حجت الاسلام والمسلمین عبدالعلی گواهی سخنران و کارشناس امورقرآنی درخصوص راه های تقویت حافظه در اسلام گفت: ابتدای امر باید تاکید داشته باشیم که هیچ چیز آرامش بخشی به خودی خود به وجود نمی‌آید. اگر هم به دست آید، به زودی افول می کند. آرامش و آسودگی خاطر همیشگی همواره با ذکر و یاد خدا ایجاد می شود. به همین منظور توصیه من در وهله اول توکل به خدا و توسل به ائمه اطهار (ع) است؛ چرا که در این مسیر گیرایی انسان بالاتر می رود. البته باید در نظر داشت که نماز اول وقت حلال بسیاری از مشکلات است و ما می توانیم برای تقویت حافظه و رسیدن به آرامش نسخه نماز، روزه و یاد خدا را برای مردم داشته باشیم.
وی در ادامه بیان کرد: برخی می گویند اگر روزه بگیریم، نمی توانیم درس بخوانیم. اتفاقاَ باید بگوییم که انسان با شکم گرسنه درک بهتری از درس و مطالب می تواند داشته باشد. درواقع کسب فضیلت زمانی رقم می خورد که انسان نشاط معنوی داشته باشد، شادی های مقطعی و لحظه‌ای موجب تقویت حافظه یا آرامش خاطر نمی شود. فهم و حکمت زمانی اتفاق می افتد که انسان غرق در پرودگار متعال باشد. در این امر هیچ چیز بالاتر از آن نیست که انسان دل از اغیار خالی کند.
نسخه قرآنی برای تقویت حافظه
احقاف؛ چهل و ششمین سوره قرآن است با 35 آیه که خواندنش آثار و برکات بسیاری دارد. یکی از آنها تقویت حافظه و تمرکز است. از امام صادق (ع) روایت شده: «اگر سوره احقاف را بنویسند و با آب زمزم بشویند و آن را بنوشند، سبب خوشنامی، آبرومندی، محبوبیت و قدرت حافظه می‌شود.»
توصیه آیت الله قاضی برای تقویت حافظه این است که برای تقویت آن آیة الکرسی و دو سوره مبارکه ناس و فلق را در حتماً بخوانید.
راز حافظه قوی مرحوم آیت‌الله بهجت
حجت‌الاسلام پناهیان در این باره بیان می کند: «مبارزه با هوای نفس، روح انسان را قوی می‌کند و کسی که روحش قوی باشد از زندگی، بیشتر لذت می‌برد. بعضی‌ها آن‌قدر با هرزگی و عدم مبارزه با نفس، روح خود را ضعیف کرده‌اند که از لذائذ اولی زندگی خودشان مثل لذت جنسی هم لذت نمی‌برند. اینها، چون از نظر روحی قوی نیستند از زندگی خود لذت نمی‌برند، اعصابشان خُرد می‌شود و لذا به سراغ گناه می‌روند تا به خیال خود لذتی ببرند.
به امیرالمؤمنین (ع) گفتند شما که این‌قدر کم غذا می‌خورید، چطور در جنگ‌ها این‌قدر قدرتمندانه می‌جنگید؟ حضرت فرمود: چوب درختانی که در بیابان هستند و آب کمتری می‌خورند، خیلی محکمتر از چوب درختانی هستند که در کنار آب هستند، لذا من که کمتر غذا می‌خورم قوی‌تر هستم.
(وَ کَأَنِّی بِقَائِلِکُمْ یَقُولُ إِذَا کَانَ هَذَا قُوتُ ابْنِ أَبِی طَالِبٍ فَقَدْ قَعَدَ بِهِ الضَّعْفُ عَنْ قِتَالِ الْأَقْرَانِ وَ مُنَازَلَةِ الشُّجْعَانِ أَلَا وَ إِنَّ الشَّجَرَةَ الْبَرِّیَّةَ أَصْلَبُ عُوداً وَ الرَّوَاتِعَ الْخَضِرَةَ أَرَقُّ جُلُوداً وَ النَّابِتَاتِ الْعِذْیَةَ أَقْوَى وَقُوداً وَ أَبْطَأُ خُمُودا؛ نهج البلاغه/نامه 45)
متاسفانه ما با عدم مبارزه با نفس، روح خود را تضعیف کرده‌ایم، پس به در خانۀ خدا برویم و بگوییم: ظلمت نفسی؛ یعنی "خدایا! من خودم را زده‌ام و نابود کرده‌ام! من یک عمر به هوای نفسم گوش کرده و هرزه‌دلی کرده‌ام، خدایا گناهان و هوس‌بازی‌های مرا ببخش، من قوت و قدرت و اراده‌ای برای خودم باقی نگذاشته‌ام، تبدیل شده‌ام به یک آدم بدون قدرت تمرکز، حواس‌پرت، ناتوان از لذت بردن از طبیعت، آدمی که در اثر هوسرانی‌ها دچار ضعف جسمی شده، آدمی که نمی‌تواند به اطرافیان خود خدمت کند، یک آدم ضعیف النفس ... خدایا، دست مرا بگیر و ضعف مرا جبران کن. «قَوِّ عَلَى خِدْمَتِکَ جَوَارِحِی» (دعای کمیل) "
یکی از شخصیت‌ها که نزد آیت الله بهجت (ره) رفته بود تعریف می‌کرد: طی صحبت با ایشان متوجه شدم که آقای بهجت (ره) در آن سن و سال بالا، چه جزئیاتی را از گذشته‌ها هنوز به خاطر دارند! این حافظۀ قوی ناشی از چیست؟ طبیعتاً ناشی از مبارزه با هوای نفس است، البته با آداب و آیینی که دین به ما می‌گوید.»
