گلبانگ رمضان در نقاره خانه حرم مطهر رضوي

سالهاي زيادي است كه زائران و مجاوران بارگاه قدسي خورشيد هشتم آسمان امامت و ولايت طليعه ماه رمضان، ماه عبادت و فرصت بنده شدن را با نواي نقاره ها بر فراز گلدسته هاي حرم مطهر رضوي آغاز مي كنند و با سرود زيباي آنها بهار روح و به خدا پيوستن را جشن مي گيرند.

نقاره هاي حرم مطهر رضوي در افطار و سحر ماه رمضان و قبل و بعد طلوع آفتاب و قبل و بعد غروب آن نواخته مي شوند تا شيعيان آواز بندگي سر دهند و بر سر خوان امام رضا (ع) مهمان شوند.

نواختن نقاره از زمان‎ هاي قديم در آستان مقدس امام رضا (ع) معمول بوده اما پس از اسلام نقاره زني به روزها و ماه هاي مبارك شيعيان اختصاص يافته است.

پژوهشگر فرهنگ و آيين هاي حرم مطهر رضوي درباره پيشينه نقاره زني در حرم مطهر رضوي به خبرنگار ايرنا گفت: نواختن نقاره يا طبل به چهار هزار سال قبل از ميلاد باز مي گردد اما در ايران مستندات تاريخي و نوشته هاي قديمي مبني بر زمان آغاز آن وجود ندارد.

«ˈجعفر عشقي» افزود: اما از نشانه‎ هاي تاريخي چنين برمي‎ آيد كه در قرن دهم هجري قمري نواختن نقاره معمول بوده است و پيشينه آن در ايران به دو هزار و 500 سال قبل و دوره هخامنشي بازمي گردد.

وي بيان كرد: به گفته نظامي گنجوي نقاره زني در گذشته به ˈنوبك زنيˈ شهرت داشته و در دربار پادشاهان عهد جمشيد شاه و اسكندر مقدوني مرسوم بوده و نقاره در دو يا سه نوبت نواخته مي شده است.

او اظهار داشت: در گذشته نقاره به دو طبل متصل به هم گفته مي شده كه يكي كوچكتر و ديگري بزرگتر بوده است و طبل كوچك صداي زير و طبل بزرگتر صداي بمي داشته است.

وي گفت: در گذشته به جاي واژه نقاره از «نوبتي» استفاده مي شده اما از قرن دهم هجري قمري به بعد فقط واژه نقاره به جا مانده است.

او ادامه داد: نقاره زني در گذشته به غير از دربار پادشاهان، در جشن هاي پيروزي، ولادت شاهان يا تاج گذاري آنان، آغاز ماه نو يا سال نو مرسوم بوده و بعضا هر جا كه پادشاه مستقر مي شده است نقاره ها دو، سه يا پنج نوبت نواخته مي شدند.

وي اظهار داشت: پس از ورود اسلام به ايران سلسله پادشاهان ايراني به اقتباس از گذشتگان نقاره زني در دربار را برگزار مي كردند اما به طور كلي به دليل گسترش دين اسلام بين مردم كشور نواختن نقاره در وقت نماز انجام مي گرفت كه اين رسم براي سالها باقي ماند.

او با بيان اينكه زمان دقيق و اينكه چگونه رسم نقاره زني در حرم مطهر رضوي آغاز شده است، وجود ندارد، افزود: فقط پس از قرن نهم هجري قمري در كتاب ˈمهمان نامه بخاراˈ نوشته ˈفضل الله بن روزبهان خنجيˈ در گزارش سفر ˈمحمد خان شيبانيˈ از نقاره زني در حرم مطهر رضوي ياد كرده است.

وي اظهار داشت: به دليل فقدان مستندات تاريخي لازم، نظريه هاي مختلفي درباره علل نواختن نقاره در حرم مطهر رضوي وجود دارد كه از جمله آنها مي توان به ولايتعهدي امام رضا (ع)، پاسداري از عظمت بارگاه رضوي، اعلام وقت آخرين نماز يا مراسم افطار و سحر، جشن ها و رويدادهاي خاص اشاره كرد.

اين پژوهشگر مشهدي گفت: امروزه در روزهاي معمول بارگاه مطهر رضوي نقاره در دو نوبت به مدت 20 دقيقه نواخته مي شد كه يك زمان مربوط به قبل از طلوع آفتاب و ديگري مربوط به پيش از غروب خورشيد مي شود و به آن ˈخدمت معموليˈ مي گويند.

او اظهار داشت: نقاره زني در اصل زنگ اخباري است كه مومنان را به انجام هر چه زودتر فرايض مذهبي تشويق، وقت نماز را مشخص و زمان قضاي آن را اعلام مي كند.

عشقي درباره وسايل نقاره زني گفت: ساليان قبل وسايل نقاره زني شيپور و سرنا بود اما امروزه كرنا و طبل در حرم مطهر رضوي استفاده مي شود.

وي افزود: كرنا ،سازي بادي از جنس مس زرد به طول يك متر است كه سوراخ ندارد و با دهان در آن مي دمند.

او بيان كرد: افراد كرنا زن در نقاره خانه حرم مطهر رضوي پنج نفر هستند كه به رديف در سمت چپ نقاره خانه مي ايستند و كسي كه آنان را رهبري مي كند به ˈسرنوازˈ معروف است.

وي اظهار داشت: تعداد طبل هاي نقاره زني چهار طبل است و هر طبال دو چوب ساده به طول 20 سانتي متر را در دست مي گيرد و بر آن مي كوبد.

او افزود: طبال ها يك متر عقب تر از كرنازنان و در سمت چپشان مي نشينند.

وي ادامه داد: در ماه هاي محرم و صفر و روزهاي سوگواري نقاره زني به هيچ وجه در حرم مطهر رضوي انجام نمي گيرد اما در مناسبت هايي مانند ولادت ائمه اطهار، اعياد و جشن هاي مذهبي نقاره زني علاوه بر آن دو نوبت معمول در روز (خدمت معمولي) دو نوبت ديگر كه به نام «نقاره خانه عيد» گفته مي شود، انجام مي گيرد كه زمان مربوط به يك ساعت پس از طلوع آفتاب و يك ساعت پس از غروب آفتاب مي شود.

وي اظهار داشت: نقاره زني در حرم مطهر رضوي همچنين در زمان ظهور كرامت يا شفاگيري بيماري از امام رضا (ع)، روزهاي سلام خاص و زماني كه مديران اماكن متبركه از روي شمايل حضرت علي (ع) و حضرت رضا (ع) پرده برمي دارند، به اسم«نقاره خانه سلام» به مدت نيم ساعت انجام مي گيرد.

پژوهشگر فرهنگ و آيين هاي حرم مطهر رضوي گفت: در ماه رمضان نقاره زني در دو نوبت انجام مي گيرد كه يك زمان مربوط به نيم ساعت قبل از اذان صبح به نام «نقاره خانه سحر» به مدت نيم ساعت مي شود و ديگري پيش از غروب آفتاب به نام«نقاره خانه افطار» به مدت نيم ساعت است.