امام هادی(ع) در نخستین سال تبعید خود در سامراء، در روز عید غدیر به زیارت جد بزرگوارش امیر مؤمنان علی(ع) شتافت و با زبان زیارت، به معرفی مقام آن حضرت و رسوا ساختن دشمنان ایشان پرداخت. ایشان حتی گاهی برای پاسداشت منزلت امامت و آموختن آموزه ای بزرگ به شیعیان، شخصی را به نیابت خود برای زیارت حرم أباعبدالله الحسین(ع) می‌فرستادند تا میزان توجه و اهتمام خویش به این امر را نشان دهند. همین شیوه موجب شد تا در دوران خفقان عباسیان به ویژه متوکل، با وجود تهدیدها و شکنجه های بسیار که در حق زیارت کنندگان حرم حسینی روا می داشتند، شیعیان علاقه بیشتری به زیارت کربلای حسینی از خود نشان دهند.

یکی از روشهای مبارزاتی که توسط پیشوایان معصوم پس از شهادت امام حسین(ع) برگزیده شد، زنده نگه داشتن نهضت عاشورا و احیای فرهنگ این قیام خونین در میان مسلمانان بود. این روش، برگرفته از روش قرآن کریم است که برای ماندگاری فرهنگ انبیاء، قصص ایشان را یادآوری کرده و از این راه فرهنگ پیام آوران الهی را که فرهنگ توحید و مبارزه با طاغوتیان است، زنده نگه داشته است. ائمه اطهار(ع) با الگو گرفتن از این روش الهی، با شیوه های مختلف یاد اسوه های نهضت عاشورا را گرامی می داشتند.

ازجمله سیره‌های عملی اهل بیت(ع)، زیارت اولیا و بزرگان دین و سفارش پیروان خویش به این امر است. زیارت قبور اولیای الهی، در حقیقت تجلیل از ارزشهای والای الهی است. از این رو زیارت قبور اولیاء از صدر اسلام پیوسته به عنوان یک سنت حسنه مورد قبول همگان بوده و شخص پیامبر اکرم(ص) نیز به این سنت حسنه عمل و توصیه می کردند.

در میان زیارتها، زیارت سالار شهیدان أباعبدالله الحسین(ع) مورد تأکید بیشتر ائمه اطهار واقع شده است.

گروهی از روایات، زیارت امام حسین(ع) را یک فریضه حتمی شیعه معرفی کرده که انجام آن بر هر مسلمانی لازم است.(ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی، کامل الزیارات، ص ۱۲۲)

گروه دوم، روایاتی است که ارزش زیارت امام حسین(ع) را برابر با تمامی ارزشهای الهی دانسته و آن را افضل الاعمال معرفی کرده است.(همان، باب ۵۸، ۶۰، ۶۳، ۶۶، ۶۷)

گروه سوم، روایاتی است که به طور کلی شیعیان را در مناسبتهای ویژه به زیارت امام حسین(ع) تشویق کرده است. به طور مثال بر زیارت آن حضرت در روز عرفه، روز عاشورا، ماه شعبان، ماه رجب و یا در برخی دیگر از روزهای سال تأکید شده است.(همان، باب ۷۰، ۷۱، ۷۲، ۷۳،۷۴)

گروه چهارم، روایاتی است که تأکید کرده زیارت امام حسین(ع) برای رفع مشکلات و برآورده شدن حاجات مناسب است.(همان، باب ۶۱ و ۶۲)

گروه پنجم، روایاتی است که بر ثواب و اجر فراوان زیارت امام حسین(ع) تأکید کرده اند.(همان، باب ۴۵، ۴۶، ۵۳، ۵۴، ۵۶، ۵۹، ۵۷، ۶۲)

گروه ششم، آداب زائر امام حسین(ع) را متذکر شده است.(همان، باب ۴۷، ۴۸، ۷۰، ۷۵، ۷۶)

گروه هفتم، روایاتی است که عقوبت ترک کنندگان زیارت امام حسین(ع) را بیان می کند.(همان، باب ۷۸)

