تلاش برای انحراف در تربیت امام هادی (ع)

پس از شهادت امام جواد، عمر بن فرج رخجی حج به جای آورد. او پس از انجام مراسم حج به مدینه آمد و گروهی از بزرگان شهر را جمع کرد و از آنان خواست تا فردی را که سرآمد علم و ادب است، ولی با اهل بیت مخالف باشد به او معرفی کنند. آنان «ابوعبدالله جنیدی» را به او معرفی کردند. عمر بن فرج از جنیدی خواست تا آموزش امام هادی را که در آن وقت حدود ۸ سال داشت بر عهده بگیرد و گفت که از جانب معتصم مأمور به این کار شده است. جنیدی از جانب وی مأمور شد تا بر امام هادی تأثیر بگذارد و از گردآمدن شیعیان نزد او جلوگیری کند. او همواره ملازم امام هادی(ع) بود و شب‌هنگام در قصر را بر روی امام هادی می‌بست تا کسی با او در ارتباط نداشته باشد. مسعودی از محمد بن سعید نقل کرده روزی جنیدی را دیدم و از او پرسیدم آن پسربچه هاشمی که تربیتش را بر عهده گرفته‌ای چه می‌گوید؟ او مرا سوگند داد که آیا در مدینه داناتر از خودش(جنیدی) سراغ دارم؟ گفتم نه. سپس گفت: به خدا سوگند، گاه سخنی به او می‌گویم و به نظر خودم تلاش بسیاری کرده‌ام، امّا به گونه‌ای به من پاسخ می‌دهد که از او استفاده می‌کنم. مردم نیز گمان می‌کنند که من به او می‌آموزم، در حالی که به خدا سوگند، من از او بهره می‌برم.

محمد بن سعید در دیدار دیگری که با جنیدی داشت و حال امام هادی را جویا شد، جنیدی در پاسخ سوگند یاد کرد که امام بهترین فرد روی زمین است. همچنین محمد بن سعید نقل کرده که جنیدی به امامت آن حضرت معتقد شده بود.

فعالیت‌های سیاسی

امام هادی علیه السلام با این که شدیداً تحت نظر بود، اما از پای ننشست و فعالیت‌های خود را به شیوه‌ای مطابق اوضاع زمان خویش به پیش برد. از مهمترین فعالیت‌های ایشان این بود که به مردم از راه‌های گوناگون آگاهی داده و منصب امامت و مقام علمی خود را در طی سخنان خویش و در مناظرات و پرسش و پاسخ های علمی، آشکار کرده و تثبیت کنند. همچنین عدم مشروعیت حکومت بنی‌عباس را تبیین می‌کردند. یکی دیگر از محورهای فعالیت امام، آماده‌کردن مردم و شیعیان نسبت به غیبت حضرت مهدی علیه السلام بود. البته ایشان با نهایت احتیاط و جلوگیری از حساس شدن حکومت، این موضوع را به طور سربسته در ضمن سخنان خویش ذکر می‌فرمودند.

با توجه به لزوم ارتباط بین رهبری و پیروان و پراکندگی شیعیان در اقصی نقاط بلاد اسلامی و با وجود خفقان عباسی و لزوم حفظ شیعیان و از همه مهمتر با توجه به اینکه امام علیه السلام در حصر و تحت نظارت و کنترل بوده‌اند، خیلی از شیعیان در بلا تکلیفی به سر می‌بردند. به همین علت سازمان وکالت که به صورت مخفی شکل گرفته بود و از زمان امام صادق علیه السلام فعالیت خود را آغاز کرد، در دوران امام هادی علیه السلام نیاز به تمهیدات بیشتری داشت.

