آيا فرشتگان مي ميرند؟

عقیق:پاسخ در چند محور بیان می شود:
الف) در این گونه امور مربوط به فرشتگان اطلاعی دقیق از فرشتگان در دست رس نیست و کسی نمی داند و در آموزه های دینی هم نکته ی خاصی در این باب ذکر نشده، لذا دراین خصوص به مناسبت امروز که روز گرامی داشت حافظ است خوب است به نصیحت او گوش دهیم که می گوید :
حدیث از مطرب و می گو و راز از دهر کمتر جو کسی نگشود و نگشاید به حکمت این معما را
ب) اما در باره فراز دوم پرسش تا حدودی جای طرح سخن وجود دارد لذا می گویم : همه موجودات در سیر و حرکت خود به نقطه‌ای خواهند رسید که در آن نقطه خاتمه یافته و در آن ساکن گشته و استقرار می‌یابند. از نظر قرآن کریم، مرگ هر چیزی هنگامی است که ”‌اجل”‌ آن شئ فرا برسد، و همه موجودات – چه انسان و چه غیر انسان دارای چنین اجلی هستند. [1]این نقطه استقرار و ثبات بنا بر گفته قرآن، نزد خداوند است. « أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسمًّی عِندَهُ » [2] و آنچه نزد خداوند است باقی می‌باشد. (و وَمَا عِندَ اللّهِ بَاقٍ) [3] از این رو، وقتی موجودات به پیشگاه خداوند رسیدند و در نزد او حاضر گشتند دارای حیاتی ابدی و جاویدان می‌گردند. همه موجودات – چه انسان و چه غیر انسان – صیرورت و شدنِ آنان به سوی خداوند است و عاقبت به سوی او برگشته و در پیش گاه او حاضر و محشور می‌گردند. این بازگشت همگانی به سوی خداوند همان ”‌مرگ”‌ است. پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که همه موجودات از جمله فرشتگان، این چنین ”‌مردنی”‌ خواهند داشت.
در قرآن کریم از منشأ چنین رخدادی به ”‌نفخ صور”‌ [4] تعبیر شده است و دمیدنی که در صور انجام می‌گیرد هم منشأ میراندن و هم منشأ زنده گردانیدن و برانگیختن و حشر و برپایی قیامت است. نیز از این حادثه به ”‌صیحه”‌،[5] ”‌زجره”‌[6] (صیحه)، ”‌صاخه”‌[7] (صیحه شدید) و ”‌‌ فَإِذَا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ”‌ [8] (دمیدن در چیزی که صدا از آن خارج می‌شود) تعبیر گشته است.
وقتی زمان نفخه اول می‌شود اسرافیل در صور می‌دمد و تمام موجودات دارای روح می‌میرند، مگر اسرافیل که بعد از آن به امر خدا اسرافیل نیز می‌میرد.[13] از بعضی آیات از جمله آیه: ”‌کُلُّ شَیْءٍ هَالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ ”‌،[14] که به طور کلی می‌فرماید هر چیزی هلاک می‌شود و می‌میرد، مگر وجه خداوند تعالی، به خوبی استفاده می‌شود که این گروه باقیمانده نیز سرانجام می‌میرند
درباره مرگ ملائکه، از آن جا که قبل از روز قیامت تمام موجوداتی که در آسمان‌ها و زمین هستند می‌میرند چنان که قرآن می‌فرماید: ”‌و در صور دمیده می‌شود و تمام کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند می‌میرند مگر کسانی که خدا بخواهد”‌.[9] این آیه ابتدا می‌فرماید: تمام آن‌ها که در زمین و آسمان هستند می‌میرند که شامل تمام ملائکه نیز می‌شود. سپس بعضی از آنان را استثنا می‌کند. پس، از این آیه فهمیده می‌شود که عده‌ای از موجودات در نفخه اول نمی‌میرند. در این که این‌ها چه کسانی هستند؟ در میان مفسران اختلاف است.