گروه هشتم، روایاتی است که تمامی این اجر و ثواب را برای عارفان به حق آن حضرت دانسته است.(همان، باب ۷۷)

برخی دشمنان اهل بیت(ع) و زمامداری مستبد مانند متوکل عباسی سخت گیر های شدیدی نسبت به زائرین قبر امام حسین(ع) اعمال می کردند. این مطلب نشان دهنده ابعاد سیاسی این حرکت و ترس دشمنان از آن است. طبری در تاریخ خود در حوادث سال ۲۳۶ ه.ق می گوید: متوکل دستور داد تا قبر حسین بن علی(ع) و منازل اطراف آن را ویران کنند، آنجا را شخم بزنند و بذر بپاشند و تهدید کرد کسی حق زارت آن حضرت را ندارد.

به گفته شیخ طوسی، گاه فشار دشمنان در این زمینه تا اندازه ای می رسید که از ناحیه مقدس امام زمان دستور صادر می شد که شیعیان به طور موقت زیارت را ترک کنند تا دشمنان نتوانند به کلی نیروهای شیعه را از بین ببرند.

یکی از شیوه های که ائمه اطهار(ع) برای جاودانگی نهضت عاشورا به کار گرفتند، تشویق شاعران متعهد و توصیه به سرودن شعر درباره این واقعه تاریخی بوده است، زیرا شعر با احساس و فکر و اندیشه انسان رابطه دارد و محکم ترین رابطه را با ضمیر ناخودآگا انسانی برقرار می سازد. تأثیری که شعر بر روح و روان انسانی بر جای می گذارد، بسیار ماندگارتر از نثر است و از این رو اهل بیت بر این موضوع تأکید فرموده و شاعران متعهد را در این امر تشویق می‌کردند.

یکی دیگر از شیوه هایی که ائمه اطهار(ع) برای احیای مکتب عاشورا برگزیدند، تشویق و ترغیب شیعیان به برپایی مجالس سوگواری سالار شهیدان امام حسین(ع) است. چرا که برپایی مجالس حسینی، مصداق بارز بزرگداشت شعائر الهی است. بر این اساس روایات شخص پیامبر اکرم(ص) در روز ولادت امام حسین(ع) در دوره رضاع و کودکی ایشان، در سالگرد تولد و به طور کلی در مناسبتهای مختلف از مصائب آینده سالار شهیدان سخن به میان آورده و می‌گریست و امامان بزرگ شیعه نیز بر این امر مداومت داشتند.(علامه بزرگوار شیخ عبدالحسین امینی در کتاب سیرتنا و سنتنا سیرة نبینا و سنته در صفحات ۱۳۴ الی ۱۳۷ اسناد و مدارک مطلب پیش گفته را به استناد کتاب اهل سنت آورده و تحقیق مفصلی در این زمینه ارائه داده است.

زید شحام روایت می‌کند که امام صادق(ع) به جعفر بن عفان طائی فرمودند: شنیده ام در مورد امام حسین(ع) شعر مناسبی سروده ای؟ گفت: آری و سپس شعرش را خواند. امام و اطرافیانش گریستند. امام صادق به حدی گریست که اشک ها بر محاسن مبارکش جاری شد. سپس فرمود: ای جعفر! خدا فرشتگان الهی شاهد تو بودند و گفتارت را در مورد امام حسین(ع) شنیدند. آنها نیز همانند ما گریستد ... . سپس فرمودند: هیچ کس نیست که درباره امام حسین(ع) شعری بگوید، بگریاند و بگریاند، مگر آنکه خداوند بهشت را بر او واجب می کند و گناهانش را می آمرزد.(ر.ک به: محمد بن حسن الحر عاملی؛ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۵۳۹ و ۵۹۴، باب ۱۰۴، ابواب المزار، حدیث ۱)

