از پیامبر اکرم(ص) پرسیدند: بهترین دوست کیست؟ فرمود: کسى که دیدارش شما را به یاد خدا بیندازد، و گفتارش به علم شما بیفزاید و کردارش یاد قیامت را در شما زنده کند.
عقیق:یکی از مباحث بسیار مهم در مسائل اجتماعی، میزان و نحوه ارتباط انسان‌ها و به عبارتی دوستی‌ها و روابط دوستانه با یکدیگر است. انسان از انتخاب دوست ناگزیر است و محتاج به دوست. نکته مهم در این میان، تأثیر بسیار زیاد دوست بر شخصیت انسان است که در آیات قرآن کریم و روایات معصومان علیهم‌السلام، به این موضوع اشاره شده است. تردیدی نیست که همه مردم شایسته دوستی نیستند، لذا انسان باید دوستان خود را برگزیند.
آنچه در ادامه می‌آید آیاتی از کلام‌الله مجید است که ما را در شناخت دوست و دشمن یاری می‌کند. شرح و توضیح این آیات از تفسیر نمونه حجت‌الاسلام محسن قرائتی انتخاب شده است.
آیات 28 و 29 سوره مبارکه «فرقان»
«یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِى لَمْ أَتَّخِذْ فُلَاناً خَلِیلاً»؛ اى واى بر من! کاش فلانى را دوست خود نمى‌گرفتم.
«لَقَدْ أَضَلَّنِى عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَآءَنِى وَکَانَ الشَّیْطَنُ لِلْإِنسَنِ خَذُولاً»؛ رفیق من بعد از آن که حقّ از طرف خدا براى من آمد، مرا گمراه ساخت. و شیطان هنگام امید، انسان را رها مىکند.
نکته‌ها
«خذلان» این است که انسان به حمایت کسى امید داشته باشد، ولى او انسان را رها کند. به گفته روایات، رهبر الهى، مصداق ذکر است و گمراه کردن از ذکر «لقد اضلّنى عن الذکر» یعنى گمراه شدن از رهبر حقّ. اسلام براى دوستى و انتخاب دوست سفارشهاى زیادى دارد و دوستى با افرادى را تشویق و از دوستى با افرادى نهى کرده است که این موضوع به بحث مستقلّى نیاز دارد. برخى از عنوانهاى فرعى موضوع «دوست و دوستى» به این شرح است:
راههاى شناخت دوست، مرزهاى دوستى، ادامه دوستى، قطع دوستى، انگیزههاى دوستى، آداب معاشرت با دوستان و حقوق دوست، که براى هر یک آیات و روایات بسیارى است و ما به گوشهاى از آنها اشاره مىکنیم: اگر در شناخت کسى به تردید افتادید، به دوستانش بنگرید که چه افرادى هستند. «فانظروا الى خُلَطائه»؛ تنهایى، از رفیق بد بهتر است.
از پیامبر اکرم(ص) پرسیدند: بهترین دوست کیست؟ فرمود: کسى که دیدارش شما را به یاد خدا بیندازد، و گفتارش به علم شما بیفزاید و کردارش یاد قیامت را در شما زنده کند.
حضرت على علیه‌السلام فرمود: هنگامى که قدرتت از بین رفت، رفقاى واقعى تو از دشمنان شناخته مىشوند. حضرت على(ع) فرمود: رفیق خوب، بهترین فامیل است. در حدیث آمده است: دوستت را در مورد غضب، درهم، دینار و مسافرت آزمایش کن. اگر در این آزمایشها موفق شد، دوست خوبى است.
