آنچه در ادامه می آید بخش پایانی گفتگوی سرویس قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین علی اصغر آیتی،  مدیر مرکز تخصصی نماز درباره آثار و برکات تربیتی نماز در خانواده است.

زندگی خانواده های امروزی بیش از گذشته مادی گرا شده است. آیا این خصیصه می تواند مانع تجلی این محافظت روحانی و باطنی باشد؟

بله، تصور امروزی حاکم بر بسیاری از خانواده‌ها این است که تحصیلات، شغل، خانه و به‌طورکلی امکانات مادی، باعث بالارفتن شخصیت انسان می‌شود. ره‌آورد چنین تصوری، رایج‌شدن چشم‌و‌هم‌چشمی‌های بسیار زیاد و در پی آن ایجاد اختلافات و درگیری‌های فراوان در جامعه به‌خصوص در نهاد خانواده شده است. اما دین نظر دیگری دارد.

خدای حکیم شخصیت و کرامت انسان را در گرو تقوا دانسته و یکی از علت‌های اختلافات ظاهری در سطح زندگی افراد را چنین بیان می‌کند: "يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثَى وَ جَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ / اى مردم، شما را از یک مرد و زن آفریدیم و از تیره‏ها و قبیله‏ ها قرارتان دادیم تا یکدیگر را بشناسید. [این‌ها ملاک امتیاز نیست] گرامى‏ترین شما نزد خداوند باتقواترین شماست."

مسلّم است که تقوا یک ویژگی فردی صرف نیست و جنبه‌های مختلفی دارد که یکی از آن‌ها تقوای خانوادگی است. اگر چنین تقوایی در خانواده حاکم شود، خانواده به جایگاه و ارزش واقعی خود نزدیک شده است. از معارف دین به‌دست می‌آید که یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اهل تقوا اقامۀ نماز است.

از ملاک‌های انتخاب همسر نیز همین مطلب بیان شده است: «از همسران بی‌تقوا بپرهیزید؛ چراکه ثمرۀ والدین بی‌تقوا، فرزند بی‌تقواتر است.»  همچنین، پیامبر خدا (ص) توصیه کرده است: «ای مردم، از دختران زیبارویی که در خانه‌های فاسد و ناصالح رشد کرده‌اند، بپرهیزید.»

توجه کنیم که وجود روحیۀ تقوا و اقامۀ نماز باعث ایجاد فضای آرام در محیط خانواده می‌شود. در چنین خانواده‌ای است که پیر و جوان و کودک و خردسال همه از احترام و عزت نفس بهره‌مند هستند؛ زیرا کسی که در دل خداترس است و نیز هنگام سجده، سر بر آستان معبود می‌ساید و پیشانی خود را به‌رسم تواضع و بندگی بر خاک می‌گذارد، در همه‌جا و همه‌حال، از جمله محیط خانواده نیز متواضع است و احترام دیگران را پاس می‌دارد.

امروز یکی از چالش های ما آدم ها  به ویژه در خانواده ها یافتن راهی به سمت رهایی از غم های رنگارنگی است که ما را احاطه کرده است. خب اگرچرا آسایش زندگی ما قابل مقایسه با گذشته نیست اما انگار که سیر صعودی آسایش در زندگی مقارن و مصادف با سیر نزولی آرامش در زندگی ما هم بوده است. نماز و در کل اتصال معنوی به پروردگار در این میان چقدر می تواند سپر ما در برابر غم ها باشد؟

زندگی خانوادگی ما آدم ها با فراز و نشیب‌هایی که دارد، ممکن است در برخی مقاطع، مشکلاتی را به‌همراه داشته باشد که انسان را به غم و اندوه بکشاند. راهکار دوری از این ناراحتی‌ها را خدای متعال این‌گونه بیان فرموده است: "وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاَةِ / از صبر و نماز کمک بگیرید.."

امام‌صادق (ع)  فرمود: «وقتی غم و اندوهی به شما رومی‌آورد، چرا نمی‌روید وضو بگیرید و به مسجد بروید، پس دو رکعت نماز بخوانید و از خداوند رفع مشکل و اندوه خود را بخواهید؟! مگر نشنیده‌اید که خداوند می‌فرماید: "وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاَةِ". وجود مبارک پیامبر مهربانی‌هانیز وقتی مشکل و گرفتاری برای خانواده و خاندانشان پیش می‌آمد، می‌گفت: «برخیزید و نماز بخوانید تا مشکلتان حل شود.»

از طرف دیگر توجه کنید که اوج ارتباط انسان با خالق از طریق نماز است. در نماز نیز نزدیک‌ترین حالت به خدا وقتی است که انسان در سجده باشد. در چنین حالی، خداوند حکیم به نمازگزارِ در حال سجده می‌گوید: «خانواده‌ات را فراموش نکن و برای وسعت رزق و روزی خود و خانواده‌ات دعا کن.»

