امام صادق(ع) در یک روایت به برخی احکام اخلاقی که روزه‌داران باید در ماه مبارک رمضان رعایت کنند، اشاره فرمودند که در ادامه می‌خوانید:
فَإِذَا صُمْتُمْ فَاحْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ عَنِ الْکَذِبِ وَ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ وَ لَا تَنَازَعُوا وَ لَا تَحَاسَدُوا وَ لَا تَغْتَابُوا وَ لَا تَمَارَوْا وَ لَا تَکْذِبُوا وَ لَا تُبَاشِرُوا وَ لَا تُخَالِفُوا وَ لَا تُغَاضِبُوا وَ لَا تَسَابُّوا وَ لَا تَشَاتَمُوا وَ لَا تَنَابَزُوا وَ لَا تُجَادِلُوا وَ لَا تُبَادُوا وَ لَا تَظْلِمُوا وَ لَا تُسَافِهُوا وَ لَا تَضَاجَرُوا وَ لَا تَغْفُلُوا عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلَاة
هر گاه روزه گرفتید، پس حفظ و کنترل کنید زبانتان را از دروغ، و چشمانتان را از (هر چه دیدنش بر او حرام است) بپوشانید، (و در حال روزه) منازعه و دعوا (که لازمهاش بد گوئى و فحاشى است) نکنید و به همدیگر حسادت نورزید و غیبت نکنید و ترشرو و غضبناک نباشید و با یکدیگر دشمنى نکنید و دروغ نگویید، (و با زنان) مباشرت نکنید و مخالفت همدیگر نکنید (آنجا که مخالفت جائز نیست) و نسبت به همدیگر خشم و غضب نداشته باشید و همدیگر را لعن و ناسزا نگویید، و شماتت و ملامت نکنید، (و در کارهاى خیر مثل قرائت قرآن و نماز و ذکر) سستى و بی‌حالى به خود راه ندهید، و مجادله نکنید، اذیت و ظلم (به زیر دستان و خدمتگزاران و افراد تحت سرپرستى) نکنید، و سفاهت و خود را به حماقت زدن بخود راه ندهید (حلیم و با وقار باشید) کسى را ضجر و شکنجه ندهید، و از یاد خدا غافل نشوید و نماز را فراموش نکنید، (مراد نمازهاى مستحبى و نوافل یومیه مخصوصا نافله شب را از یاد نبرید)
هنگام روزه سکوت و وقار و صبر و صدق خود را حفظ کنید
ِ وَ الْزَمُوا الصَّمْتَ وَ السُّکُوتَ وَ الْحِلْمَ وَ الصَّبْرَ وَ الصِّدْقَ وَ مُجَانَبَةَ أَهْلِ الشَّرِّ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ وَ الْکَذِبَ وَ الْفَرْیَ وَ الْخُصُومَةَ وَ ظَنَّ السَّوْءِ وَ الْغِیبَةَ وَ النَّمِیمَة
نفس خویش را الزام کنید به سکوت و خاموشى، و حلم و بردبارى، و صبر و استقامت، و صدق و راستى، و از اهل شر و فساد دورى گزینید، و از قول زور لهویات و موسیقى بنیان‌کن اخلاق، و دروغ، و فریفتن و گول زدن، و خصومت و دشمنى با همدیگر، و سوء ظن و بدگمانى نسبت به یکدیگر و غیبت و نمامى و فتنه انگیزى از کل این اوصاف ضد اخلاق پرهیز نکنید و اجتناب کنید.
چون عبد خائف از مولاى خویش به پیشگاه خدا خاضع و خاشع باشید
وَ کُونُوا مُشْرِفِینَ عَلَى الْآخِرَةِ مُنْتَظِرِینَ لِأَیَّامِکُمْ مُنْتَظِرِینَ لِمَا وَعَدَکُمْ اللَّهُ مُتَزَوِّدِینَ لِلِقَاءِ اللَّهِ وَ عَلَیْکُمُ السَّکِینَةَ وَ الْوَقَارَ وَ الْخُشُوعَ وَ الْخُضُوعَ وَ ذُلَّ الْعَبْدِ الْخَائِفِ مِنْ مَوْلَاهُ رَاجِینَ خَائِفِینَ رَاغِبِینَ رَاهِبِینَ قَدْ طَهَّرْتُمُ الْقُلُوبَ مِنَ الْعُیُوبِ وَ تَقَدَّسَتْ سَرَائِرُکُمْ مِنَ الْخِبِّ وَ نَظَّفْتَ الْجِسْمَ مِنَ الْقَاذُورَاتِ وَ تَبَرَّأْتَ إِلَى اللَّهِ مِنْ عَدَاهُ وَ وَالَیْتَ اللَّهَ فِی صَوْمِکَ وَ بِالصَّمْتِ مِنْ جَمِیعِ الْجِهَاتِ مِمَّا قَدْ نَهَاکَ اللَّهُ عَنْهُ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ وَ خَشِیتَ اللَّهَ حَقَّ خَشْیَتِهِ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ وَ وَهَبْتَ نَفْسَکَ لِلَّهِ فِی أَیَّامِ صَوْمِکَ وَ فَرَّغْتَ قَلْبَکَ لَهُ وَ نَصَبْتَ نَفْسَکَ لَهُ فِیمَا أَمَرَکَ وَ دَعَاکَ إِلَیْهِ فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ کُلَّهُ.
