چگونه می توانیم «ذکر خدا» بگوییم؟

عقیق:پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی، شرح دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان را از منظر معظم له منتشر می سازد که رسانه رسمی حوزه آن را انعکاس خواهد داد.

دعای روز هفتم ماه مبارک رمضان

«اللهُمَّ اعِنّى‏ فيهِ عَلى‏ صِيامِهِ وَقِيامِهِ، وَجَنِّبْنى‏ فيهِ مِنْ هَفَواتِهِ وَ اثامِهِ، وَارْزُقْنى‏ فيهِ‏ ذِكْرَكَ بِدَوامِهِ، بِتَوْفيقِكَ يا هادِىَ الْمُضِلّينَ؛ خدايا در اين ماه مرا بر روزه و شب زنده‏ دارى يارى كن‏، و از لغزش‏ ها و گناهان دور بدار، و دوام ياد و ذكرت را روزيم كن، به توفيقت اى هدايت كننده گمراهان».‏[1]

تبیین آثار کسب توفیق الهی در مناسک دینی و بازشناسی نقش ماه رمضان در خودسازی و تبیین مفهوم «ذکر» و راهکارهای استمرار آن و بیان نسبت هدایت با توفیقات الهی، از جمله مهم ترین نکات اصلی دعای روز هفتم ماه مبارک رمضان را در بر می گیرد.

قیام و صیام واقعی در گرو کسب توفیقات الهی

بی تردید انجام واجبات الهى؛ مانند نماز و روزه‏ جز با توفيق‏ الهى به‏ طور كامل انجام نمى‏ گيرد. [2]

حال اگر بينش انسان در مورد ايمان و اطاعت خدا چنين باشد نه تنها خود را«طلبكار» نمى ‏داند، بلكه هميشه «مديون» خدا و پيامبر(صلی الله علیه و آله) و غرق احسان او مى‏ شمرد.[3] لذا عبادات را عاشقانه انجام مى‏ دهد، و در راه اطاعت او نه با پا كه با سر مى‏دود؛[4]چرا که هدايت او لطف است، و دعوت پيامبرش(صلی الله علیه و آله) لطفى ديگر، و توفيق اطاعت و فرمانبردارى لطفى مضاعف، و پاداش لطفى است ما فوق لطف!.[5]

لذا در صورت عدم نشاط در عبادت باید به خود بنگریم شايد مرتكب گناهانى شده ‏ایم و روح و جانمان را آلوده به معاصى و محرّماتى كرده‏ ایم و با آب توبه آن را شستشو نداده‏ ایم، و بدين جهت خداوند از ما سلب توفيق‏ كرده است.[6]

ماه رمضان؛ فرصت طلایی برای خودسازی و دوری از گناهان

ماه رمضان‏ و برنامه تربيتى روزه به گونه ای است که جسم و جان آدمى را از آلودگى گناه‏ شستشو دهد.[7] در واقع روزه ماه رمضان‏ سپرى است در برابر گناه‏ و كيفرهاى الهى.[8]

ز این رو قرآن کریم پس از تشريع روزه ماه مبارك رمضان‏ مى‏ گويد: «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»؛ تا شايد شما تقوا پيشه كنيد»[9]؛به اين ترتيب فلسفه آن را پرهيز از گناه‏ ذكر مى‏ كند كه در پرتو اين رياضت مخصوص اسلامى، تسلّط بر نفس و هوس‏ هاى سركش حاصل مى ‏گردد.[10]

حقیقت «ذکر»

«ذكر خدا» تنها اين نيست كه نام خدا را بر زبان بياوريم و مكرّر تسبيح و تحمید و تهليل و تكبير گوئيم؛ بلكه منظور آن است كه با تمام قلب، متوجّه او و عظمتش باشيم، و او را همه جا حاضر و ناظر بدانيم. بى ‏شك چنين ذكرى سرچشمه حركت به سوى نيكي ها و خوبي ها است.[11]

 تحقق اين مهم، عامل مؤثرى براى جلب توجه الهى به خود است و ما را از خطرات و لغزشگاه ها مصون می دارد.[12]و مى‏ تواند ميان انسان و گناه و رذائل اخلاقى سدّ محكمى ايجاد كند.[13]

بهترین راه استمرار و دوام ذکر

بی تردید ذكرى نافع است كه مداومت بر آن باشد،[14]و این مهم حاصل نمی شود مگر با انس و محبت، و این مهم نيز به دست نمى‏ آيد، مگر با مداوت بر سختى ‏ها.[15] اینگونه است که استمرار و دوام ذكر الهی؛ دل را بيدار مى‏كند، روح را صفا مى‏بخشد و چشم بصيرت را بينا مى‏سازد و در پرتوى آن، انسان، حق را حق مى‏بيند و باطل را باطل و قادر به تشخيص دوست و دشمن سعادت خود مى‏شود.[16]

سخن آخر: (نسبت هدایت و کسب توفیق الهی)

رهايى از لغزش ها و دام هاى شيطانى، بدون توفيق‏ و هدايت‏ الهى ممكن نيست، چرا که دام شیطان بسيار سخت است، مگر يار شود لطف خدا، لذا «آن كس را كه خدا هدايت‏ كند و توفيق‏ را رفيق راهش سازد، هدايت يافته واقعى او است؛مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي‏».[17]،[18]

از این جهت در فراز پایانی دعا هدايت‏ را به خدا نسبت مى ‏دهیم، چرا كه اگر توفيق‏ و امداد الهى نباشد كسى با نيروى خود نمى تواند به سر منزل مقصود برسد، ولى ضلالت به انسان ها بر می گردد چرا كه اثر اعمال خودشان بوده است.[19]

پی نوشت:

[1] كليات مفاتيح نوين ؛ ص813.

[2] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج‏7 ؛ ص296.

[3] تفسير نمونه ؛ ج‏22 ؛ ص218.

[4] همان.

[5] همان.

[6] داستان ياران: مجموعه بحث هاى تفسيرى حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى (مدظله) ؛ ص46.

[7] برگزیده تفسیر نمونه ؛ ج‏1 ؛ ص164.

[8] همان؛ ص513.

[9] سوره بقره، آيه 179.

[10] پاسخ به پرسشهاى مذهبى ؛ ص268.

[11] اخلاق در قرآن ؛ ج‏1 ؛ ص360.

[12] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج‏2 ؛ ص241.

[13] اخلاق در قرآن ؛ ج‏1 ؛ ص360.

[14] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج‏2 ؛ ص241.

[15] همان؛ ص 242.

[16] اخلاق در قرآن ؛ ج‏2 ؛ ص346

[17] سورۀ اعراف؛ آیۀ178.

[18] تفسير نمونه ؛ ج‏7 ؛ ص17.

[19] پيام قرآن ؛ ج‏3 ؛ ص329