امام‌باقر (ع) می‌فرماید: «ادْعُ فِي طَلَبِ الرِّزْقِ فِي الْمَكْتُوبَةِ وَ أَنْتَ سَاجِدٌ: يَا خَيْرَ الْمَسْئُولِينَ وَ يَا خَيْرَ الْمُعْطِينَ ارْزُقْنِي وَ ارْزُقْ عِيَالِي مِنْ فَضْلِكَ فَإِنَّكَ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ / در سجدۀ نمازهاى واجب برای گشایش در رزق، این‌گونه دعا کن: اى بهترین پناه سائلان و اى بهترین بخشایشگران، به من و خانواده‌ام از فضلت، روزى بخش که تو صاحب فضل عظیم هستى."  امام‌صادق (ع)  نیز در جواب کسی که از نداری و فقر شکایت می‌کرد، فرمود: «برای گشایش در رزق و دورشدن از فقر، در سجدۀ نماز واجب خواسته‌ات را از خدا طلب کن.»

تاثیر نماز در  ایمن ساختن خانواده از آسیب‌های اجتماعی چیست؟

خداوند متعال یکی از اهداف شیطان را دورکردن انسان از نماز بیان می‌کند؛ چراکه در سایۀ نماز، انسان از بسیاری از گناهان در امان می‌ماند. پیامبر خدا (ص) فرمود: «لَا يَزَالُ الشَّيْطَانُ هَائِباً لِابْنِ آدَمَ ذَعِراً مِنْهُ مَا صَلَّى الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ لِوَقْتِهِنَّ فَإِذَا ضَيَّعَهُنَّ اجْتَرَأَ عَلَيْهِ فَأَدْخَلَهُ فِي الْعَظَائِم / تا زمانی که انسان بر وقت نمازهایش مراقبت می‌کند، شیطان از نزدیک‌شدن به او ترس و وحشت دارد؛ اما اگر آن را ضایع کرد، شیطان بر او مسلط می‌شود و او را در گناهان بزرگ می‌اندازد."  در پیام مقام معظم رهبری به اجلاس بیست‌وچهارم نماز آمده است: «همه بدانند که یکی از مؤثرترین راه‎ها برای کاستن آسیب‎های اجتماعی، ترویج نماز است.»

پس اگر خواهان فرزندانی سالم از نظر فردی و اجتماعی هستیم، بهترین راه، نهادینه‌کردن نماز در وجود فرزندان است. به‌عنوان نمونه به دو تحقیق در این زمینه اشاره می‌شود: «بورکت» مشاهده کرد عقاید مخالف با نوشیدن مشروبات الکلی که در برخی از گروه‌های مذهبی آموزش داده می‌شود، باعث پرهیز از مصرف در بین نوجوانان شده است. همچنین، در تحقیقی که «کوچران» روی سه‌هزار نوجوان انجام داد، مشخص شد که مذهبی‌بودن با مصرف‌نکردن مواد مخدر ارتباط دارد.

در روایت وارد شده است: «جوانی، در نماز جماعت پیامبر (ص) شرکت می‌کرد. عده‌ای از گنهکاریِ او نزد پیامبر سخن بردند. حضرت فرمود: به‌زودی نمازش او را از گناهان بازمی‌دارد. چیزی نگذشت که تمام گناهان را کنار گذاشت.»

در طرف مقابل، دوری از نماز زمینه را برای رفتن به‌سمت جرم و گناه محیا می‌کند. بر اساس گفتۀ دو نفر از دادستان‌های تهران و مشهد، بیش از 90درصد مجرمان زندان‌ها کسانی‌اند که اهل نماز نبودند.

درباره آثار نماز بعد از مرگ انسان به عنوان باقیات الصالحات هم توضیح می فرمایید؟

در روایات زیادی آمده است: «بعد از مرگ عمل قطع می‌شود؛ اما پدر و مادری که فرزندان شایسته‌ای تربیت کرده باشند، اعمال نیکشان از قبیل نماز، استغفار، دعا و... بر آمرزش و شادی روح والدین تأثیرگذار خواهد بود.»  امام‌باقر (ع) در روایتی، چگونگی آموزش نماز به فرزندان در سال‌های اولیۀ زندگی را بیان می‌کند و می‌فرماید: «وقتی فرزند وضو و نماز را فراگرفت، خداوند پدر و مادر این فرزند را می‌آمرزد.»  همچنین، پیامبر خدا (ص)  بشارت داد: «کسی که خردسالی را تربیت کند تا بگوید لا اله الا الله، خداوند متعال از او حساب نمی‌کشد.»

در روایت دیگری وارد شده است که «چون مؤمنی از گناهان دوری گزیند، به واجبات عمل کند، خانواده و نزدیکان خود را از گناهان بازدارد و ایشان را بر انجام طاعات و عبادات حریص سازد، در روز قیامت به وی گویند: خدا تو را از طرف ما جزاى خیر دهد؛ چراکه در دنیا، دین را به ما آموزش دادى، حلال و حرام خدا را به ما یاد دادی، بر انجام واجب و دوری از حرام، ما را تحریک کردی و با این کارها خود و ما را از عذاب این روز نجات دادی. پس او با جمیع اهل‌وعیال خود متوجه بهشت شوند و به نعیم ابدى و سعادت سرمدى فایز شوند و اگر این‌چنین نکرده باشد؛ یعنی دین و حلال و حرام را به آن‌ها تعلیم نداده باشد، به او گفته می‌شود: خدا تو را از جانب ما خیر ندهد، ما را تعلیم نکردى و امر نفرمودى و از بدی‌ها بازنداشتى و نفس خود و ما را در هلاکت ابدى انداختى. پس او را با اهل‌بیتش در آتش دوزخ کشند.»