ابن شبیب می گوید: روز اول محرم محضر امام هشتم(ع) شرفیاب شد. آن حضرت به من فرمود: ای ابن شبیب! محرم ماهی بود که حتی در جاهلیت حریم آن را نگاه داشتند، اما این امت، حرمت ماه حرام را و حرمت پیامبر را نگاه نداشتند، در این ماه نوادگان او را کشتند، زنان را به اسارت گرفتند و اموالشان را غارت کردند. خدا نیامرزشان. ای ابن شبیب اگر می خواهی بر کسی بگریی، پس برای حسین بن علی بن ابیطالب(ع) گریه کن... .(عبدالله بحرانی اصفهانی؛ عوالم ج ۱۷، ص ۵۳۸/ ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی؛ عیوم اخبار الرضا؛ ج ۱، ص ۱۱۱، حدیث ۲/ محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۴، ص ۲۸۳، حدیث ۱۷/ در زمینه نقش مجالس حسینی(ر.ک به سید شرف الدین، المقدمه الزاهرة لکتاب المجالس الفاخرة، صص ۴۶- ۴۸)

مرحوم شرف الدین می گوید: احادیث صحیح ما در مورد گریه پیامبر بر امام حسین(ع) متوارتر است. حضرت در مواضع مختلف بر امام حسین(ع) گریسته است. پیامبر وقتی حسین را شاد می دید، می گریست و وقتی هم او را محزون می یافت، گریه می کرد؛ حتی در روایت صحیح آمده است که آدم، نوح، ابراهیم، اسماعیل، موسی، عیسی، زکریا، یحیی، خضر و سلیمان نیز بر او گریسته اند.

دیگر شیوه ای که ائمه اطهار(ع) برای احیای نهضت حسینی و ماندگار ساختن واقعه عاشورا برگزیدند، دعوت و توصیه به سجده بر تربت سالار شهیدان است. روشن است که با سجده بر تربت پاک سالار شهیدان، خاطرات فداکاران راه حق یادآوری شده و با شهیدان روز عاشورا نیز تجدید عهد می شود.(سید شرف الدین، المقدمه الزاهرة لکتاب المجالس الفاخرة، ص ۳۰)

در روایتی آمده است که پیامبر اکرم(ص) پس از بوئیدن خاک کربلا، بر آن تربت مقدس اشک ریختند و فرمودند: «طوبی لک من تربة: خوشا به حال این تربت». در روایات آمده است که امامان شیعه نیز به رسول خدا(ص) عمل می کردند و عنایت داشتند که بر تربت امام حسین(ع) سجده کنند. در روایتی از معاویه بن عمار آمده است: امام صادق(ع) کیسه ای زردرنگ داشت که مقداری از تربت امام حسین(ع) در آن بود. به هنگام نماز آن را بر روی زمین می نهادند بر آن سجده می کردند و می فرمودند: سجده بر تربت امام حسین(ع) حجابهای هفت گانه را می درد و سبب قبولی نماز در پیشگاه الهی می شود. در روایت دیگر از آن حضرت آمده است، امام صادق(ع) بر چیزی جز تربت امام حسین(ع) سجده نمی کردند و این به خاطر ابراز تذلل و فروتنی در پیشگاه الهی بود.(ر.ک به محمد بن حسن الحر العاملی؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۶۶ و ابواب ما یسجد علیه، باب ۱۶، حدیث ۳ و ۴)

مرحوم کاشف الغطاء در این زمینه می گوید: شاید رمز اینکه شیعه سجود بر تربت امام حسین(ع) را مستحب و افضل می داند، این باشد که علاوه بر دلایل مذکور و روایاتی که در مورد فضیلت تربت کربلا رسیده است و علاوه بر اینکه تربت کربلا از نظر نظافت و پاکیزگی نسبت به سایر زمینها و فرشهایی که غالبا به انواع غبار و انواع میکروب ها آلوده اند، از جهت اهداف عالیه و مقاصد والا، بهتر است بر تربت کربلا سجده نمود، زیرا وقتی نمازگزار پیشانی خود را به هنگام نماز بر روی چنین تربت مقدسی قرار می دهد، فداکاری های آن پیشوای بزرگ و اهل بیت آن حضرت و اصحاب ایشان را در مسیر عقیده و اصول اسلام و سرکوبی ستم و فساد و استبداد به خاطر می آورد.(محمدحسین کاشف الغطاء، الارض و التربة الحسینیة، ص ۲۴)

منبع:مهر