رسول خدا(ص) می‌فرمایند: «مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّة»[۱] چنانچه کسی بمیرد و امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است. پیام روایت این است که دین پیامبر(ص) بدون شناخت جایگاه و مقام امام زمان(عج) کارآیی لازم را ندارد که انسان را از مرگ جاهلیت نجات دهد و به سوی توحید راهنمایی کند. آنچه موجب می‌شود تا بتوانیم از قرآن و سنت پیامبر(ص) بهره‌ی لازم را ببریم شناخت امام زمان و سیره و سخن ایشان است و روایت فوق خبر از آن دارد که با وجود امام زمانِ زنده است که می‌توان از برکات قرآن و پیامبر(ص) و ائمه(ع) استفاده کرد و مطابق زمانه از اسلامی که در زندگی نقشی فعّال دارد بهره‌مند گشت و در همه‌ی حوادث روزگارِ خود حاضر و مؤثر بود و از سرمایه‌ی توحیدی اسلام استفاده‌ی لازم را نمود.

دقت در این روایت روشن می‌کند که به هیچ پیغمبر و امامی نمی‌توان متوسل شد مگر از طریق دریچه‌ی وجود مقدس امامِ حیِّ حاضر. زیرا اگر مقام او مقام واسطه‌ی فیض الهی است و از طریق وجود آن حضرت است که می‌توان از رحمت الهی بهره‌مند شد، برای بهره‌مندی از پیامبر(ص) و سایر ائمه(ع) نیز باید از واسطه‌ی فیض الهی بهره‌مند گشت و از دریچه‌ی وجود مقدس حضرت صاحب‌الأمر(عج) از انوار سایر معصومین(ع) استفاده کرد.

آن‌قدر شناخت امام زمان(عج) - چه از نظر مقام و چه از نظر مصداق- مهم است که پیامبر خدا(ص) می‌فرمایند: بدون شناخت امام زندگی مسلمانان توحیدی نیست تا مرگ آن‌ها توحیدی باشد و معلوم است که کسی نمی‌تواند عذر آورد که شرایط تاریخی امکان شناخت امام را به او نداده است. زیرا مسئله مهم‌تر از آن است که شرایط تاریخی آن را به حاشیه براند. به همین جهت حضرت امام باقر(ع) می‌فرمایند: «مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ لَهُ إِمَامٌ فَمَوْتُهُ مِیتَةٌ جَاهِلِیَّةٌ وَ لَا یُعْذَرُ النَّاسُ حَتَّی یَعْرِفُوا إِمَامَهُم‏»[۲]

هرکس بدون امام بمیرد مرگ او چون مردنِ مردم جاهلیت است و هرگز عذر مردم در نشناختن امام ‏پذیرفته نیست. حضرت روشن می‌کنند که هیچ عذری در نشناختن امام قبول نمی‌باشد؛ بی‌سوادبودن یا کارهای مهم و حساسی ‌داشتن، روستایی‌بودن یا شهری‌بودن هیچ‌کدام نمی‌تواند توجیهی باشد تا انسان امام زمانش را نشناسد و از نمونه‌ی عینی دینداری غافل باشد. آنقدر شناخت امام مهم است که حضرت در ادامه‌ی روایت می‌فرمایند اگر انسان در شرایطی که امام خود را شناخته از این دنیا برود دیگر ظهور حضرت جلو بیفتد یا به تأخیر بیفتد ضرری برای آن فرد ندارد، مثل آن است که در کنار حضرت قائم در خیمه‌ی حضرت زندگی می‌کند.

چون با شناخت امام توانسته جهت‌گیری خود را در همه‌ی تاریخ تصحیح کند و در آن صورت گویا با همه‌ی اولیاء و انبیاء زندگی کرده. ابوبصیر از حضرت صادق(ع) از آیه‌ی «یُؤتِی الْحِکْمَةَ مَن یَشَاء وَمَن یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرًا کَثِیرًا»[۳] می‌پرسد که خداوند می‌فرماید: به هر کس حکمت داده شد، حقیقتاً خیر کثیر داده شده. حضرت مصداق حکمت و خیر کثیر را «مَعْرِفَةَ الْإِمَامِ وَ اجْتِنَابَ الْکَبَائِرِ»[۴] شناخت امام و دوری از گناهان، معرفی می‌کنند و از این طریق متذکر برکات شناخت امام می‌شوند.

