الجار ثم الدار اوج شکوفایی اخلاقی یک انسان است

با دکتر مجید معارف، رییس دانشکده الهیات دانشگاه تهران درباره جایگاه و شخصیت حضرت فاطمه زهرا (س) به مناسبت ایام فاطمیه به گفتگو نشسته ایم.

ظهور و زندگی حضرت فاطمه زهرا (س) در دوره عجیبی است. این که هنوز ثبات در جامعه اسلامی به وجود نیامده است و جنگ ها و ناآرامی ها  زندگی حضرت فاطمه را هم تحت تاثیر قرار می دهد اما می بینیم که ایشان در همین دوره چهار فرزند درخشان که دو تن از آن ها امام معصوم هستند تربیت می کنند. در این باره چه می توان گفت؟

ببینید  فاطمه زهرا (س) در 9 سالگی همسر علی (ع) می شود و علی در آن روزگار گرفتارترین و پرمشغله ترین فرد است و شب و روز ندارد و دایم یا در ماموریت است یا در جنگ و عهده دار امور این زندگی و تربیت فرزندان این خانه که بعدها سلسله امامت با وجود آن ها تداوم می یابد و به منصه ظهور می رسد کسی جز فاطمه زهرا (س) نیست. حضرت بنا به روایات مشهور چند ماه پس از رحلت پیامبر  در 18 سالگی وفات می کنند و حاصل  زندگی مشترک حضرت فاطمه و امیرالمومنین در آن روزها چهار بچه قد و نیم قد هستند. علی که مرد اول جبهه های جنگ است با کدام خاطر جمع می تواند این همه ماموریت را انجام دهد . غیر از این است که می داند بار اداره خانه و تربیت فرزندان بر دوش حضرت فاطمه است و در حقیقت خیالش از این بابت آسوده است؟

از آن سو می بینیم  بعد از رحلت پیامبر(ص) آن وقت که امر امامت و حکومت امیرالمومنین علی (ع) در جامعه اسلامی دچار چالش شد باز چهره درخشان حضرت زهرا (س) را این بار در قامت مدافع ولایت و امامت می بینیم. حضرت در این برهه با زنان انصار ملاقات می کرد و روز غدیر را به آن ها یادآوری می کرد یا در مساله فدک احتجاجاتی با خلیفه وقت داشت تا جایی که در برخی منابع نوشته اند که توانست باغ فدک را که هدیه پیامبر بود بازپس بگیرد. همه این اتفاقات نشان می دهد که حضرت فاطمه (س) انسان در صحنه و واقف به مسئولیت های اجتماعی و سیاسی است و از حق خود و همسرش دفاع می کند. ما از یک زن دیگر چه انتظاری داریم؟

آیا می توان گفت که این چنین انسانی یک انسان ناموفق است و نتوانسته از ظرفیت های خود بهره بگیرد؟ فاطمه زهرا (س) همسر ناموفقی در برابر حضرت علی (ع) است؟ دختر ناموفقی در برابر پیامبر (ص) است؟ مادر ناموفقی در برابر فرزندانش است؟ فاطمه زهرا (س) را در هر صحنه ای که می بینیم او در قامت انسانی متعالی و موفق ظاهر می شود.

ما در حقیقت با یک زنی روبرو هستیم که توانسته آن رشد و شکوفایی اخلاقی و معنوی را در درجه ای عالی به تحقق برساند. این است که وقتی به عبادت های ایشان نگاه می کنیم می بینیم  ممتاز و در اعلی درجه است وقتی به انفاق و رسیدگی به همنوعان نگاه می کنیم ممتازی حضرت در این عرصه هم به چشم می آید. پسرش امام حسن (ع) می گوید من دیدم که مادر مشغول دعا و مناجات بود. اما در دعا دیدم که همسایه  ها را دعا می کند و برای آن ها خیر و سعادت و هدایت می خواهد. گفتم مادر درباره ما دعایی نکردی اما دعایت درباره همسایه ها بود و مادر فرمودند الجار ثم الدار و این نگاه متعالی و شگفت حضرت فاطمه (س) است که همسایه ها را در اولویت می بیند.

در صورتی که ما امروز در جامعه خودمان می بینیم که این نگاه بسیار کم رنگ است  و البته آغاز اغلب انحراف ها از همین نقطه است که منافع فردی به منافع دیگران ارجح شمرده می شود.

حضرت می فرماید الجاز ثم الدار و اگر همین یک جمله کوتاه ملکه رفتاری ما می شد ما اول به همسایه توجه می کردیم در آن صورت کیفیت روابط ما بسیار متحول می شد و این گونه نبود. ما وقتی به سیمای حضرت فاطمه زهرا نگاه می کنیم می بینیم که حضرت در هر صفتی از صفات والای انسانی در جایگاه درخشان و ممتازی قرار دارند و این نه یک تعصب یا عرق مذهبی است. تاریخ به ما می گوید که حضرت چنین بوده اند. آیات و روایات اجازه چنین تلقی و برداشتی را به ما می دهند. این گونه هم نیست که حضرت را منحصر به یک حوزه خاص کنیم نه بلکه حضرت به مثابه نوری هستند که هر کجا پا می گذارند آنجا را روشن می کنند خواه آن جایی که حضرت ورود می کنند روابط اجتماعی باشد و خواه مربوط به موضوعات معنویت و آخرت گرایی در همه این زمینه ها حضرت درخشان هستند و پیشتاز.

و چرا حضرت فاطمه زهرا (س) آن گونه که شایسته است هنوز در میان ما شناخته شده نیستند و  ما هنوز از این ذخیره بزرگ بهره نبرده ایم؟

به خاطر این که متوجه آن مثال و الگو بودن ایشان نیستیم. وقتی انسانی به جایگاهی می رسد که الگو و مثل قرار می گیرد یعنی اگر کسی پشت چنین انسانی قرار بگیرد و جای پای خود را سعی کند در جای پای او بگذارد راه سعادت را رفته است. الگو یعنی این که شما دیگر آسوده هستی که راه را گم نخواهی کرد اما ما متاسفانه گاه این درخشش و پیشتازی و تلالو را به درستی نمی بینیم. فاطمه زهرا (س) یک الگوی بسیار موفق برای انسان است  چه این انسان زن باشد و چه مرد چون آن فضایل اخلاقی در حقیقت جنسیت ندارد و طبق همان الهامی که از آیات قرآن می گیریم همچنان که آسیه همسر فرعون یا مریم دختر عمران الگوهایی برای مومنان معرفی می شوند حضرت فاطمه هم الگویی برای همه مومنان است.

منبع:شبستان