استغفار، طلب غفران حقیقی از پروردگار عالم است؛ یعنی اینکه انسان آمرزش حقیقی را از خداوند متعال بخواهد. این استغفار است و استغفار فقط به زبان نیست؛ بلکه حقیقت قلبی است یعنی انسان بالجد پشیمان شده است.
پروردگارا! در این روز مرا از استغفارکنندگان درگاهت قرار ده
و قرار ده مرا در این روز از بندگان شایسته و فرمانبردارت
و در این روز مرا از یاران و دوستان نزدیکت قرار ده
به حق مهربانى‌ات، اى مهربانترین مهربانان!
*استغفارکنندگان حقیقی چه کسانی هستند؟
آیت‌الله روح‌الله قرهی مدیر حوزه علمیه امام مهدی(عج) حکیمیه تهران در شرح دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان می‌گوید:
خدایا در این روز مرا از استغفار کنندگان حقیقی قرار بده؛ «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِى فِیهِ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ». انسان باید دائم استغفار کند حتی از خوبی‌هایی هم که گاهی انجام داده است که غرور او را نگیرد باید همواره در حال استغفار باشد پیامبر اکرم(ص) فرمودند من روزی 70 بار استغفار می‌کنم، آیا پیامبر نیازی به استغفار داشت؟! او که معصوم است، از این بابت است که استغفار را یاد ما بدهند که ما بدانیم دائم باید در حال استغفار باشیم و غرور ما را نگیرد.
علاوه بر این ما نمی‌‌دانیم چه حدی روزه گرفتیم و چه اعمالی انجام دادیم اگر بنا باشد یکی یکی همه آنها را بخواهد به عدل الهی حساب و کتاب بکنند امکان دارد هزار خلل در اعمال ما چه در نماز ما، زکات ما، خمس ما و حج ما و هر نوع عمل ما باشد لذا ما نیاز داریم دائم استغفار بکنیم و استغفار یکی از خصوصیات اولیاء خداست، این را بزرگان ما بیان کردند.
ملامحسن فیض کاشانی می‌گوید یکی از خصایص اولیاء خدا این است که دائم به ذکر استغفار مشغولند، یعنی این خود یک نکته مهم است که مبادا انسان یک زمانی دچار غرور نشود، استغفار فقط برای گناه نیست و گناه هم به این معنا است که آنچه انسان برای غیر از خدا انجام بدهد، پس ای بسا من کاری کرده باشم که مقداری از آن کار برای غیرخدا باشد گرچه به صورت ظاهر برای خدا کار را انجام دهم، روزه‌ام به صورت ظاهر برای خداست، نمازم برای خداست، اعمال دیگر من به ظاهر برای خداست اما احتمال دارد کاری کرده باشم که مقداری از آن برای غیرخدا باشد پس آن گناه است، بنابراین یک معنای گناه در نزد عرفا این است که انسان کاری کند برای غیرخدا.
از این رو در دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان می‌خوانیم: خدایا من را جزء مستغفرین قرار بده که نکند کاری کرده باشم که برای تو نباشد؛ «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِى فِیهِ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ». استغفار طلب غفران حقیقی از پروردگار عالم است یعنی اینکه انسان آمرزش حقیقی را از خداوند متعال بخواهد این استغفار است و استغفار فقط به زبان نیست بلکه حقیقت قلبی است یعنی انسان بالجد پشیمان شده است، یعنی جدی بخواهد که دیگر آن عملش تکرار نشود ولو عملی که ریایی باشد و آن ریا خفیه که بیان می‌کنند آنقدر کم است که مانند مورچه‌ای می‌ماند که در تاریکی و در سنگ سیاه و در دل شب در ظلمات راه برود می‌گویند اینقدر عجیب است لذا در استغفار یعنی اینکه انسان طلب غفران کردن که چیزی نمانده باشد.
اما استغفارکنندگان حقیقی چه کسانی هستند؟ نخست اینکه به طور جدی از عمل گذشته خود پشیمان شده باشند و از کار خودشان بدشان بیاید و گناهی که کردند دوم از کارهای مستغفرین این است که برای جبرانِ آن عمل صالح در مقابل عملِ زشت جبران بکنند گذشته خودشان را و گرچه نمی‌شود انسان آنگونه که است جبران بکند اما از جبار که جبران‌کننده است بخواهد که خدایا تو خودت جبران کن و در حد وسع خودش جلو برود و بتواند کاری را انجام بدهد، اینها نشانه‌های مستغفرین است.
خدایا من را در این بندگان و در این روز از بندگان شایسته خودت قرار بده؛ «وَاجْعَلْنِى فِیهِ مِنْ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ الْقَانِتِینَ». بندگان صالح کدام بندگان هستند؟ آن بندگانی که فرمانبردار هستند، صالح‌اند، «الصَّالِحِینَ الْقَانِتِینَ». یکی از خصوصیات کار صالح این است که فقط فرمان الهی را می‌پذیرد و غیر از فرمان الهی را نمی‌پذیرد، صالح این نیست که عملی را بخواهد به صورت ظاهر روکش خوبی برای آن درست بکند ولی درونش درون الهی نباشد، نمازی بخواند، روزه‌ای بگیرد در اجتماع مسلمین شرکت بکند اما قلبش با کفار باشد، مانند بعضی از دولتمردان ما که قلب‌شان با کفار است، اینها صالحین القانتین نیستند، صالحین القانتین کسانی هستند که جداً قول و فعل‌شان یکی است.
«قانتین» کسانی هستند که فرمانبردار خدا هستند نه فرمانبرداران خلق و نفس دون‌شان و نه شیطان رجیم و شیاطین جنس و انس، ما در دعای صبح قبل از غروب آفتاب وارد شده است ده بار بگویید «أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ»؛ خدایا پناه می‌برم به تو ای شنونده توانا. انگار جنگ نرم است ما متوجه نمی‌شویم خداوند سمیع است می‌شنود، ای سمیع علیم تو آگاهی داری، اینها چنان نامردانه جلو می‌آیند، چنان با الفاظ خوب جلو می‌آیند اما تو آگاهی، حمزات یعنی جنگ‌های نرم از این جنگ‌های نرم که شیاطین به راه انداخته‌اند، شیاطین می‌گویند چون هم جن است و هم انس، معمولا اِنسیان هستند که با ما کار دارند نه جِنیان.
«وَاجْعَلْنِى فِیهِ مِنْ أَوْلِیَائِکَ الْمُقَرَّبِینَ»؛ در این فراز دعای روز پنجم ماه مبارک رمضان می‌گوییم: خدایا ما را جزء صالحین و از دوستان مقرب خودت قرار بده، دوستان مقرب خدا چه خصوصیاتی دارند؟ ویژگی این افراد در روایات شریفه تبیین شده است بنده دو خصوصیت را بیان می‌کنم،اولیای مقرب خدا چه کسانی هستند؟ یکی از خصوصیات اولیای مقرب این است که خود را صادقانه وقف مردم می‌کنند، خود را برای مردم و دین وقف می‌کنند بدون هیچ چشم‌داشتی نه برای رسیدن به قدرت و مقام.
از دیگر خصوصیات مقربین الهی این است که اینها با دروغ و با فحشا و فساد هیچ میانه‌ای ندارند و برای اثبات خویش به هر چیزی تمسک نمی‌جویند. به مهربانی‌ات ای مهربانترین مهربانان؛ «بِرَأْفَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» پس رأفت الهی بالاتر از مهربانی است یعنی آن چیزی که انسان هم مهربانی را می‌چشد، هم نوازش و هم رحمت را می‌چشد، چرا چون اینها اساس رحمت الهی است.