اموری که باعث تقویت حافظه می شود:
1, یاد خدا (انجام امور عبادی و تکالیف شرعی به ویژه نماز اول وقت).
2, خواندن دعاهایی که برای تقویت حافظه موثر است، از ائمه اطهار (ع) نقل شده است که از خدا بخواه که عقل تو را قوی بگرداند و از خدا طلب فهم و درک نما. [بحارالانوار، ج. 1، ص. 224 روایت 17 روایت عنوان بصری.]به عنوان نمونه چند دعا که برای تقویت حافظه موثر است را بیان می‌کنیم:
1ـ. سوره الرحمن را تا فبای آلاء ربکما تکذبان هر روز بعد از نماز صبح بخواند.
2ـ. مرحوم شیخ بهایی در کتاب تهذیب فرموده است؛ به جهت زیادت حافظه این دعا را بخوانید. «الَلِّهُمَ ارْزُقْنی فَهْمَ النَّبِییّنَ وَ حِفْظَ الْمُرْسَلینَ وَ اِلْهامَ الْمَلائِکهَ الْمُقَرّبینَ آمینَ یا رَبَّ الْعالَمینَ.»
3ـ. بعد از هر نماز این دعا را بخواند که مجرّب است. «سُبْحانَ مَنْ لا یَعْتَدی عَلی اَهْلِ مَمْلَکَتِهِ سُبْحانَ مَنْ لا یُاخِذُ اَهْلَ الاَرْضِ بِألْوانِ الْعَذابِ سُبْحانَ الرَّئُوفُ الرَّحیم اَللّهُمَّ اجْعَلْ لی فی قَلْبی نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً اِنَّکَ عَلی کُلِ شَیءٍ قَدیر.»
4ـ. جهت قوت حافظه هر روز ده مرتبه بگوید: «فَفَهَّمْنا‌ها سُلیمْانَ وَ کُلاَّ آتیْنا فَهْماً وَ عِلْماً وَ سَخَّرْنا مَعَ داوُدَ الْجِبالَ مَعَ داوُدَ الْجِبالَ یَسْبَحْنَ وَ الطَّیْرَ وَ آلِهِ اَکْرِمْنی بِالْفَهْمِ وَ الْحْفِظِ وَ الْخَیْرّ یا قاضِیَ الْحاجاتِ وَ صلَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ اَجْمَعینَ.»
5ـ. هر روز صبح قبل از آنکه کسی سخن بگوید این جمله را بخواند. «یا حَیَّ یا قَیَُّومُ فَلا یَفُوتُ شَیءُ عِلْمُهُ وَ لا یَئُودُه.»
6ـ. هر روز بعد از نماز نافله صبح بگوید: «اَللَّهُمَّ لا تُنسِنی ما اَقْرَءُ فی یَوْم هذا فَانَّکَ قُلْتَ سَنَفْرَئَکَ فلا تُنسی.»
7ـ. در حدیث سلمان فارسی (رضی اللّه عنه) آمده است که رسول خدا (صلی الله و علیه وآله) فرموده است: هر کس آیة‌الکرسی را با زعفران بر کف دست راست خود بنویسد و آن را با زبان بلیسد و هفت بار چنین کند هرگز چیزی را فراموش ننماید.
8- پنج چیز است که حافظه را زیاد می‌کند و بلغم را از بین می‌برد:
1ـ. مسواک کردن، 2 ـ. روزه گرفتن، 3 ـ. قرائت قرآن، 4 ـ. عسل خوردن، 5 ـ. کندر جویدن.
9- قبل از مطالعات این جملات را بخوانید. «اَللّهُمَّ اَخْرُجْنی مِنَ الظَّلُماتِ الْوَهْمِ وَ اَکْرِمْنی بِنُورِ الْفَهْمِ الَّلهُمَّ افْتَحْ عَلَینا اَبْوابَ رَحْمَتِکَ وَ انْشُرْ عَلَیْنا خَزائِنَ عُلُومِکَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرَّاحِمینَ.»
10- کسی که می‌خواهد حافظه‌اش زیاد شود مسواک کند و روزه بگیرد و قرآن بخواند مخصوصاً آیة الکرسی را، و ناشتا 21 عدد مویز با هسته سرخ بخورد، زیرا جهت فهم و حفظ ذهن مفید خواهد بود.
12- هر روز هفت مثقال مویز ناشتا بخورد و همچنین هر روز با غذا خردل میل نماید.
امیرمؤمنان علی (ع) در رابطه با حفظ کردن و خواندن مداوم آیة الکرسی فرمودند: اگر بدانید آیة الکرسی چه اندازه با اهمیت و با ارزش است در هیچ حالی آن‌را ترک نمی‌کنید، برای رفع و از بین بردن مشکلات خود به آیة الکرسی پناه ببرید، اگر مشکلی دارید و یا اگر گرفتارید، اگر بیمارید، اگر تمام در‌های این عالم به روی شما بسته شده است، چرا از آیة الکرسی غافلید؛ با ایمان کامل و اعتقاد به اثر بخوانید و نتیجه بگیرید و بسیار احادیث موجود است که از این آیه با عظمت و اهمیت آن در سفر، تقویت حافظه، نور چشم، رفع ترس و در امان ماندن از بلا و ... یاد کرده‌اند.