بیان خصوصیات ظاهری ماه مبارک رمضان در خطبه‌ی شریف
سیدبن‌طاووس به سند خود از امیرالمؤمنین صلوات‌الله‌علیه نقل می‌کند که آن بزرگوار می‌فرماید یک روز از روزهای ماه شعبان، رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم خطبه‌ای در رابطه با ماه مبارک رمضان ایراد فرمودند. در بعضی از کتب این‌گونه نقل شده است، که ایراد این خطبه در روز جمعه‌ای از ماه شعبان بوده است. حضرت در قسمت اول خطبه فضیلت و بزرگی و عظمت ماه مبارک رمضان را اعلام می‌کنند. نسبت به هیچ‌یک از ماه‌های صاحب فضیلت مثل ماه رجب و ماه شعبان از هیچ‌یک از معصومین صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین مانند این اعلام، وارد نشده است.
در بخش دوم دلیل بر عظمت این ماه مبارک بیان شده است. در بخش سوم وظیفه‌ی انسانی که این ماه را درک کرده، یعنی زنده بوده و وارد این ماه شده، بیان شده است. در سه جمله در بخش اول این خطبه، یعنی «بِالبَرکَةِ وَ الرحمَةِ وَ المَغفِرَة» خصوصیات ظاهری این ماه مبارک اعلام شده است. منظور از برکت این است که در این مقطع زمانی آن‌چه از نعم الهیه در این ماه به دست انسان می‌آید، چندین برابر آن نعمت‌هایی است که در ماه‌های دیگر به دست می‌آید. در هیچ‌یک از ماه‌ها وارد نشده است که قرائت یک آیه از قرآن کریم از جهت فضیلت و اجر برابر با ختم یک قرآن در ماه‌های دیگر است. این یکی از مصادیق برکت است. یعنی آن‌چه عاید انسان می‌شود و از نعم الهیه و خیرهای الهی به دست انسان می‌آید، در این ماه چندین برابر ماه‌های دیگر است.
معنی رحمت که بعد از کلمه‌ی برکت آمده، این است که در این ماه آن‌چه خدای متعال به بنده‌ی خود تفضل می‌کند، به عنوان مثال قبول توبه می‌کند، یا خیرهایی را به او مبذول می‌دارد، بسیار بیش‌تر است از آن‌چه که از رحمت واسعه‌ی او به بندگانش در سایر ماه‌ها می‌رسد. بر حسب روایات، در شب‌های جمعه در غیر این ماه مبارک، ملکی از سوی حق‌تعالی ندا می‌کند: ای بندگان خدا! در این مقطع بین مغرب و اذان صبح، هر کس جرمی و گناهی در پرونده‌ی خود دارد از حق‌تعالی درخواست آمرزش کند تا سنگینی بار معاصی و گناهان او کم شود و نهایتاً به صفر برسد. در ماه مبارک رمضان این نوع رحمت حق‌تعالی بسیار بیش‌تر از ماه‌های دیگر و حتی شب‌های جمعه است.
از سوی حق‌تعالی اعلام شده که بعضی از مکان‌ها هم دارای چنین فضیلت و برتری است. در مورد حرم مطهر سیدالشهداء صلوات‌الله‌علیه روایاتی از معصومین صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین وارد شده است که اگر کسی زیر قبه‌ی مطهر، در بالای سر، از خدای متعال چیزی بخواهد، خدای متعال خواسته‌ی او را رد نمی‌کند و به او عطا می‌کند. نظیر این نوع از رحمت‌ها و تفضل‌ها و بزرگواری‌ها و کرامت‌ها در این ماه مبارک برای همه‌ی بندگان حق‌تعالی وجود دارد. هر کس تقوایش بیش‌تر و قرب و نزدیکی او به حق‌تعالی بیش‌تر باشد، دریافت او از رحمت واسعه‌ی حق‌تعالی بیش‌تر است. هر کس به دلیل گناهان و معاصی از خدای متعال دورتر باشد، دیرتر موفق به دریافت می‌شود؛ هرچند از سوی اول شخصیت عالم امکان یعنی مقام رسالت، در این خطبه‌ی شریف دریافت عمومی اعلام شده است.
روی آوردن ماه مبارک به بندگان خدای متعال
آن بزرگوار در این خطبه‌ی شریف می‌فرمایند که این ماه مبارک به سوی شما رو آورده و نمی‌فرمایند که شما منتظر این ماه باشید. در بعضی از روایات از آن بزرگوار نقل شده است که آن حضرت به جمعی از مسلمین فرمودند آیا می‌دانید چه چیزی به سمت شما می‌آید؟ آن‌ها جواب منفی دادند و تصور کردند که حضرت در مورد هجوم گروهی از کفار هشدار می‌دهند. سپس ایشان فرمودند که ماه مبارک رمضان به سوی شما می‌آید.
