عضو مجلس خبرگان رهبری در پاسخ به اینکه اگر گام‌های سه گانه برای حل اختلاف موثر واقع نشد و یکی از طرف‌های اختلاف با بغی و زیاده‌خواهی در پی ایجاد تنازع باشد، چه باید کرد؟، گفت: در این صورت باید میان حقوق فردی و اجتماعی تفاوت قائل شد. تکلیف افراد آن است که وقتی نتوانستند اختلاف‌ها را حل کنند، با گذشت از حق فردیِ خویش زمینه تبدیل اختلاف به تنازع را از بین ببرند. تکلیف حاکمان نیز نسبت به حقوق فردی خویش همین است، اما نسبت به حقوق جامعه دیگر جای تسامح و سهل‌انگاری نیست و باید قاطعانه با عوامل ایجاد تفرقه و درگیری داخلی برخورد کنند.
وی با بیان اینکه عامل اصلی پیدایش اختلاف و جدایی‌ها، بغی و زیاده‌خواهی است، خاطرنشان کرد: بنابراین اگر حداقل یک طرفِ اختلاف از حق خویش بگذرد، زمینه درگیری و دشمنی از بین می‌رود. گذشت از حقوق خویش به سود دیگران، اگر داوطلبانه و پیش از زیاده‌خواهی طرفِ مقابل باشد، ایثار نامیده می‌شود، و اگر بعد از تعدی و تجاوز باشد عفو گفته می‌شود.
استاد دانشگاه تهران، ایثار را به مانند افشاندن بذر محبت میان افراد جامعه و موجب از بین رفتن کدورت‌ها دانست و افزود: در کوچکترین واحد جامعه یعنی خانواده نیز چنین است. اگر هر یک از زوجین بخواهند بر سر حرف خود بایستند و از حق خویش کوتاه نیایند، تنازع و جدایی آنان قطعی است. برای همین است که در قرآن کریم از سویی به مردان سفارش شده است که از حق زنان کم نگذارند و بلکه ایثار نمایند، و از سوی دیگر به زنان توصیه شده است که اگر مردی، نامردی کرد و در حق وی جفا نمود، از حق خویش بگذرد تا راه آشتی و حفظ بنیان خانواده باز بماند.
دکتر اسماعیلی افزود: صلح و آشتی بدون گذشت از حقوق خود حاصل نمی‌شود و البته این، کاری دشوار و سنگین است. طبیعت انسان، چه مرد و چه زن، چنین است که می‌خواهد از تمام حقوق خود استفاده کند و نسبت به گذشت از آن بخیل است، و لذا می‌افزاید: «وَأُحْضِرَتِ الْأَنفُسُ الشُّحَّ»؛ بخل، نزد نفوس آدمیان حاضر است و به همین خاطر هر یک از دو زوج در عفو و گذشت از حقوق خویش بخل می‌ورزند.
وی با اشاره به فرمایشات پیامبر اکرم (ص) مبنی بر اینکه «از یکدیگر گذشت کنید تا کینه‌های میان شما از بین برود.»، عفو را مانع از شکل‌گیری کینه و عداوت و در نتیجه جدایی و درگیری دانست و گفت: البته ایثار و عفو اختصاص به حقوق فردی و مواردی دارد که این گذشت آثار و نتایج منفی از قبیل تجرّی فتنه‌گران و ایجاد اخلال در دین و نظام دینی نشود.
دکتر اسماعیلی با مرور کلام امیرالمومنین(ع) که فرموده‌اند: «بدی یا خوبی را به نیکی پاداش ده و از بدی درگذر، به شرط آن که به دین لطمه‌ای نزند یا در قدرت اسلام ضعفی پدید نیاورد.»، افزود: امام علی(ع) تا سخن از ستم به حقوق شخص او است، تحمل و مدارا می‌کنند، اما وقتی فتنه‌انگیزان اساس نظام سیاسی و حقوق اساسی مردم را به مخاطره می‌افکنند، دست به شمشیر می‌برد.
استاد دانشگاه تهران با اشاره کلام دیگر امام(ع) که فرموده‌اند: «وَاللهِ لاََُسْلِمَنَّ مَاسَلِمَتْ أُمُورُ الْمُسْلِمِینَ، وَلَمْ یَکُنْ فِیهِا جَوْرٌ إِلاَّ عَلَیَّ خَاصَّةً»؛ (به خدا سوگند تا هنگامیکه اوضاع مسلمانان روبراه باشد و در هم نریزد، و به غیر از من به دیگری ستم نشود، همچنانخاموش خواهم بود)، اظهار داشت: اصولاً یکی از دلایل اصلی یا تنها دلیل امام علی(ع) برای چشم‌پوشی از حق خلافت، نگرانی از تفرقه و به هم خوردن اتحاد و انسجام مردم بود و به صراحت می‌فرمود: تا آنجا که فقط در حق خود وی جفا شود، تحمل می‌کند؛ ولی اگر حقوق مردم و امنیت جامعه اسلامی مخدوش گردد مدارا و سکوت را جایز نخواهد شمرد.
وی در ادامه با بیان نمونه‌های عملی از این رویکرد امیرالمومنین(ع) در زمینه سکوت یا مقابله در برابر ستم، گفت: وقتی به آن حضرت خبر داده شد که اصحاب جمل در حال جمع شدن در بصره و آماده شدن برای مقابله با ایشان هستند، فرمود: «اینان به دلیل دشمنی با حکومت من دست اتحاد به یکدیگر داده‌اند و من صبر می‌کنم، تا آنگاه که بترسم که صبر من اختلاف و افتراق شما را در پی داشته باشد. اگر این اندیشه را که در سر دارند، به انجام رسانند، نظام کار مسلمانان از هم گسیخته گردد.»
دکتر محسن اسماعیلی افزود: رفتار امام(ع) با مارقین هم نمونه روشن بعدی است. یکی از مهم‌ترین نصیحت‌های آن حضرت به خوارج همین بود که از جامعه و مردم متدین فاصله نگیرند و جدا نشوند؛ بعد هم قاطعانه فرمود: «أَلاَ مَنْ دَعَا إِلَی هذَا الشِّعَارِفَاقْتُلُوهُ، وَلَوْ کَانَ تَحْتَ عِمَامَتِی هذِهِ»؛ آگاه باشید هر کس که به این شعار، یعنی تفرقه و درگیری داخلی دعوت کند باید او را بکشید؛ حتی اگر زیر این عمامه من باشد!
بر طبق این گزارش، جلسات شرح و تفسیر نهج‌البلاغه روزهای چهارشنبه بعد از نماز مغرب و عشا در شهادتگاه شهید بهشتی (میدان بهارستان؛ چهارراه سرچشمه) برگزار می‌شود، شرکت در آن برای همه خواهران و برادران آزاد است.
منبع:مهر