گروهی معتقدند که آن‌ها جمعی از فرشتگان بزرگ خدا همچون جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل اند. در روایتی است که وقتی رسول الله (ص) این آیه را تلاوت کردند مردم پرسیدند چه کسانی استثنا شده‌اند؟ حضرت فرمود: ”‌جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و ملک الموت و وقتی خلائق قبض روح شدند آن‌ها نیز به فرمان خدا به ترتیب می‌میرند”‌.[10] روایت دیگری حاملان عرش خدا را نیز بر این ملائک افزوده اند.[11]
به هر حال از این روایات[12] و روایاتی که می‌فرماید: وقتی زمان نفخه اول می‌شود اسرافیل در صور می‌دمد و تمام موجودات دارای روح می‌میرند، مگر اسرافیل که بعد از آن به امر خدا اسرافیل نیز می‌میرد.[13] از بعضی آیات از جمله آیه: ”‌کُلُّ شَیْءٍ هَالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ ”‌،[14] که به طور کلی می‌فرماید هر چیزی هلاک می‌شود و می‌میرد، مگر وجه خداوند تعالی، به خوبی استفاده می‌شود که این گروه باقیمانده نیز سرانجام می‌میرند، به گونه‌ای که در سرتاسر عالم هستی موجودی زنده نخواهد بود، جز خداوند متعال.بنابراین، فرشتگان دارای عمر بسیار طولانی هستند. اما آنان نیز روزی خواهند مرد.
جزئیات مرگ فرشتگان به زبان امام سجاد(علیه السلام)
در مورد نفخ صور و مردن همه عالمیان از امام سجاد علیه‌السلام پرسش شده بود که ایشان ضمن یک حدیث طولانی مراحل دمیده شدن در صور را توضیح می‌دهند و در مورد مرگ فرشتگان هم جزئیاتی بیان می‌دارند به این مضمون :
قبض روح جمیع فرشتگان و تنها بقاءِ ذات خدا عزّوجلّ
و سپس حضرت شروع به سخنانی نمود و فرمود: تمام اهل زمین می‌میرند بطوری که یک تن در روی زمین باقی نمی‌ماند. و اهل آسمان می‌میرند حتّی یک نفر از آن‌ها باقی نمی‌ماند مگر ملک الموت و حَمَله عرش و جبرائیل و میکائیل.
حضرت فرمود: در این حال ملک الموت می‌آید تا در نزد پروردگار عزّوجلّ حضور پیدا نموده می‌ایستد و به او گفته می‌شود ـ در حالی که خدا داناتر است، که باقی مانده است؟
ملک الموت می‌گوید: ای پروردگار من! هیچ‌کس باقی نمانده است مگر ملک الموت و حمله عرش و جبرئیل و میکائیل.
به او گفته می‌شود که: به جبرئیل و میکائیل هم بگو بمیرند.
فرشتگان در این حال می‌گویند: ای پروردگار! اینان دو رسول تو و دو امین تو هستند.
خداوند می‌فرماید: من حکم مردن را بر هر که دارای نفس باشد که زنده و دارای روح است نوشته‌ام.
ملک الموت پس از انجام مأموریت خود می‌آید تا در نزد پروردگار خود حضور یافته و می‌ایستد.
به او گفته می‌شود ـ در حالی که خدا داناتر است ـ: که باقی مانده است؟
ملک الموت می‌گوید: ای پروردگار من! باقی نمانده است مگر ملک الموت و حمله عرش.
درباره مرگ ملائکه، از آن جا که قبل از روز قیامت تمام موجوداتی که در آسمان‌ها و زمین هستند می‌میرند چنان که قرآن می‌فرماید: ”‌و در صور دمیده می‌شود و تمام کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند می‌میرند مگر کسانی که خدا بخواهد”‌‌
خداوند می‌فرماید: بگو حمله عرش نیز بمیرند.
در این حال ملک‌الموت با حالت اندوه و غصّه می‌آید، و در حالیکه سر خود را پایین انداخته و چشمان خود را بر نمی‌گرداند در نزد خدا حضور می‌یابد.