و (در حال روزهدارى) خود را مشرف بر آخرت کنید و منتظر ایامى (که در پیش دارید) و منتظر وعدههاى الهى باشید، و زاد و توشه خویش را براى ملاقات ذات اقدس الهى فراهم سازید، و بر شما باد (در حال روزه) به سکینه و وقار، و خشوع و خضوع به پیشگاه حضرت احدیت چون بنده ذلیل خائف که از مولایش به شدت مىهراسد، در حالى که آزادند و با اختیار خویش به پیشگاه مولا و آقاى خود احساس خوف و رجا مىکنند و خود را در ترس و رعب فرو برده و در عین حال عشق به مولا و ترس از او آنان را به خود مشغول ساخته است و به حق قلوبتان را از عیب‌ها تطهیر و باطنتان را از خبائث پاک می‌کند، و جسمتان را از تمامى قاذورات و کثافات تمیز کرده، و شما را از غیر خداوند، برى و بیزار مىکند، و شما را در روزه داری‌تان به وسیله سکوت به تمام جهات (از دروغ و غیبت و فتنه انگیزى و. . . ) متکى و نزدیک به خدا می‌کند از هر چیزى که در پنهان و آشکار نهى شده، و در نهان و آشکار شما را به خوف و خشیت پروردگار مفتخر مىسازد، و نفست را در حال روزهداریت به خدا بخشیده و دلت را براى او فارغ البال و خالى از هر چه که غیر او است مستعد و مهیا مىسازد و تو را براى خدا در آنچه به تو امر کرده و خوانده است منصوب می‌کند؛ (یعنى کاملا مطیع و منقاد حضرت حق مىشوى) .
فَأَنْتَ صَائِمٌ لِلَّهِ بِحَقِیقَةِ صَوْمِهِ صَانِعٌ لِمَا أَمَرَکَ وَ کُلَّمَا نَقَصْتَ مِنْهَا شَیْئاً مِمَّا بَیَّنْتُ لَکَ فَقَدْ نَقَصَ مِنْ صَوْمِکَ بِمِقْدَارِ ذَلِک
پس هر گاه تمامى این اوصاف مذکوره را به جاى آوردى و خود را متصف به آن ساختى پس توبه حقیقت براى خدا روزه گرفتى و حق روزه را ادا نمودى، و انجام بده آنچه را که در (باره روزه) به تو فرموده است که هر چه را ناقص کنى و به جاى نیاورى از اوصاف روزه و روزهداریت از آنچه که برایت روشن و آشکار است، پس به مقدار آنچه از اوصاف و فضائل روزه را کم کرده باشى از اجر و پاداش آن نیز کم می‌شود.
و در آخرین بیان و توضیحات خویش حضرت صادق ( علیهالسلام) از قول پدر بزرگوارش نقل می‌کند که فرمود: «پیامبر (صلى الله علیه و آله) از آن زنى که به جاریهاش سب و ناسزا مىگفت (داستانش در همین بخش آمده) آنگاه پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمود:
إِنَّ الصَّوْمَ لَیْسَ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ إِنَّمَا جَعَلَ اللَّهُ ذَلِکَ حِجَاباً مِمَّا سِوَاهَا مِنَ الْفَوَاحِشِ مِنَ الْفِعْلِ وَ الْقَوْلِ یُفَطِّرُ الصَّائِمَ مَا أَقَلَّ الصُّوَّامَ وَ أَکْثَرَ الْجُوَّاعَ.
همانا روزه فقط پرهیز از طعام و شراب نیست، هر آینه خداوند خوردنیها و آشامیدنیها را حجاب و حایل از غیر این دو از فواحش و گناهانى چون دروغ و غیبت و زنا و ظلم از افعال و اقوال که باعث افطار روزه یا تقلیل کمال روزه مىشود قرار داده است آنگاه پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمود: چه کمند روزه‌داران واقعى، و چه زیادند گرسنگان روزهدار، که حظى جز گرسنگى نمىبرند و این است آداب و شرائط و فوائد و خصوصیات روزه و اوصاف روزهدار، خداوند به ما نیز این توفیق را عطا فرماید.کثیرى از مردم از قیام لیل جز تعب بیدارى و از روزه نهار جز گرسنگى.
پی نوشت:
وسایل‌الشیعه، ج10؛ بحارالانوار، ج93
منبع:تسنیم