عقیق:امام صادق(ع) در شرایطی قرار داشت که اختلافات و کشمکش‌های سیاسی میان امت اسلامی آنچنان گسترده شده بود که احتمال فروپاشی جامعه آن روز را به دنبال داشت، علما و نخبگان سیاسی آن روز کار یکدیگر را قبول نداشته و شدیدترین حملات به همدیگر را روا می‌داشتند، در چنین زمانه و شرایطی نقش امام صادق(ع) در پیشرفت علوم مختلف باعث شد تا برای امت اسلامی زمینه را آماده سازد و ایشان موفق شد در شرایط پیچیده آن عصر، امت اسلامی را به رشد و کمال علمی برساند.

به مناسبت سالروز شهادت امام صادق(ع) رئیس فقه جعفری با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا درباره نقش امام در تمدن اسلامی گفت‌وگو کردیم.

اسلام بعد از 2 قرن میوه مدرسه عظیم امام صادق(ع) را چید

*امام صادق(ع) در گستره تمدن اسلامی در چه جایگاهی قرار می‌گیرد؟

-توصیف نقش حضرت امام صادق(ارواحنا فداه) در پایه‌گذاری و شکل‌گیری تمدن اسلامی حقیقتاً از عهده امثال حقیر خارج است، لیکن آنچه مسلم است، مدرسه امام صادق(ع) علاوه بر احیاء ناب محمدی (ص) و برجسته‌سازی مرز میان فسق و باطل، خطی را ترسیم کرد و شاگردانی را پرورش داد که آثار آن را در تمدن شکوهمند قرن 5 و 4 مشاهده می‌کنیم. در واقع دین اسلام تازه بعد از 2 قرن میوه مدرسه عظیم امام صادق(ع) را چید و اتفاقی افتاد که پس از طی قرن‌های متوالی همچنان قابل افتخار است، بنده در کتاب فلسفه تمدن نوین اسلامی این موضوع را تفصیلاً توضیح داده‌ام.

«مکتب آزاداندیشی» مولود مدرسه عظیم امام صادق(ع) است

*نحوه تعامل امام صادق(ع) با دیگر تفکرات به خصوص تفکرات فلسفی خارجی چگونه بوده است؟

-مکتب آزاداندیشی مولود مدرسه عظیم امام صادق(ع) است، در واقع در محضر امام(ع) و شاگردان برجسته حضرت هیچ منعی برای مباحثات و مناظرات علمیه آزاد نبود و حتی موحدین این اجازه را داشتند تا با طرح دیدگاه‌های خود، پاسخ‌های امام(ع) یا شاگردان حضرت را دریافت کنند، اتفاقاً همین آزاد اندیشی موجب شد تا حقانیت تعالیم شرقی اسلام و استحکام منحصربفرد آن بروز و ظهور پیدا کند یا جلوه‌های جدید و بی‌نظیری از عمق فرهنگ و اندیشه اسلامی نمایان شود.

تکیه‌گاهی قوی‌تر از تعالیم امام صادق(ع) در عرصه علوم انسانی اسلامی پیدا نمی‌کنیم

*آیا می‌توان سابقه تولید علوم انسانی اسلامی را به زمان امام صادق(ع) تعمیم بدهیم؟

-اساساً دانش اجتماعی برآمده از تعالیم اهل بیت(ع) به ویژه امام صادق(ع) قله دانش اجتماعی اسلامی است و ما در عرصه علوم انسانی اسلامی، منبع و تکیه‌گاهی قوی‌تر و موجه‌تر از تعالیم امام صادق(ع) پیدا نمی‌کنیم. خیلی مهم است که محققان علوم انسانی اسلامی از معدن تعالیم صادق(ع) گوهرهای علمی را استخراج کنند و با زبان علم آن را در اختیار جامعه علمی و مخاطبان خود قرار دهند.

مؤثرترین رویارویی‌ها را در سیره علمی امام صادق(ع) مشاهده می‌کنیم

*روش و مواجهه امام(ع) با تفکرات انحرافی اندیشه‌ای چگونه بوده است؟

-اسلام هیچ ابایی در رویارویی با تفکرات گوناگون ندارد و ما عظیم‌ترین و در عین حال مؤثرترین رویارویی‌ها را در سیره علمی امام صادق(ع) مشاهده می‌کنیم جایی که دانشمندانی از ادیان و مذاهب گوناگون یا همان طور که اشاره کردیم دانشمندان سنی‌ مذهب محضر امام(ع) شرفیاب می‌شوند و ضمن طرح صریح و جسورانه سنگین‌ترین شبهات و ابهامات فکری شایسته‌ترین پاسخ‌ها را دریافت می‌کردند. شما در هیچ کجای تاریخ پیدا نمی‌کنید کسی از پاسخ‌های امام(ع) و حتی شاگردان درجه یک حضرت قانع نشده باشد. حتی مواردی را داریم که خود دانشمند مسیحی یا یهودی و حتی ملحد پس از مباحثه با امام صادق(ع) مسلمان و شیعه شده است.