تربیت کردن و زمینه‌سازی برای آرامش کودک نه از دوران هفت سالگی شروع می‌شود، نه سه سالگی و نه چندماهگی. در روایت‌های زیادی به اهمیت دوران بارداری و سلامت روحی مادر باردار اشاره شده که نشان می‌دهد این دوران نه فقط برای مادر، بلکه برای فرزندش هم مهم است.
عقیق:اضطراب یا آرامش روانی مادر در دوران بارداری به جنین او منتقل شده و هر دو را تحت تأثیر قرار می‌دهد. دکتر فروغ نیلچی‌زاده، کارشناس خانواده و پژوهشگر دینی، طی گفت‌وگویی اهمیت حضور مادران باردار و شیرده در هیئت‌ها و مجالس دینی را بررسی کرده و به تأثیر آرامش و لقمه حلال مادر در دوران بارداری اشاره کرد. او گفت: برای اینکه مادر و کودک، هر دو، در آرامش و سلامت روحی و جسمی باشند باید هم خود مادر و هم اطرافیان او مواردی را در نظر داشته و رعایت کنند. حدیثی از رسول خدا وجود دارد مبنی بر اینکه «فرزندان خود را در رحم مادرانشان تربیت کنید.» این حدیث چه مفهومی دارد و چگونه می‌توان تربیت و آموزش را از دوران جنینی شروع کرد؟ این حدیث در کتاب بحارالانوار نوشته شده که پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «فرزندان خود را در رحم مادرانشان تربیت کنید.» همچنین همان طور که در کتاب مستدرک الوسائل نوشته شده که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در حدیثی فرموده‌اند: «قومی با یکدیگر در مسجدی از مساجد خداوند متعال برای تلاوت و آموختن قرآن ننشینند مگر آنکه آرامش برایشان نازل و رحمت الهی شامل حال آن‌ها شود و خداوند از آن‌ها در میان کسانی که نزد او هستند یاد می‌کند.» وقتی این احادیث را در کنار یکدیگر قرار بدهیم، مشخص است که حضور مادر باردار در مکان‌های مذهبی مانند مسجد و یا هیئت و مجالس ذکر و مدح اهل‌بیت علیهم‌السلام می‌تواند تا اندازه زیادی بر شخصیت معنوی جنین اثرگذار باشد. همچنین اگر این روند تا دوران نوزادی و شیرخوارگی فرزند او ادامه پیدا کند، تأثیرات بیشتری خواهد داشت. چون نوزاد در دوران شیرخوارگی هم در فضای مسجد و مجلس ذکر قرار گرفته و به مرور زمان با این فضا مأنوس می‌شود. چراکه آموزش‌های دیداری یکی از شیوه‌های بسیار مفید و کارآمد در مقوله آموزش و تربیت فرزند محسوب می‌شود که در دوران شیرخوارگی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. در اصول روانشناسی گفته شده که کودکان بیشتر از طریق دیدن آموزش دیده و تربیت می‌شوند. آیا این قاعده هم در آموزه‌های دینی ریشه دارد؟ بله. نکته‌ای که در مورد آموزش‌های دیداری در سنین کم و حتی در دوران نوزادی باید مورد توجه قرار بگیرد این است که آنچه از طریق دیدن در سنین کم آموخته می‌شود، به مراتب از آموزش‌های کلامی در سنین بزرگ‌سالی عمیق‌تر بوده و دیرتر از یاد می‌رود. بر همین اساس می‌توان ادعا کرد مادری که تا حد امکان در دوران بارداری به مسجد می‌رود و نماز را به جماعت اقامه می‌کند و در عین حال پس از زایمان هم فرزند شیرخوار خود را به مسجد و یا مجالس ذکر می‌برد، در تقویت ایمان فرزندش و علاقه‌مند کردن او نسبت به امامان معصوم علیهم‌السلام موفق‌تر از افرادی خواهد بود که به این موضوع توجهی ندارند. چرا که فرزند چنین مادری، از همان دوران جنینی و شیرخوارگی با فضای معنوی مسجد و هیئت آشنا شده و گرایش او به چنین فضاهای معنوی در سنین نوجوانی و جوانی به‌خوبی نمایان خواهد شد. با توجه به اینکه یکی از مراکز اصلی تربیت نفس برای همه افراد هیئت‌ها و مجالس مذهبی هستند، آیا این جلسات می‌توانند در تربیت کودکان هم اثرگذار باشند؟ و یا فقط به افراد بزرگ‌سال اختصاص دارند؟ برای پاسخ به پرسش باید به حدیثی اشاره کنیم. در جلد سوم کتاب بحارالانوار حدیثی نوشته شده با این مضمون که پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرموده است: «بدبخت کسى است که در رحم مادر گرفتار شقاوت می‌گردد و خوشبخت کسى است که از شکم مادر سعادتمندى او پی‌ریزی می‌شود.» بر اساس این روایت، سعادت و یا شقاوت هر انسانی در دوران جنینی او تعیین می‌شود. در عین حال در روایت‌های اسلامی تأکید شده است که «ان الحسین علیه‌السلام مصباح الهدی و السفینه النجاه» آن حضرت عامل نجات و راهنمایی برای رسیدن به رستگاری تمام اهل عالم است و این مورد اختصاصی به افراد بزرگ‌سال یا با شرایط ویژه ندارد. بر همین اساس است که در موارد بسیار زیادی حتی به خانم‌های باردار توصیه شده است که در مجالس امامان معصوم علیهم‌السلام شرکت کنند و تا حد امکان به آن‌ها ابراز ادب و ارادت کنند. در این میان شرکت در مجلس حضرت سیدالشهدا امام حسین علیه‌السلام و همچنین خواندن زیارت عاشورا به طور مرتب و روزانه بسیار مهم و مؤثر خواهد بود. به عبارت دیگر وقتی مادر بارداری با داشتن محبت امام حسین علیه‌السلام در مجلس مربوط به آن حضرت شرکت کرده و توسلی برقرار می‌کند، بر جنین او هم مؤثر خواهد بود.
این تأثیرگذاری شامل دوران کودکی هم می‌شود؟ بله. بردن کودک به مجلس حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام باعث می‌شود تا روح او جلا پیدا کرده و با آن حضرت انس برقرار کند. از طرف دیگر هر اندازه که امکان ایجاد ارتباط معنوی کودک با امام حسین علیه‌السلام بیشتر ایجاد شود، انس و علاقه او به آن حضرت عمیق‌تر و درونی‌تر خواهد بود تا جایی که آثار آن در بزرگ‌سالی و زندگی آینده او نمایان خواهد شد. این نکته را هم نباید از یاد برد که وقتی مادری در حالت بارداری یا شیردهی در کنار شرکت در مجالس ذکر و هیئت‌های حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام خواندن زیارت عاشورا همراه با صد سلام و صد لعن را در برنامه روزانه خود قرار می‌دهد و بعد از هر نماز و یا هر شب بر این کار تداوم دارد، می‌تواند انتظار داشته باشد که آثار معنوی این تجهد خود را در روحیات معنوی فرزندش مشاهده کند. بارها دیده و شنیده‌ایم که بسیاری از افراد برای چشیدن طعم غذاهای نذری در هیئت‌ها و مجالس مربوط به امام حسین علیه‌السلام، راهی این جمع‌ها شده‌اند و با یک‌بار نشستن بر سر سفره امام علیه‌السلام نمک‌گیر آن حضرت شده‌اند. آیا این فرمول را می‌توان برای خانم‌های بارداری که آرزوی داشتن فرزند صالح دارند، تجویز کرد؟ همین‌طور است. این افراد با یک‌بار نشستن بر سفره حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام آن‌قدر مجذوب و درس‌آموز شده‌اند، به طوری که سال‌های سال حضور در مجلس حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام را ترک نکرده‌اند و این کار به شیفتگی و اخلاص در ارادت نسبت به آن حضرت انجامیده است. با داشتن این فرمول، می‌توان آن را به خانم‌های باردار و یا شیرده هم پیشنهاد کرد. به عبارت دیگر اگر مادری در دوران بارداری یا شیردهی دوست داشته باشد که فرزندش محبت امام حسین علیه‌السلام را در دل داشته و پیرو آن حضرت باشد، می‌تواند فرزندش را نمک‌گیر آن حضرت کند. چنین نکته‌ای را خانم‌های باتجربه قدیمی را به این صورت بیان می‌کردند که «غذای نذری هیئت امام حسین علیه‌السلام را به مادران باردار یا شیرده بخورانید» و یا می‌گویند «قیمه امام حسین علیه‌السلام مزه دیگری دارد.» همه این موارد به این نکته اشاره دارد که تأثیر این خوراک متبرک به‌اندازه‌ای است که در غذاها و خوراک‌های دیگر وجود ندارد و در عین حال وقتی مادر باردار یا شیرده از چنین خوراکی تغذیه کند، معنویت آن به کودک او هم منتقل می‌شود و باعث برکات زیادی در زندگی او خواهد شد. البته در این مورد می‌توان گفت که برداشتن کام نوزاد تازه متولد شده با تربت مقدس کربلا را هم می‌توان به‌عنوان راهی برای نشاندن کودک بر سفره پر خیر و برکت امام حسین علیه‌السلام تلقی کرد. تأکید شده که خانم‌های باردار سعی کنند بانشاط باشند. اما تأثیر قطره اشکی برای امام حسین علیه‌السلام را نیز می‌دانیم. اهمیت اشک ریختن در هیئت‌ها برای این افراد چقدر است؟ درست است که دوران بارداری و شیردهی دوران ویژه‌ای است که باید مادر و اطرافیان او مراقب شادابی و نشاط روحی او باشند تا خودش و فرزندش از نظر سلامتی دچار مشکل نشوند، اما باید شرایط این شادابی را هم در نظر داشت. در این مورد متأسفانه در تعداد کمی از خانواده‌ها دیده شده برای جلوگیری از دل‌شکستگی و گریه کردن مادر باردار، حضور او در هیئت‌ها و مجالس عزاداری شهدای کربلا کمرنگ می‌شود. یعنی اعضای خانواده با وجود علاقه و ارادتی که نسبت به امام حسین علیه‌السلام دارند، اما مانع از این می‌شوند که خانم باردار یا شیردهی در این عزاداری شرکت کند تا مبادا شکستن دل یا ریختن اشک در عزای آن حضرت باعث شود که سلامت خودش و یا فرزندش به مخاطره بیفتد. در این مورد باید دقت داشت که درست است مراقبت‌های دوران بارداری و شیردهی از اهمیت بالایی برخوردار است، اما برخلاف عقیده چنین افرادی، اشکی که مادر باردار در عزای شهدای کربلا می‌ریزد تأثیرات بسیار والای معنوی برای خودش و فرزندش به همراه دارد که آثار آن در همین زندگی دنیایی هم نمایان خواهد شد. نکته بسیار مهم این است که در موارد بسیاری تأکید شده است که مادران سعی کنند نوزاد خود را در حال اشک ریختن در عزای امام حسین علیه‌السلام و یاران آن حضرت، شیر بدهند. چون در همان لحظات است که روح مادر صیقل خورده و مورد عنایت حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام قرار گرفته است. پس مشخص است وقتی نوزاد در چنین حال و هوای معنوی در آغوش مادر آرام گرفته و از شیره وجود او تغذیه کند، می‌تواند از معنویاتی که شامل حال مادر می‌شود او هم بهره ببرد. در مورد اهمیت اشک ریختن در رثای حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام، علامه محمدتقی جعفری در کتاب «امام حسین علیه‌السلام شهید فرهنگ پیشرو انسانیت» نوشته است: «کشتی نجات انسان‌ها بر قطره اشکی سوار است که در عزای امام حسین علیه‌السلام از چشم آن‌ها جاری می‌شود.» بنابراین نباید اشک ریختن در مجالس آن حضرت را به بهانه اینکه مبادا سلامت مادر یا فرزندش به مخاطره بیفتد ترک کرد. چون قطره اشکی برای آن حضرت و یاران باوفایش ریخته می‌شود، عامل تزکیه نفس و سلامت روح و روان مادر و کودک او خواهد شد و در عین حال این کار راهی برای فلاح و رستگاری مادر و فرزندش خواهد بود که برکاتی برایشان به همراه دارد که شاید در کمتر مجلسی قابل حصول باشد. نوای قرآن و دعا و در تربیت فرزند چقدر مؤثر است؟ یکی دیگر از مواردی که در بررسی تأثیر حضور مادر باردار یا شیرده در مسجد و مجالس ذکر اهل‌بیت علیهم‌السلام باید مورد توجه قرار بگیرد، رسیدن صدای قرآن، اذان و یا مناجات پخش شده در این مکان‌های معنوی است. چون می‌دانیم که نزدیک شخص به جنین، مادر اوست و هر صدایی که به مادر برسد، جنین هم آن را دریافت می‌کند. به این ترتیب مادر باردار می‌تواند جنین خود را با هر صدایی که دوست داشته باشد آشنا کند. بر اساس این قاعده است که وقتی مادر به طور مرتب در مسجدها و هیئت‌های مذهبی حاضر شود و به این ترتیب مورد خطاب صدای قرآن و دعا قرار بگیرد، فرزندش با این صداها الفت برقرار می‌کند و بعد از تولد و در دوران کودکی به این نواها پاسخ می‌دهد. در این مورد تحقیقاتی هم انجام شده و ثابت شده است که وقتی مادری در دوران بارداری خود به طور مرتب در فضاهای معنوی مانند مسجد و مجالس ذکر و مدح ائمه اطهار علیهم‌السلام وارد شده و درنتیجه اصوات مربوط به تلاوت قرآن و دعا به طور مرتب به فرزند او رسیده، فرزندش در دوران کودکی خود واکنش‌های آشنایی را نسبت به نوای قرآن و دعا از خود بروز داده است. همچنین پدر و مادری که نوزادشان را با خود به مسجد و هیئت‌ها می‌برند هم می‌توانند امیدوار باشند که فرزندشان با چنین محافلی آشنا شود. چون شنیدن ذکر اهل‌بیت علیهم‌السلام و یا شنیدن نوای قرآن درحالی‌که مادر نوزاد خود را شیر می‌دهد، در تربیت قرآنی و اسلامی او نقش مهمی را ایفا می‌کند. مراسم شیرخوارگان حسینی هم که هر سال در ماه محرم برگزار می‌شود را می‌توان یکی از آیین‌هایی دانست که می‌تواند بر تربیت کودکان تأثیرگذار باشد. تا چه اندازه می‌توان از ظرفیت این مراسم برای تربیت نسل مؤمن بهره برد؟ روز چهارم محرم، روز جهانی حضرت علی‌اصغر علیه‌السلام نام گرفته است. در این روز همه خانواده‌هایی که کودک چندماهه دارند، لباسی که نماد لباس کودک شش‌ماهه امام حسین علیه‌السلام است را بر تن کودک خود کرده و سربندی با نوشته «یا حسین علیه‌السلام»، «یا زهرا سلام‌الله علیها» یا «فدایی علی‌اصغر علیه‌السلام» بر پیشانی‌اش می‌بندند. مصلای تهران و تعدادی از مساجد در شهرهای گوناگون ایران، محل تجمع نوزادانی است که مهر اهل‌بیت علیهم‌السلام را از والدین خود به ارث برده‌اند و قرار است در آینده خود حسینی وار زندگی کنند. شاید بسیاری از افراد تصور کنند که همایش شیرخوارگان حسینی تنها مراسمی نمادین برای گرامی داشتن یاد و خاطره کوچک‌ترین شهید دشت کربلاست. اما باید دانست که حضور هر کودک چندماهه در چنین مراسمی که ذکر آن حضرت سر داده می‌شود، آثار و برکات معنوی برای او به همراه خواهد داشت. در عین حال در صورتی که در چنین مجلسی، کودک از شیر مادر در حالی تغذیه کند که مادر در حال اشک ریختن برای آن حضرت است، روحیه معنوی مادر موجب جلا گرفتن روح کودک و پاک شدن او از غبارهای عالم مادی خواهد شد.