مخصوص حاکم اسلامی است، به آن نگاه شود، جزء شئون ولی فقیه است؛ یعنی حکم دادن به این که اول ماه است از شئون ولی فقیه است.

پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:

حکم به اول ماه از شئون ولایی است و مربوط به ولی فقیه می باشد.

برای آگاهی بیشتر به نمایه های ذیل مراجعه شود:

1. نمایه:   لزوم رؤیت هلال در ماه رمضان؛ سؤال 5971 (سایت: 6158) .

2. نمایه: رؤیت هلال با چشم مسلح از نظر مقام معظم رهبری؛ سؤال 8966 (سایت: 9028) .

3. نمایه: اثبات اول ماه با رویت هلال توسط چشم مسلح؛ سؤال 6153 (سایت: 6285) .

4. نمایه: ولایت فقیه و مرجعیت؛ سؤال 39 (سایت: 272) .