*تسنیم: مدخل ورود به گفت‌وگو را معرفی کتاب «گوهر گمشده» قرار دهیم.
*عسگری: این کتاب از پنج بخش تشکیل شده است: بخش اول کتاب زندگینامه علمی و سیاسی آیت‌الله العظمی آملی است. در این بخش به تحصیلات، اساتید، آشنایی او با شهید مدرس، عزیمت به حوزه‌های علمیه قم و نجف، خانواده و فرزندان، فعالیتهای سیاسی، شیوه‌های تدریس، شاگردان برجسته، تقریرات و تألیفات و ویژگیهای اخلاقی این فقیه پرداخته شده است.
بخش دوم کتاب، آیت‌الله آملی به روایت فرزندان است که نظرات چهار فرزند آن مرحوم درباره ویژگیها، سلوک و سیره اخلاقی و علمی و خانوادگی پدر آمده است: آیت‌الله صادق آملی لاریجانی، محمدجواد لاریجانی، علی لاریجانی و باقر لاریجانی. خیلی تمایل داشم که گفتگوهای تفصیلی با هرکدام از فرزندان داشته باشم و سئوالات جدیدی درباره زندگی، فعالیتها و خصوصاً دیدگاه‌های ایشان داشته باشم که متأسفانه تاکنون میسر نشده است و همه آنچه که در این کتاب آمده است فقط گردآوری و تدوین مصاحبه‌های گذشته است.
بخش سوم کتاب آیت‌الله آملی به روایت صاحب نظران و شاگردان است که در این بخش سخنان و نظرات شخصیتهایی مثل آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله اسماعیل صالحی مازندرانی;، آیت‌الله اسماعیل پور قمشه‌ای، آیت‌الله احمد آذری قمی، سید جعفر شهیدی، حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدباقر حجتی و سید مصطفی محقق (داماد معظم‌له) و سید محمد شفیعی مازندرانی آمده است که هرکدام گوشه‌ای از فعالیتها، روحیات و دغدغه‌های آیت‌الله آملی را بیان می‌کنند.
پس از چاپ کتاب فرصتی شد که با برخی از شاگردان دیگر آیت‌الله آملی مصاحبه کنم و آنها برای مصاحبه انگیزه بیشتری پیدا کردند. شخصیتهایی مثل آیت‌الله علی غیاثی (مسئول دفتر معظم‌له در قم)، آیت‌الله سید عباس مدرسی یزدی، حجت‌الاسلام والمسلمین مشایخی، حجت‌الاسلام والمسلمین امیری (داماد آیت‌الله صالحی مازندرانی) و... خوشبختانه پس از چاپ این کتاب، یادنامه مختصری هم توسط نشریه «حریم امام» برای ایشان آماده شد و بزرگداشتی هم برای این شخصیت در استان مازندران گرفتند.
بخش چهارم هم زندگی، خاطرات، اندیشه و سلوک آیت‌الله‌العظمی آملی است که به صورت کوتاه و مختصر از زبان افراد و شخصیتهای مختلف از جمله شخصیتهایی مانند آیت‌الله محمدعلی گرامی قمی (از مراجع معظم تقلید)، مرحوم آیت‌الله محمد فاضل استرآبادی (رئیس فقید حوزه علمیه فیضیه بابل)، آیت‌الله محمد یزدی (رئیس جامعه مدرسین حوزه)، حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر ناطق نوری، مرحوم آیت‌الله ایازی، محمدجواد صاحبی، حجت الاسلام والمسلمین محمد سمایی حائری، آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی (رئیس مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم)، آیت‌الله سیدکاظم نورمفیدی (نماینده ولی فقیه و امام جمعه گرگان) بوده است. برای تهیه این یادنامه نزدیک به 300 کتاب تاریخ شفاهی و خاطرات شخصیتها مراجعه شده است تا بتوانم نگاه کلانی از زندگی آیت‌الله آملی به دست بیاورم و نسل امروز را با این شخصیت علمی و اخلاقی آشنا کنم.
*تسینم: با توجه به این که تحقیق نسبتا جامعی را حول شخصیت علمی و منش اخلاقی مرحوم آیت‌الله العظمی آملی انجام داده‌اید، به طور اجمال از ویژگیهای مهم و برجسته ایشان برایمان بگویید؟
*عسگری: رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام تسلیتی که برای درگذشت ایشان صادر کرده‌اند ایشان را با صفاتی چون «عالم جلیل القدر»، «فقیه و اصولی برجسته و بزرگوار»، «منشأ افاضات فقهی و اصولی و تربیت تلامذه بسیار»، و بهره‌مندی بزرگان از درس ایشان و «فقیه عالی مقام» تجلیل کرده‌اند که اهمیت و جایگاه ایشان را در فضای علمی و حوزوی نشان می‌دهد.
متأسفانه باید گفت که آیت‌الله میرزا هاشم آملی، ناشناخته مانده است. ایشان دارای ویژگیهای خاصی بودند. او بسیار متواضع و مردمی بود، مهربان، خوش اخلاق و خنده رو بود، به علم و تحقیق عشق می‌ورزید و به شدت اهل مطالعه و پژوهش بود. آیت‌الله میرزا هاشم آملی بسیار مردمی، شوخ، خوش محضر بود و روحیه لطیف عجیبی داشت.
*تسنیم: رابطه آیت الله هاشم آملی با عرصه سیاست چطور بود؟
آیت‌الله میرزا هاشم آملی با سیاست آشنا بود. از نهضت امام خمینی و مبارزه با شاه حمایت می‌کرد. رزمندگان و بسیجیان دفاع مقدس را دوست می‌داشت و در جریان امور کلان سیاست کشور بود و غالباً طلاب و شاگردانش را در مسائل سیاسی به امام ارجاع می داد، به هوش سیاسی و تیزبینی سیاسی امام اعتماد داشت و به خاطر روحیات، شخصیت و دغدغه‌های علمی که داشت، کمتر وارد مسائل سیاسی و موضع گیریهای روزمره می‌شد و بیشتر ممحض در مسائل علمی و حوزوی بود.او سیاست و مناسبات سیاسی را میشناخت و به مسائل جامعه بی تفاوت نبود. او روحیات و دغدغه‌های دیگری داشت.
*تسنیم: با توجه به نکاتی که به آن اشاره کرده‌اید به نظر شما مهمترین دغدغه‌های آیت الله آملی(ره) چه بود؟
دغدغه کار علمی حوزوی ایشان بر دیگر دغدغه‌ها غلبه داشت و لذا میتوان گفت خودش را وقف علوم اسلامی حوزوی به ویژه فقه کرد و راه و وظیفه خود را در این مسیر می‌دید. تأمل در مباحث فقهی را در حوزه‌های علمیه ضروری میدانست و به آنها اهمیت بیشتری می‌داد.
آیت الله آملی، عشقشان تحقیق و تدریس بوده است و هیچ چیزی جز تحقیق و تدریس ایشان را به آرامش نمی‌رساند. ما باید بپذیریم که روحیات افراد با همدیگر فرق می‌کند و انتظار معقول از علما و شخصیتهایمان داشته باشیم.
در یکی از گفتگوها با شاگردان معظم له شنیدم که ایشان به شوخی یا جدّی، گفته بودند که مردم قدر علما و بزرگان خود را نمی‌دانند. اگر محققان و پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی ما به موقع و در وقت خود مورد تشویق و حمایت واقع نشوند، موضوعات پژوهشی آنها به مرور زمان تغییر پیدا می‌کند و غالباً به سمت موضوعات تکراری یا تحقیقات سطحی روی می‌آورند و کمتر سراغ تحقیقات و پژوهشهای جدید و جدّی می‌روند.
الان می‌بینیم همین مسأله در حوزه علمیه قم که افراد فاضلی با دغدغه‌های انقلابی یا فقه حکومتی یا نیازهای فقهی حاکمیت وارد مسائل جدید فقهی می‌شوند؛ چون به موقع حمایت، تشویق یا نقد نمی‌شوند، به مرور زمان موضوع تدریس و تحقیق خودشان را تغییر می‌دهند و به پژوهشها و موضوعات تکراری روی می‌آورند.