شب قدر، ویژگی‌های متعددی دارد. از جمله آن‌ها «نزول روح و فرشتگان» است. قرآن کریم می‌فرماید: «تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ» [قدر (۹۷): ۴] فرشتگان و روح در آن شب با اذن پروردگارشان از هر سوی فرود می‌آیند.
روح، حقیقتی نورانی است که از همه فرشته‌ها برتر است. امام صادق(ع) فرمودند: «الرُّوحُ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِیلَ؛ إِنَّ جَبْرَئِیلَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ، و إِنَّ الرُّوحَ هُوَ خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنَ الْمَلَائِکَةِ» [الکافی، ۲: ۲۹۰] روح، بزرگ‌تر از جبرئیل است. زیرا جبرئیل از فرشتگان است؛ در حالی که روح مخلوقی بزرگ‌تر از فرشتگان است.
چیزی که اهمیت دارد، آن است که فرشته‌ها برای فرود آمدن بر روی زمین، نیازمند فرودگاهی متناسب با شأن و جایگاه و عظمت خود هستند. تنها جایگاهی در روی زمین که توان تحمّل خیل فرشتگان در شب قدر را داراست، قلب مقدّس امام معصوم(ع) است. از این روست که فرموده‌اند در شب قدر، فرشته‌ها بر امام(ع) نازل می‌شوند.
یکی از اصحاب امام باقر(ع) از حضرت پرسید: آیا شما می‌دانید شب قدر دقیقاً چه شبی است؟ حضرت فرمودند: «وَ کَیْفَ لَا نَعْرِفُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ الْمَلَائِکَةُ یَطُوفُونَ بِنَا فِیهَا؟» [تفسیر القمی، ۲: ۴۳۲] چه‌گونه ما شب قدر را نشناسیم در حالی که فرشته‌ها در آن شب به گرد ما طواف می‌کنند؟
در روایت دیگری، امام صادق(ع) فرمودند: «تِلْکَ لَیْلَةُ الْقَدْرِ، یُکْتَبُ فِیهَا وَفْدُ الْحَاجِّ وَ مَا یَکُونُ فِیهَا مِنْ طَاعَةٍ أَوْ مَعْصِیَةٍ أَوْ مَوْتٍ أَوْ حَیَاةٍ وَ یُحْدِثُ اللَّهُ فِی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ مَا یَشَاءُ ثُمَّ یُلْقِیهِ إِلَی صَاحِبِ الْأَرْض». در شب قدر است که گروه حج‌گزاران تقدیر می‌شود، و هم‌چنین هر طاعت و معصیت و مرگ و زندگی‌ای [که در آن سال اتفاق می‌افتد]. خداوند در شب و روز قدر آن‌چه را که مشیّت اوست، تقدیر می‌کند، سپس به دست صاحبِ زمین می‌رساند. یکی از اصحاب حضرت پرسید: صاحب زمین چه کسی است؟ حضرت فرمودند: «صَاحِبُکُم» [بصائر الدرجات، ۱: ۲۲۱] همان کسی که صاحب شماست؛ یعنی امامِ زمان‌تان.
پس در شب قدر، فرشتگان میان عرش الهی و قلب امام زمان(ع) در رفت وآمدند و تقدیر همه بندگان را برای امام (ع) می‌آورند و به امضای ایشان می‌رسانند. به بیان دیگر، امام زمان(ع) ظرفِ پدید آمدن و رقم خوردن همه تقدیرها هستند.
از همین روست که گفته‌اند: شبِ قدر، شبِ امامِ زمان(ع) است. هرکس بخواهد به فرشته‌ها دست پیدا کند و بهترین تقدیرها را برای خود دریافت کند، باید دست به دامان امام(ع) بزند و با امامِ خود ارتباط و اتصال ویژه‌ای پیدا کند.
پس بی‌دلیل نیست که دعایِ «اللهم کن لولیک...» جزء اعمال مخصوص شب بیست‌وسوم ماه مبارک رمضان است که معصومین(ع) فرموده‌اند: «تُکَرِّرُ فِی لَیْلَةِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ هذَا الدُّعَاءَ سَاجِداً وَ قَائِماً وَ قَاعِداً وَ عَلی کُلِّ حَالٍ، وَ فِی الشَّهْرِ کُلِّهِ، وَ کَیْفَ أَمْکَنَکَ، وَ مَتی حَضَرَکَ مِنْ دَهْرِک» [الکافی، ۷: ۶۳۵] در شب بیست‌وسوم از ماه رمضان، این دعا را در سجده، در حالت ایستاده، در حالت نشسته، و در هر وضعیتی بخوان. بلکه در تمام ماه رمضان به هر صورت که توانستی و در هر موقعیتی که دست داد، این دعا را تکرار کن.
شب قدر، شب امام زمان(ع) است و شاید بهترین اعمال این شب، توجه و اتصال و ارتباط با حضرت باشد. زیارت آل یس، دعای فرج، دعای سلامتی حضرت، دعای افتتاح و... از اموری هستند که به ما کمک می‌کنند بیشتر به یاد حضرت باشیم و به محل نزول فرشتگان الهی و تقدیر بندگان، نزدیک شویم.
امام زمان(ع) از یاد ما غافل نیستند. خودشان به شیخ مفید(ره) نوشتند: «إِنَّا غَیْرُ مُهْمِلِینَ لِمُرَاعَاتِکُمْ وَ لَا نَاسِینَ لِذِکْرِکُمْ، وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَنَزَلَ بِکُمُ اللَّأْوَاءُ وَ اصْطَلَمَکُمُ الْأَعْدَاء» [الاحتجاج، ۲: ۴۹۷] ما مراقبت از شما را رها نمی‌کنیم و از یاد شما غافل نمی‌شویم. اگر چنین نبود، مصیبت بر شما آوار می‌شد و دشمنان شما را از ریشه می‌کندند.
حضرت پیوسته برای دوستان و شیعیانشان دعا می‌کنند. یکی از یاران امام رضا(ع) از ایشان خواست که او را از دعا فراموش نکنند. حضرت فرمودند: «وَ تَعْلَمُ أَنِّی أَنْسَاکَ؟» [الکافی، ۴: ۷۱۸] خیال می‌کنی من تو را از دعا فراموش می‌کنم؟
پس شایسته است ما نیز به یاد حضرت باشیم و دعاها و توجهات خود را به سوی آستان آن حضرت روانه سازیم و در این شب، بهترین تقدیرها را از دست مبارک امام زمان(ع) برای خود، اطرافیان و امت اسلام بگیریم، ان‌شاءالله.
*نویسنده و پژوهشگر علوم دینی