بررسی
زندگانی حضرت معصومه(س) از جنبه سیره و رفتار امری سهل و آسان نیست؛ چرا که
عصر آن بانوی بزرگوار را می‌توان از دورانی محسوب کرد که ائمه و شیعیان در
سختی و فشار سیاسی شدیدی دوران را سپری می‌کردند. برای توضیح این دوره
تاریخی کافی است که نگاهی گذرا به زندگانی امام موسی کاظم (ع) داشته باشیم
که اکثر اوقات شریف عمر ایشان در زندان‌های عباسی سپری شد.
شاید به عقیده برخی زمان خلیفه بعدی، مامون، شدت فشار سیاسی بر شیعیان به
دلیل ولایت عهدی امام رضا (ع) کمتر شده باشد، اما با جرئت می‌توان با دلایل
و اسناد تاریخی اثبات کرد که این جلوه ملایم مامون تنها به سبب پیش برد
جنگ نرم وی بوده است و بارها از دیدار شیعیان با امام رضا(ع) در طول سفر
ایشان از مدینه به مرو جلوگیری کرده است.
به هرجهت نکته کلی که می‌توان از شرایط عمومی تاریخ چه در زمان خلفای اموی و
چه در زمان خلفای عباسی دانست آن است که شیعه بودن و حتی محب علی (ع) بودن
جرمی سنگین و نابخشودنی بود و با مجرم به سان یک جنایت‌کار برخورد می‌شد و
چه دست‌ها که قطع نشد و چه زبان‌ها که به جرم روایت از فضایل علی(ع) از
حلق‌ها بریده نشد و چه سرها که به دار آویخته نشد. با مد نظر گرفتن این
شرایط دردناک و سیاه تاریخ باید به بررسی خدمات و فعالیت‌های علمی و
اجتماعی بزرگان دین بپردازیم.
بدون در نظر گرفتن این اوضاع سیاسی داشتن نگاهی درست و واقع‌گرایانه به
خدمات حضرت معصومه(س) به اسلام و عالم تشیع امری محال می‌باشد.
شخصیت و حقیقت وجودی فاطمه معصومه امری دست نایافتنی
در زندگانی حضرت معصومه چند جایگاه وجود دارد که می‌توان به عنوان نقاط عطف
و حساس تاریخی زندگانی ایشان به آن توجه کرد. قبل از انجام هرگونه پژوهش و
بررسی در جوانب زندگانی ایشان تذکر این امر ضروری به نظر می‌رسد که
جایگاه، مقام و منزلت ایشان تا بدان جا بلند مرتبه است که قلم انسانی قادر
به توضیح و شرح آن نیست و این بیان نه از باب تعارف یا بزرگ انگاری است
بلکه از احادیث و روایاتی که در شان آن بانوی بزرگ وجود دارد و می‌توان پی
برد که با شخصیتی زمینی و عادی رو به رو نیستیم که به راحتی دست به بررسی و
پژوهش بزنیم.
بانویی که با زیارتش بهشت بر زائر واجب می‌شود
این قلم فرسایی‌ها جز در حد بضاعت و فهم نویسنده نیست؛ چرا که بررسی و
تحلیل جایگاه بانویی که در احادیث بارها تاکید شده است که «هرکس ایشان را
زیارت کند پس برای او بهشت است» (1) و یا حتی در احادیث آمده است که «به
سبب زیارت ایشان بهشت بر زائر واجب می‌شود» امری مشکل و سخت است، حتی
فرازهایی از زیارت‌نامه ایشان نیز که شیخ مفید و علامه مجلسی آن را ذکر
کرده‌اند گویای همین شرافت و بزرگی آسمانی است. به همین جهت بررسی عملکردها
و فعالیت‌های سیاسی ایشان نه تنها امری سهل و آسان نیست، بلکه باید در صدد
آن باشیم تا حکمت‌های الهی رفتارهای سیاسی آن بانوی بزرگ تاریخ را با
مطالعه و تحقیق دریابیم.
نکته عطفی بزرگ در زندگانی بانو
یکی از نقاط عطف و محل توجه پژوهشگران در زندگانی حضرت معصومه (س)، هجرت آن
بانوی بزرگوار از مدینه به خراسان است به نیت دیدار با بردار بزرگوار خود
امام رضا (ع) که به سبب ولایت عهدی تحمیلی مامون در خراسان بودند. هرچند
این سفر به علت بیماری و وفات حضرت معصومه به سرانجام نرسید، اما با توجه
به جایگاه خاص حضرت معصومه(س) در احادیث و گذر ایام و روشن شدن تاریکی‌های
تاریخ می‌توان دانست این هجرت الهی حکمتی فراتر از یک هجرت ساده دارد، بلکه
این هجرت اسباب و مسببی است تا تقدیر خداوند بر روی زمین جریان یابد و
عملی شود.