در زمان امام هادی علیه السلام شیعیان ایران، عراق، یمن ومصر ارتباط مستمر و خوبی با حضرت داشتند. وکلای امام علیه السلام علاوه بر جمع آوری خمس و ارسال آن به امام علیه السلام، در مسائل کلامی و فقهی نیز نقش سازنده‌ای داشته‌اند و در جا انداختن امامت امام بعدی و ورود شیعه به عصر غیبت، تلاش خستگی‌ناپذیری از خود به نمایش گذاشتند.

این شبکه ارتباطی چنان اهمیت داشت که متوکل را به فکر کنترل و نابودی آن انداخت و با تشکیل نیروهایی ویژه به دستگیری، شکنجه، حبس و شهادت برخی از وکلای امام علیه السلام در نقاط مختلف اقدام کرد؛ اما موفق نشد این شبکه گسترده را از میان بردارد.

 بخشی از سخنرانی آیت الله جوادی آملی راجع به حضرت امام هادی (ع)

اشعار منتسب به امام هادی (ع)

بنا بر گزارش‌های تاریخی به دستور متوکل امام هادی را نزد او آوردند متوکل از آن حضرت خواست برای او شعری بخواند، امام عذر خواست ولی متوکل اصرار ورزید و امام هادی این اشعار را سرود:

باتوا علی قُلَلِ الأجبال تحرسهم            غُلْبُ الرجال فما أغنتهمُ القُللُ

واستنزلوا بعد عزّ عن معاقلهم             فأودعوا حُفَراً، یا بئس ما نزلوا

ناداهُم صارخ من بعد ما قبروا             أین الأسرة والتیجان والحلل؟

أین الوجوه التی کانت منعمة             من دونها تضرب الأستار والکللُ

فأفصح القبر عنهم حین ساء لهم              تلک الوجوه علیها الدود یقتتل

قد طالما أکلوا دهراً وما شربوا             فأصبحوا بعد طول الأکل قد أُکلوا

وطالما عمروا دوراً لتحصنهم             ففارقوا الدور والأهلین وانتقلوا

وطالما کنزوا الأموال وادخروا                 فخلفوها علی الأعداء وارتحلوا

أضحت مَنازِلُهم قفْراً مُعَطلة                وساکنوها إلی الأجداث قد رحلوا

بر قله کوه‌ها به سر می‌بردند و مردان نیرومند حراست آنها می‌کردند اما قله‌ها کاری برای آنها نساخت. از پس عزت از پناهگاه‌های خود برون آورده شدند و در حفره‌ها جایشان دادند و چه فرود آمدن بدی بود. از پس آنکه در گور شدند، یکی بر آنها بانگ زد که تخت‌ها و تاج‌ها و زیورها کجا رفت؟ چهره‌هایی که به نعمت خو کرده بود و پرده‌ها جلو آن آویخته می‌شد، چه شد؟ و قبر به سخن آمد و گفت: کرم‌ها بر این چهره‌ها کشاکش می‌کنند. روزگاری دراز بخوردند و بپوشیدند و از پس خوراکی طولانی خورده شدند. مدت‌ها خانه‌ها ساختند تا در آنجا محفوظ مانند و از خانه‌ها و کسان خویش دور شدند و برفتند، مدت‌ها مال اندوختند و ذخیره کردند و برای دشمنان گذاشتند و برفتند. منزل‌هایشان خالی ماند و ساکنانش به گور سفر کردند.

زیارت جامعه کبیره

از امام هادی علیه السلام چندین دعا و زیارت نامه برجای مانده است که از مشهورترین آنها زیارت جامعه کبیره است. این زیارت دارای سند صحیح بوده و از نظر بلاغت نیز در بالاترین درجه قرار دارد. شروح متعددی به فارسی و عربی بر این زیارت نوشته شده است. زیارت جامعه کبیره متضمن مفاهیمی بسیار عالی و مطالبی بدیع است.

از دیگر زیارات بر جای مانده از امام هادی علیه السلام، زیارت غدیر است که در آن هم خصوصیات و ویژگی‌های حضرت علی علیه السلام و هم حادثه غدیر ذکر شده است.