در شعر شاعران نیز درباره دوست و دوستى، بسیار سخن به میان آمده و به معاشرت و همنشینى با دوستان خوب بسیار سفارش شده است؛
همنشین تو از تو بِهْ باید تا تو را عقل و دین بیفزاید
و از همنشینى با دوستان بد مذمت شده است، رفیق بد به مار خوش خط و خالى تشبیه شده است که زهرى کشنده در درون دارد؛
تا توانى مىگریز از یار بد یار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند یار بد بر جان و بر ایمان زند
یا دوست بد به ابر تیرهاى تشبیه شده است که خورشید با آن عظمت را مىپوشاند؛
بابدان منشین که صحبت بد گرچه پاکى تو را پلید کند آفتاب بدین بزرگى را پارهاى ابر ناپدید کند
پیام‌ها
1- حسرتهاى درونى در اعمال و رفتار انسان مؤثر است. «یعضّ الظالم» 2- رها کردن راه انبیا ظلم است. (ظلم به خود و ظلم به انبیا) «یعضّ الظالم» 3- عذاب قیامت بسیار سخت است. «یعضّ الظالم على یَدَیه» (مشرک تنها یک انگشت ویا یک دست خود را گاز نمىگیرد، بلکه دو دست خود را گاز مىگیرد) 4- در قیامت، وجدانها بیدار مىشود. «یعضّ - یقول» 5- پشیمانى، دلیل بر اختیار انسان است و اگر کسى مجبور بود، پشیمانى معنا نداشت. «یالیتنى» 6- دوستىهاى نامشروع امروز، فرداى خطرناکى دارد. «یالیتنى» دوست در سرنوشت انسان مؤثّر است. 7- ایمان به تنهایى کافى نیست، همراه بودن با انبیا نیز لازم است. «مع الرسول» 8 - ارتباط با انبیا هر چند اندک باشد، مىتواند راه نجات باشد. «سبیلاً» 9- دو دوستى در یک دل جا نمىگیرد. (دوستى پیامبر و دوستى انسان گمراه) «اتّخذت مع الرسول... لم اتّخذ فلاناً خلیلاً» 10- دوستان منحرف، عوامل شیطانند. «فلاناً خلیلاً - و کان الشیطان» 11- نام و شخص افراد مهم نیست، کارایى آنان مهم است. «فلاناً - اضلّنى» 12- نشانه دوست بد آن است که انسان را غافل کند. «اضلّنى عن الذکر» 13- گاهى عواطف دوستى، بر استدلال و منطق غلبه مىکند. «اضلّنى عن الذکر بعد اذ جاءنى» 14- خداوند با همه مردم اتمام حجّت مىکند. «بعد اذ جاءنى»
آیه 82 سوره مبارکه «مائده»
«لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَوَةً لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ الْیَهُودَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُواْ وَ لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُم مَّوَدَّةً لِّلَّذِینَ ءَامَنُواْ الَّذِینَ قَالُواْ إِنَّا نَصَرَى ذَ لِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَرُهْبَاناً وَأَنَّهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ»؛ قطعاً سرسختترین مردم را در دشمنى نسبت به اهل ایمان، یهودیان و مشرکان خواهى یافت، و نزدیکترینشان را از نظر دوستى با مؤمنان، کسانى خواهى یافت که مىگویند: ما نصرانى هستیم. این (دوستى) به آن جهت است که برخى از آنان کشیشان و راهبانند و آنان تکبر نمىورزند.
نکته‌ها
«قِسّیس»، به معناى کشیش است و به عالمان دینى که عهده‌دار ریاست مذهبى مسیحیان هستند، گفته مىشود. و «رُهبان» به معنى تَرسا به عابدان مسیحى گفته مىشود.
شأن نزول این آیه تا آیه 85، خوش‌رفتارى نجاشى، پادشاه حبشه و مسیحیان آن کشور را با مسلمانان مهاجرى گفته‌اند که به ریاست جعفربن ابى طالب در سال پنجم بعثت از مکّه به آن دیار هجرت کردند و در حمایت نجاشى، از تعرّض مشرکان و فرستادگانشان به حبشه مصون ماندند. در همان حال که یهودیان مدینه با دیدن معجزات و اخلاق والاى پیامبر، ایمان نمىآوردند و در توطئهها علیه مسلمانان شرکت مىکردند، پیمان مىشکستند و فتنه بر مىانگیختند، روحانیون مسیحى در حبشه، با شنیدن آیات سوره مریم، گریستند و از مسلمانان جانبدارى کردند.
امام صادق(ع) پس از تلاوت این آیه فرمود: «اولئک کانوا قوما بین عیسى و محمّد و ینتظرون محمّد صلى الله علیه وآله» این علماى مسیحى و راهبان گروهى بودند که در زمانى میان حضرت عیسى(ع) و حضرت محمّد(ص) زندگى مىکردند و منتظر آمدن پیامبر اسلام بودند.
پیام‌ها
1- دشمنى یهود با مسلمانان، تاریخى و ریشهدار است. «لتجدنّ اشدّ النّاس عداوة... الیهود»
2- با دشمنان اسلام و غیر مسلمانان، باید با هر یک برخوردى مناسب با رفتار خودشان شود. «اشدّ النّاس عداوة... اقربهم مودّة»
3- دوستان و دشمنان خود را همراه با تحلیل صحیح و عوامل روحى و اجتماعى آنان بشناسیم. «اشدّ الناس عداوة... اقربهم مودةّ...»
4- زمینههاى رشد در جامعه، سه چیز است: دانشمند بودن، خداترسى و نداشتن روحیه استکبارى. «قسّیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»
5 - عالمان دینى و عابدان خداترس در اصلاح عقائد و اخلاق جامعه، نقش مؤثر دارند. «ذلک بان منهم قسیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»
6- اگر علم و عبادت و اخلاق به هم پیوند خورد انسان حقّگرا مىشود و تعصب را کنار مىگذارد. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون»
7- اسلام تعصّب نابجا ندارد و از علماى سایر ادیان که خدا ترس و با انصاف باشند، منصفانه تمجید مىکند. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون»
8 - تبلیغ اسلام در بین مسیحیان مؤثّرتر است. «انّهم لایستکبرون» (با آنکه مسیحیان، عقیده انحرافى «تثلیث» دارند، ولى به خاطر روحیه سالمتر، آمادگى بیشترى براى حق‌پذیرى دارند.) منبع:فارس