برای روشن شدن حکمت این هجرت الهی و مشخص شدن شدن این امر که این سفر دلیلی
بوده است تا ظرف مشیت الهی باشد، لازم است به تاریخ و احادیث رجوع کنیم.
هجرت و وفات حضرت معصومه(س) در قم یکی از حکمت‌های الهی بوده است
حضرت معصومه در سال 201 به نیت زیارت امام رضا (ع) از مدینه راهی مرو شد و
زمانی که به ساوه رسیدند بیمار شدند و سوال کردند فاصله ساوه تا قم به چه
مقدار است؟ گفتند ده فرسخ. فرمود مرا به آنجا ببرید. بزرگان قم به پیشواز
آن بانو رفتند و موسی بن خزرج آن سیده محترم را به خانه خویش برد. پس از
هفده روز اقامت در قم، حضرت معصومه (فاطمه) به جوار رحمت حق پیوست.
هنگامی که حضرت معصومه وفات یافت و بدن مطهرش را غسل دادند و کفن کردند و
به مقبره بابلان - که فعلا محل قبر شریف اوست حمل کردند و در سردابی که حفر
کرده بودند قرار دادند. در میان بزرگان گفتگو شد که چه کسی بدن را به خاک
بسپارد؟ در نهایت اتفاق کردند که پیرمرد خادم صالحی که قادر نامیده می‌شد
آن پیکر مطهر را به خاک بسپارد. ناگاه از دو طرف صحرا دو سوار نقابدار
آمدند و برآن پیکر نماز گزاردند و داخل سرداب شدند بدن را دفن کردند پس از
آن سوار شدند و رفتند و کسی ندانست که ایشان چه کسانی بودند؟ (2)
درود بر برادران از اهل قم
حسن بن محمد بن حسن قمی در کتاب تاریخ قم می نویسد: «جماعتی از اهل ری بر
حضرت امام صادق (ع) وارد شدند و گفتند ما اهل ری هستیم، حضرت فرمودند:
«مرحبا لاخواننا من اهل قم» درود بر برادرانمان که اهل قم هستند. آنها
گفتند ما اهل ری هستیم، حضرت دوباره همان عبارت را تکرار کردند. آن گروه
نیز همان کلامشان را تکرار کردند و حضرت صادق(ع) دوباره همان عبارت را
تکرار کردند و فرمودند: «ان لله حرما و هو مکه، و ان لرسول الله حرما و هو
المدینه، و ان لامیرالمومنین حرما و هوالکوفه، وان لنا حرما و هوبلده قم، و
ستدفن فیها امراه من اولادی تسمی فاطمه فمن زارها وجبت له الجنه»
همانا برای خداوند حرمی است و آن مکه است و برای رسول الله حرمی است و آن
مدینه است و برای امیرالمونین (ع) حرمی است و آن کوفه است و همانا برای ما
حرمی است و آن شهر قم است و به زودی در شهر قم از اولاد من خانمی دفن خواهد
شد که فاطمه نامیده می‌شود؛ پس هرکس او را زیارت کند بهشت بر وی واجب
می‌شود.
رابطه تنگاتنگ بین مکتب حدیثی قم و وجود مبارک حضرت معصومه (س)
نکته قابل تامل در حدیث آن است که امام صادق (ع) بعد از آن که شهر قم را
شهر اهل بیت معرفی می‌کنند متذکر می‌شوند که در آینده حرم حضرت معصومه در
آن شهر قرار خواهد گرفت. شاید این حدیث دارای بطن‌های متفاوتی باشد در نظر
اول می‌توان گفت حضرت فاطمه معصومه نماینده اهل بیت در شهر قم هستند و یا
از جنبه دیگر شرافت و فضیلت قم به برکت وجود آن بانوی بزرگوار نیز هست، اما
در یک نگاه کلی نمی‌توان از این حقیقت غافل شد که هجرت حضرت معصومه و وفات
ایشان در شهر قم از حکمت‌ها و اسرار الهی بوده است که اکنون با گذر زمان
برای اهل فن آشکار شده است؛ چرا که رابطه تنگاتنگی می‌توان بین مکتب حدیثی
قم و وجود مبارک حضرت معصومه (س) یافت.
با توجه به تاثیرات غیر قابل انکار مکتب حدیث قم در تدوین و ضبط احادیث و
برخورد با غالیان و مبارزه با احادیث ضعیف می‌توان وجود مبارک حرم حضرت
معصومه را بستری دانست که این برکات در دامان مبارک ایشان رشد و نمو پیدا
کرده است.
پی‌نوشت:
1- کامل الزیارات ص324 و بحارالانوار 99، 256
2- تاریخ قم :213 – بحارالانوار48، 290- سفینه البحار2، 376- محدثات شیعه:254
3- تاریخ قم 315 و بحارالانوار 99-267؛ و بحار النوار57-228 و قاضی نورالله شوشتری در کتاب مجالس المومنین نقل کرده
منبع: خبرگزاری دانشجو
/211001