این‌گونه که ماه رمضان انسان‌های زنده را درک می‌کند، تنهامرده‌ها هستند که جا می‌مانند. این نوع ادراک و شمولی که ماه مبارک رمضان بر حسب این خطبه‌ی شریفه نسبت به انسان‌ها دارد، مسلمان، کافر، گناه‌کار، متقی و عابد و زاهد را دربرمی‌گیرد و باطن آن هیچ مشابهتی با سایر ماه‌ها ندارد. جمله‌ی «قَد اَقبَلَ اِلیکُم شَهرُ الله» تنها نسبت به ماه مبارک رمضان از سوی مقام عصمت وارد شده است. بنابراین، عنوان مضیف‌خانه و خلق سالنی برای پذیرایی از میهمانان حق‌تعالی منحصر به این ماه است. کلمه‌ی «اَقبَلَ»، یعنی به شما رو آورده است، نسبت به هیچ ماه یا هیچ مکان دیگری، حتی نسبت به اعتاب مقدسه و حرم‌های شریفه‌ی معصومین صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین هم وارد نشده است.
در روایات وارد شده است هر لحظه‌ای که از این ماه مبارک می‌گذرد، در لحظه‌ی بعد از آن، مغفرت و آمرزش حق‌تعالی نسبت به بندگان خود بیش‌تر می‌شود. لحظه به لحظه تا روز آخر ماه مبارک، حجم واقعی الهی، در بخشش انسان‌های آلوده و غافل که نیاز به بخشش دارند، بیش‌تر می‌شود. در روایت دارد که حق‌تعالی به اندازه‌ی آن کسانی که در تمام ماه مورد بخشش و آمرزش خود قرار داده است، در ساعت آخر می‌بخشد. این وضعیت برای انسان قابل تصور نیست. با مطالعه این روایات، انسان به مفهوم برکت و رحمت و مغفرت توجه پیدا می‌کند که این افزایش تعداد، به هیچ‌وجه قابل اندازه‌گیری نیست.
دلیل عظمت ماه مبارک رمضان
در بخش دوم دلیل این عظمت بیان می‌شود: «شَهرٌ هُو عِندَ الله اَفضَلُ الشُهور». ماهی است که فضیلت ساعات، روزها و شب‌های آن نزد حق‌تعالی از همه‌ی ماه‌ها بیش‌تر است. زیادتی فضل و حرمت و کرامت حق‌تعالی در این ماه قابل اندازه‌گیری در عالم ماده نیست. باید به کنایه گفته شود که به مقدار عظمت حق‌تعالی و رحمت واسعه‌ی او که "وَسِعَت کُلَ شَئ"، فضیلت این ماه بیش‌تر از زمان‌ها و ماه‌های خوب دیگر است.
آمرزش حق‌تعالی در هر قطعه از این ماه به اندازه‌ی زمان‌های قبلی از این ماه تحقق پیدا می‌کند. لحظه‌ی اول روز دوم، به اندازه‌ی همه‌ی روز گذشته و لحظه‌ی اول روزهای بعد به همین صورت خواهد بود. خدای متعال وقتی مخلوق خود را خلق فرمود اراده نکرد که آن‌ها را در جهنم و آتش بیاندازد و عذاب کند. بلکه همان‌گونه که در اوایل سوره‌ی مبارکه‌ی بقره اشاره دارد، او می‌خواست خلیفة‌الله خلق کند. اگر انسان راه خلیفة‌اللهی را پیش نگرفت، و قابیل شد و هابیل نشد، خودش مقصر است، زیرا از نعمت حق‌تعالی به نام اختیار، سوء‌استفاده کرده است. امام صادق صلوات‌الله‌علیه می‌فرماید اختیار یعنی قدرت انتخاب از نعمت‌های بزرگ حق‌تعالی است که به بندگان خود داده است. ملائکه این‌گونه نیستند. دو طایفه از موجودات، یکی جن و دیگری انس، دارای اختیار هستند و به موجب این نعمت بزرگ، تکلیف به گردن آن‌ها آمده است.
روایات بسیار داریم که اجنه هم مثل انسان‌ها کافر دارند، مسلمان دارند، شیعه و سنی دارند. فرشتگان، نباتات و جمادات این‌گونه نیستند. آیه می‌فرماید: «وَ إِن مِّن شَیْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لَکِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ». هر موجودی تسبیح می‌کند، ولی آن تسبیح، تسبیح تکوینی است و غیر از تسبیحی است که انسان و اجنه می‌کنند. این تسبیح تشریعی و اختیاری است. هر موجودی که از وجود و هستی بهره‌مند است، به دلیل این‌که از هستی بهره‌مند است تسبیح‌کننده‌ی حق‌تعالی است، «وَ لَکِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ». ما زبان تکوینی موجودات حق‌تعالی را نمی‌فهمیم. "الفقه" در لغت به معنی الفهم است. «لَّا تَفْقَهُونَ». یعنی نمی‌فهمید. کسی می‌فهمد که به فرموده‌ی امیرالمؤمنین صلوات‌الله‌علیه چشم باطن او باز و دارای بصیرت است. آن بزرگوار از حداکثر بصیرت و باز بودن چشم باطن برخوردار بود، به همین دلیل هر موجودی را نگاه می‌کرد، آن‌چه که دلالت و تسبیح و توحید در تکوین آن موجود وجود داشت را درک می‌کرد.
منبع:مهر