سید بن طاووس، در کتاب« کشف المحجة» و کتاب« الأمان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق( ع) دانسته و محقق نورى، آن را کتابى معتبر خوانده است. همچنین علامه مجلسی و امام خمینی(ره) این کتاب را به صورت قطعی به امام صادق علیه‌السلام نسبت داده و مطالب آن را به عنوان حدیث نقل کرده و مورد اعتماد قرار می‌دهند. شهید ثانى نیز که در «کشف الریبة» و نیز در «منیة المرید» و «مسکن الفواد» و «اسرار الصلاة» روایاتى از مصباح الشریعة نقل کرده و آن‌ها را قاطعانه به امام صادق علیه‌السلام نسبت داده و در پایان برخى از آن‌ها آورده است: آن چه گفته شد تماما از کلام امام صادق علیه السلام بود.
روایات کتاب «مصباح‌الشریعه» بدون سند و در ضمن 100 باب است. اولین باب کتاب، در باره عبودیت و آخرین باب آن، در مورد غیبت است. امام صادق( ع)، در آغاز، معاملات را بر چهار بخش تقسیم مىکند: 1. معامله با خدا؛ 2. معامله با نفس؛ 3. معامله با خلق؛ 4. معامله با دنیا. سپس هر یک را بر هفت پایه استوار مىکند؛ مثلاً معامله با خدا، بر اداى حق و حفظ حد و شکر بر نعمتهاى او و خوشنودى بر قضاى او و صبر بر بلاى او و نگهداشتن حرمت او و شوق به دیدار او استوار است.
سپس آن حضرت، به شرایط فتوا و کسى که صلاحیت فتوى دادن را دارد و شرایط امر به معروف و نهى از منکر و کسى که صلاحیت امر به معروف و نهى از منکر را دارد مىپردازد. پس از آن، به شرح حالات انسان هنگام خروج از منزل و قرائت قرآن و لباس پوشیدن پرداخته؛ مثلاً درباره شرایط خروج از منزل مىفرماید: « هر گاه خواستى از منزل خود خارج شوى، همانند کسى باش که دیگر به آنجا باز نخواهد گشت و فقط براى اطاعت خداوند یا امرى از امور دین از منزل خارج شو و با حالت سکینه و آرامش قلب و وقار باش و در حالى که خداوند را آشکارا و در نهان یاد مىکنى از منزل خارج شو».
امام( ع)، پس از آن به بیان صفات حسنه، مانند صدق، اخلاص، تقوى، تواضع و سخاوت مىپردازد و صفات ناپسند، مانند ریا، جهل، وسوسه، تکبر، حسد، طمع و حرص را به دنبال آن ذکر کرده است. همچنین در این کتاب، امام جعفر صادق( ع)، درباره شناخت پیامبران الهى و ائمه معصومین( ع) و صحابه حضرت رسول خدا( ص) نیز سخن مىگوید.
در صورت کلی این کتاب ظاهراً نوشته امام جعفر صادق( ع) نیست، ولى نویسنده، مجموعهاى از کلمات آن حضرت را جمعآورى کرده و خوانندگان را از گوهر گرانبهاى کلمات آن حضرت بهرهمند کرده است.
پی نوشت:
دانشنامه اسلامی
مقالات پایگاه نرم‌افزاری نور
پایگاه اطلاع‌رسانی حجت‌الاسلام عابدی