یک وقت انسان در شرایطی است که نمی‌تواند اول وقت نماز بخواند، نماز ظهر را به تأخیر می‌اندازد و باز از او قبول می‌شود ولی یک وقت می‌گوید چون کار داشتم نتوانستم اعتقاد توحیدی خود را درست کنم، این را از او قبول نمی‌کنند چون جهت‌گیری کلی او به چنین اعتقادی بستگی دارد. شناخت امام زمان از نوع تصحیح اعتقاد است و به همین جهت امام باقر(ع) می‌فرمایند معذور نیستی که کوتاه بیایی یعنی نمی‌توانی برای نشناختن امام چیزی را مهم‌تر بدانی و آن را جلو بیندازی زیرا تا امام زمانت را نشناسی وارد جرگه‌ی دین‌داری نشده‌ای.

این تأکیدات نشان می‌دهد شناخت و ارتباط با امام زمان(عج) بسیار ارزشمند است و ارزش قرآن و نماز و روزه و حج با نظر به مقام و سیره‌ی امام زمان(عج) ظهور می‌کند و موجب سعادتمندی انسان می‌شود. اگر امروز عباداتمان برکت لازم را ندارد به جهت در حاشیه‌بودن وجود مقدس امام زمان(عج) از امور است و محروم بودن از آن معرفتی که باید نسبت به آن حضرت داشت. معرفتی که بالاتر از معرفت به یک فرد و تاریخ تولد او است، معرفت به یک حقیقت آسمانی است که با حضور او در زندگی انسان‌ها، زمین به آسمان متصل می‌شود و ارتباط حضوری با حقایق جای ارتباط حصولی و حسی را می‌گیرد.

حضرت صادق(ع) در جواب به ابابصیر می‌فرمایند: «وَ مَنْ ماتَ وَ هُوَ عارِفٌ بِإِمامِهِ، لایَضُرُّهُ تَقَدَّمَ هذَا الْاَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ» اگر کسی امام زمان خود را شناخت و مرگش فرا رسید، دیگر جلو و عقب افتادن ظهور امام زمان(عج) به او ضرر نمی‌زند. با این‌که این قدر ظهور امام زمان(عج) برکت دارد که نمی‌توان تصور کرد و بشر در دوران غیبت حضرت به یک هزارم برکات ظهور هم دسترسی ندارد، با این‌همه، امام می‌فرمایند: اگر امام زمانت را شناختی و قبل از ظهور، در زمان غیبتِ حضرت رحلت کردی، به درجه‌ای از کمال رسیده‌ای که آن غیبت برای تو محرومیت نیست زیرا آن شناخت بهره‌هایی برای انسان دارد که آن محرومیت را جبران می‌کند.

اما نکته‌ی اصلی اینجاست که می‌فرمایند: «مَنْ ماتَ عارِفاً لِإمامِهِ» اگر کسی در حالی رحلت کرد که امامش را شناخته است «کانَ کَمَنْ هُوَ مَعَ الْقائِمِ فی فُسطاطِهِ»[۵] مثل کسی است که در خیمه‌ی امام زمان(عج) در کنار حضرت قائم است. ملاحظه می‌فرمائید تأکید بر روی معرفت داشتن به امام است و مقام و حقوقی که امام در این عالم دارند. چون معرفت به امام، معرفت به یک حقیقت آسمانی است و با طهارت قلب ممکن است.

پی نوشت:

[۱] - احقاق حق، سید نورالله حسینی مرعشی، ج ۱۳، ص ۸۵ - حافظ الطیالسی در مسندش، ص ۲۵۹، طبع حیدرآباد دکن - حافظ القشیری در صحیح خود ج ۸ ، ص ۱۰۷.

[۲] - بحار الأنوار، ج‏۲۳، ص ۷۷.

[۳] - سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۲۶۹.

[۴] - بحارالانوار، ج ۲۷، ص ۱۲۷.

[۵] - بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۷۸.