به او گفته می‌شود: که باقی مانده است؟
می‌گوید: ای پروردگار من! غیر از ملک الموت کسی باقی نمانده است!
به او گفته می‌شود: بمیر ای ملک الموت! پس می‌میرد.
در این حال خداوند زمین را بدست قدرت خود می‌گیرد، و آسمان‌ها را بدست قدرت خود می‌گیرد؛ و می‌گوید:
«أَینَ الَّذِینَ کانُوا یدْعُونَ مَعِی شَرِیکا؟ أَینَ الَّذِینَ کانُوا یجْعَلُونَ مَعِی إلَهًا ءَاخَرَ؟ [15]
«کجا هستند آن کسانی که با من در کارهای من شریک می‌پنداشتند؟ کجا هستند آن کسانی که با من خدای دگری قرار می‌دادند؟».
ج) بنا بر آیات قرآن و روایات ، ملائکه موجوداتی مقدس و نورانی و پاک هستند که مطیع امر خدا بوده و در بندگی خدا غرق هستند.
قرآن کریم در باره فرشتگان مى‏فرماید: «لا یسبقونه بالقول و هم بامره یعملون؛ آن‏ها در هیچ سخنى بر خداوند پیشى نمى‏گیرند و مطیع امر خداوندند». ( 16)
و در آیه دیگر مى‏فرماید:«لا یعصون الله ما امرهم و یفعلون ما یؤمرون؛ فرمان خداوند را مخالفت نمى‏کنند و امر او را اطاعت مى‏کنند». (17)
بنابراین در فرشتگان سرکشى و نافرمانى وجود ندارد؛ چون اراده‏اى مستقل از اراده خداوند ندارند تا چیزى خلاف خواست او بخواهند.
پس بنا بر آیات بالا همه ی ملائکه از گناه و نافرمانی خدا دور هستند و همه رسول و مامور و برگزیده می باشند و جهنم جایگاه نافرمانان است نه بندگان خدا.
با توجه به این آیات معلوم می شود روایاتی که دلالت بر گناه هاروت و ماروت یا دیگر ملائکه دارد، اعتبار ندارند.
از طرف دیگر خلقت ملائکه نوری است یعنی خمیر مایه ی آنان عقل است که نور خدایی است و آنان اقتضای گناه و شهوت و فجور و خواب و خوراک و ... ندارند. میل و عشق به عبادت در ذات آنان است ،به همین جهت از عبادت و اطاعت خدا سیر نمی شوند :
« و من عنده لایستکبرون عن عبادته ولا یستحسرون یسبحون الیل و النهار و لایفترون؛ آنان که نزد او هستند ،از عبادتش به تکبر سر بر نمی تابند و خسته نمی شوند .شب و روز بی آنکه سستی ای در آنان پدید آید،تسبیح می گویند». (18) و با این بیا این فراز پرسش که تکلیف فرشتگان در قیامت چیست ؟ نیز روشن است چون آن ها که از هر گونه گناه و لغزش مصون اند؛ پس کیفری متوجه آنان نیست و یک سره در بهشت مناسب وجود خود شان خواهند بود.

پی‌نوشت‌ها:
1. روم، (30) آیه 8.
2. انعام، (6) آیه 2.
3. نحل، (16) آیه 96.
4. نمل، (27) آیه 87.
5. یس، (36) آیه 53.
6. نازعات، (79) آیه 13 و 14.
[7. عبس، (80) 33 و 34.
8. مدثر، (74) آیه 10 -8.
9. زمر (39) آیه 68.
10. محمد باقر مجلسی بحار الانوار،نشر دار الاحیا التراث العربی بیروت 1403 ق ج 79، ص 184.
11. همان، ج 6، ص 329 .
12. همان.
13. همان، ص 32.
14. قصص، (28) آیه 88.
15. کلینی «کافی» طبع سنگی، ج 1، ص 70 و 71 ج 3، کتاب جنائز، ص 256 و 257.
16. انبیا (21) آیه 27.
17. تحریم (66) آیه 6.
18. انبیاء (21) آیه 19.

منبع:مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی