انسان در این مراسم باشکوه چند روزى قید و بند دنیا را کنار مى گذارد و از زرق و برق دنیا چشم مى پوشد، خود را نمى آراید، بوى خوش استعمال نمى کند، موهایش را شانه نمى زند، و حتّى در آیینه نمى نگرد. حضرت على(ع) در خطبه قاصعه، فلسفه اخلاقى حج را بسیار جالب توصیف نموده، و از آن به عنوان مرحمی بسیار مناسب براى درمان بیمارى خطرناک کبر و غرور یاد می کنند: « ثُمَّ أَمَرَ آدَمَ عَلَیهِ السَّلاَمُ وَ وَلَدَهُ أَنْ یَثْنُوا أَعْطَافَهُمْ نَحْوَهُ، فَصَارَ مَثَابَةً لِمُنْتَجَعِ أَسْفَارِهِمْ، وَ غَایَةً لِمُلْقَى رِحَالِهِمْ. تَهْوِی إِلَیْهِ ثِمَارُ الاْفْئِدَةِ مِنْ مَفَاوِزِ قِفَار سَحِیقَة وَ مَهَاوِی فِجَاج عَمِیقَة، وَ جَزَائِرِ بِحَار مُنْقَطِعَة، حتّى یَهُزُّوا مَنَاکِبَهُمْ ذُلُلاً یُهَلِّلُونَ لِلّهِ حَوْلَهُ. وَ یَرْمُلُونَ عَلَى أَقْدَامِهِمْ شُعْثاً غُبْراً لَهُ. قَدْ نَبَذُوا السَّرَابِیلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ، وَ شَوَّهُوا بِإِعْفَاءِ الشُّعُورِ مَحَاسِنَ خَلْقِهِمْ، ابْتِلاَءً عَظِیماً وَ امْتِحَاناً شَدِیداً وَ اخْتِبَاراً مُبِیناً. وَ تَمْحِیصاً بَلِیغاً جَعَلَهُ اللّهُ سَبَباً لِرَحْمَتِهِ، وَ وُصْلَةً إِلَى جَنَّتِهِ ؛  سپس آدم و فرزندانش را فرمان داد که به آن سو توجّه کنند، و آن را مرکز تجمّع و سرمنزل مقصود و باراندازشان گردانید، تا افراد از اعماق قلب به سرعت از میان فلات و دشت هاى دور، و از درون وادیها و درّه هاى عمیق، و جزائر از هم پراکنده دریاها، به آنجا روى آورند، تا به هنگام سعى شانه را حرکت دهند، و لا اله الاّ الله گویان اطراف خانه طواف کنند، و باموهاى آشفته و بدن هاى پر گرد و غبار به سرعت حرکت کنند، لباسهایى که نشانه شخصیّت هاست کنار انداخته، و با اصلاح نکردن موها قیافه خود را تغییر دهند، این آزمونى بزرگ، امتحانى شدید، و آزمایشى آشکار، و پاکسازى و خالص گردانیدنى مؤثّر است که خداوند آن را سبب رحمت و رسیدن به بهشتش قرار داده است». 

خبرگزاری شبستان در رابطه با فلسفه و چگونگی این اعمال، گفتگویی سلسله وار داشته است با حجت الاسلام محسن ادیب بهروز، کارشناس ارشد بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و زیارت و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران که در چند بخش تقدیم زائران و دوستداران سرزمین مشعر و منا می شود:

ابتدا بفرمایید که آیا عمره با حج تفاوت دارد؟ اگر اینگونه است تفاوت آنها در چیست؟

زائرانی که از بیرون از سرزمین عربستان برای انجام مناسک حج وارد این سرزمین می شوند معمولاً اعمال را با عمره تمتع آغاز می کنند. در حج و عمره اعمال مشترکی وجود دارد که شامل احرام، طواف، نماز طواف و سعی بین صفای و مروه و. ... است با این تفاوت که زایر برای انجام اعمال عمره، نیت عمره می کند و برای حج، نیت حج تمتع یا واجب.

زائر وقتی وارد سرزمین وحی می شود اعمال را چگونه و از کجا آغاز می کند؟

نخستین عمل زائر که در عمره و حج هم مشترک است احرام و محرم شدن است. برای محرم شدن، حاجی می بایست 3 عمل را انجام دهد اول تغییر لباس یعنی زائر اگر مرد است لباس دوخته شده و پوششی را که ارتباط او را با دنیا قطع نمی کند، کنار می گذارد. در مورد بانوان گفته شده است که در همان پوشش خود می توانند محرم شوند، اما با رعایت این شرط که این پوشش، در بردارنده موانع ارتباط و نزدیکی به خدا نباشد. به عبارت دیگر از جنسی نباشد که جنبه دنیایی آن به قدری باشد که فرد نتواند ارتباط الهی را در این ساعات احرام برقرار کند یا به عنوان مثال منبع درآمدی که این پوشش از آن تهیه می شود، منبعی صد در صد سالم باشد. بنابراین اولین کار برای محرم شدن، آن است که متناسب با اعمالی که زائر قصد انجام آن را دارد، پوشش خود را نیز تغییر دهد.  روح حاکم بر این اعمال نیز باید بتواند حتی به شکل ظاهری و برای چند ساعت، ارتباط انسان با خدا را برقرار کرده و این رابطه را از عالم ذهن خارج و شکل کاربردی، محسوس و عینی به آن ببخشد.

یکی از اعمال احرام تلبیه گفتن است، این تلبیه به چه معناست و چرا زائر باید تلبیه بگوید؟

دومین کار زائر بعد از تغییر لباس، لبیک گفتن به دعوت الهی است. ما معتقدیم که زائر برای حضور در این سرزمین دعوت می شود و دعوت کننده حتی اسباب این دعوت را برای او فراهم می کند. بنابراین در زمان احرام در قالب 4 تلبیه به این دعوت پاسخ می دهد. که این 4 تلبیه مطابق با 4 رکن کعبه است. به عبارت دیگر همچنان که کعبه 4 رکن دارد زائر نیز پاسخ خود به دعوت الهی در 4 تلبیه واجب با واژه« لبیک » اعلام می کند و این پاسخ دربردارنده این مفهوم است که زائر و حاجی به زبان و بیان ابراز می کند که من بنده خالق متعال هستم و از این پس غیر الله در زندگی من راه ندارد. 

پس از تلبیه زائران چه کاری انجام می دهند؟
سومین عمل در احرام، تصمیم و نیت حاجی است مبنی بر اینکه 24 عمل را به شکل کاملاً ارادی و خودآگاه بر خود ممنوع و حرام می کند. با انجام این عمل، زائر محرم می شود که این احرام ممکن است برای عمره یا برای حج باشد.

به عبارت دیگر احرام در عمره و حج مشترک است و تفاوتی نمی کند که فرد عمره انجام می دهد یا حج ؟

احرام در هر دو مورد، از اعمال مشترک است با این تفاوت که اولاً نیت فرد در این دو مورد متفاوت است و ثانیاً زائر برای خارج شدن از حالت احرام، باید کارهایی را انجام دهد که متناسب با این اعمال و کارها، مدت احرام در عمره و حج متفاوت می شود. به عنوان مثال در حج تمتع ممکن است انجام اعمال برای خاج شدن از احرام، 2 روز یا بیشتر به طول بینجامد اما در عمره مدت زمان کمتری را نیاز دارد. لذا به تناسب اعمالی که انجام می شود نتایج متفاوتی هم به دست می آید و کسی نمی تواند ادعا کند که من از عمل عمره به همان نتایجی دست پیدا کرده ام که در انجام حج به آن می رسم.

اشاره کردید به ارتباط میان تلبیه و 4 رکن کعبه، در این رابطه بیشتر توضیح بدهید!

در حکم فقهی فقها در رابطه با تلبیه، آن واژگان واجبی که همه مراجع بر وجوب بیان آن توافق دارند، بیان 4 « لبیک» است که تکرار می شود.با کمی تامل و تفکر درباره فلسفه این 4 بار تکرار، شاید بتوان به وجود ارتباطی میان این 4 « لبیک» با ارکان 4 گانه کعبه پی برد. اما ممکن است این سوال پیش بیاید که چرا کعبه دارای 4 رکن است؟ در پاسخ این سوال در کلامی از معصومین (ع) آمده است که برای بیان ذات و صفات الهی از 4 صفت می توان کمک گرفت که این 4 صفت می تواند با 4 رکن کعبه ارتباط ظاهری داشته و برای زائر یادآور این موضوع باشد که او به دور خانه ذاتی، طواف می کند که صاحب این گونه صفات است. به عبارت دیگر با این 4 صفت که در قالب 4 ذکر تجلی یافته است، می توان در حد یک انسان و متناسب با میزان درک و فهم انسانی حضرت حق را شناخت.

و این 4 صفت یا 4 ذکر چیست؟

ذکر تسبیحات اربعه! 4 صفتی که در قالب 4 کلمه به صورت یک ذکر، جایگزین سوره حمد در نماز می شود و در اصل تمام فراگیری و محتوای سوره حمد را در بردارد. لذا توصیه می شود که بهترین ذکر در طواف نیز، همین ذکر است.