به همین مناسبت و با توجه به قرار گرفتن در ماه محرم به گفت‌وگو با این مداح اهل‌بیت(ع) نشستیم که در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
وضعیت موجود مداحی در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
معتقدم که امروزه مداح‌ها و ذاکران اهل‌بیت(ع) تحت یک سازمانی هدفمند کنترل و نظارت و سازماندهی نمی‌شوند، شاید بعضی‌ها بگویند نه، این سازمان وجود دارد، بله ممکن است وجود داشته باشد، یعنی افرادی در گوشه و کنار کشور در این زمینه احساس وظیفه کرده‌اند و اقداماتی را انجام داده‌اند. به نظرم لازم است یک سازمان فراگیر و همه جانبه با عنوان قرآن و عترت راه‌اندازی شود تا هم قاریان و هم ذاکران، مادحان و شاعران را تحت پوشش و نظارت قرار دهد و سازماندهی کند، این چیزی است که فعلاً در کشور وجود ندارد، بنابراین یکی از ضعف‌هایی که در حوزه مداحی وجود دارد، عدم وجود چنین سازمانی است. این سازمان نباید لزوماً وابسته با دولت باشد، بلکه می‌‌تواند کاملاً مستقل باشد و وابستگی‌ای به نهادها یا جریانات سیاسی نداشته باشد. به نظرم اگر این سازمان راه‌اندازی شود، بسیاری از مشکلات در حوزه مداحی و حتی قاریان قرآن کریم در کشور رفع خواهد شد.
باید افرادی باشند تا به اشعار شاعران که در اختیار مداحان و ذاکران قرار می‌گیرد، نظارت کنند، به تعبیر دیگر، قبل از اینکه شعر به دست مادحان و ذاکران برسد، باید مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد، پس برای رفع این نیاز باید در آن سازمانی که وجودش را لازم دانستم، افرادی متخصص در حوزه شعر فعالیت کنند، شعر شناس باشند و معلومات ادبی و معرفتی مطلوبی داشته باشند.
مطلب دیگر، بحث بیمه ذاکرین و ماحدان است، البته تا حدودی به این موضوع پرداخته شده، اما فراگیر نشده است. به عنوان مثال، مداحان قدیمی و خوش صدایی هنوز در شهرستان‌ها حضور دارند، آن هم با سابقه‌ای هفتاد و هشتاد ساله، به کهولت رسیدند، اما به آن توجهی نمی‌شود و این نشان از عدم فراگیر شدن مسأله بیمه ذاکران است. موضوع دیگر نظارت بر جلسات مداحان است، یعنی اگر در جلسه‌ای کسی حرف نامربوطی زد که در شأن جلسه اهل بیت(ع) نبود، کسی باید باشد که بر آن نظارت کند و بگوید که چرا این حرف را زد شد؟ امروزه در برخی مجالس شاهد طرح مباحث و سخنانی هستیم که اصلاً مخاطبان برای شنیدن آنها نیامدند، اما خب مطرح می‌شود و حتی مورد رنجش مستمعین هم قرار می‌گیرد، لذا باید این موضوع مورد توجه قرار گیرد تا دیگر شاهد چنین اتفاقاتی نباشیم. این نظام و کشور از آنِ امام زمان (عج) است، لذا نباید هر حرفی زده شود آن هم در مجالس ذکر و یاد ائمه اطهار(ع)؛ چه در اشعار، چه در سخنرانی‌ها و چه در مداحی‌ها، باید از ابزارهایی همچون منبر، شعر، مداحی و ... برای رسد خود و دیگران بهره گیریم، همانطور که مقام معظم رهبری بارها بر این نکته تأکید کردند که مجالس اهل بیت(ع) باید به گونه‌ای برگزار شود که مخاطبان و مستمعین در پایان جلسه احسای کنند که بر معرفتشان نسبت به اهل بیت(ع) افزوده شده است.
خطای یک مداح نباید به پای همه مداحان نوشته شود
نکته دوم این است که به هر تقدیر قاری و مداح مثل خیلی از افراد دیگر در صنف‌های مختلف مثل سینماگر، هنرمند، خطاط و نقاش ممکن است مرتکب خطا و شاتباهی شود، قطعاً ما خطای یک هنرمند سینما را به پای سینما نمی‌گذاریم، خطای یک تئاتری را به پای همه تئاتری‌ها نمی‌نویسیم، خطای یک خطاط را به پای همه خطاط‌ها نمی‌نویسیم، همینطور اگر یک مداح، روحانی، قاری اشتباهی کند، به پای همه مداحان نباید نوشته شود، نباید آن خطا را به پای نظام، کشور و ولایت و ... گذاشت.
به نظر شما آیا می‌توان به مداحی و ذاکری اهل بیت(ع) به عنوان یک شغل نگاه کرد؟ این در حالی است که دیده‌ها و شنیده‌ها حاکی از این است که برخی مداحان برای برگزاری جلسات مبالغ زیادی را درخواست می‌کنند، طوری که اصلاً خارج از عرف و منطق است. نظرتان در این باره چیست؟
در زمان پهلوی روضه‌خوانی جرم محسوب می‌شد، کسی که روضه‌خوانی می‌کرد، شکجه و زندانی و حتی از برخی حقوق اجتماعی محروم می‌شد، لذا در آن دوران شاهد این هستیم که اساتید و پیشکسوتان ما برای مقابله با اندیشه‌های ظالمانه حکومت پهلوی ورود بیشتری به عرصه مداحی و ذاکری داشتند و حتی می‌توان گفت به یک شغل تبدیل شده بود، اما بعد از دوران انقلاب اسلامی دیگر این محدودیت‌ها وجود نداشت. به نظرم مداحی یک تخصص و هنر است، این هنر را باید آموخت و در راه خودش یعنی در مسیر اهل بیت(ع) استفاده کرد، اگر در خارج از این مسیر و یا با هدفی دیگر مورد استفاده قرار گیرد، صحیح و مطلوب نیست.
مبالغ دریافتی برخی مداحان، خلاف سیره اهل بیت(ع) است
امروزه خیلی از مداحانی که با آنان در ارتباط هستیم، تنها به مداحی نمی‌پردازند، یعنی خودشان شغلی مجزا دارند، به عنوان مثال، هم معلم هستند و تدریس می‌کنند و هم مداحی، در حقیقت شغل اصلیشان غیر از مداحی است. البته این را نیز نباید نادیده گرفت که خود اهل بیت(ع) به شاعران و مداحان صله می‌دادند و اینگونه از آنان تقدیر می‌کردند، گاهی با اهدای لباس، گاهی با اهدای کتاب و گاهی با اهدای سکه، اما در سال‌های اخیر این مبالغ دریافتی توسط برخی افراد را اصلاً تأیید نمی‌کنیم، چراکه این خلاف سیره اهل بیت(ع) است، چه کسی گفته برای یک جلسه نیم ساعته یا یک ساعته باید مبالغ میلیونی دریافت کرد؟! بنده و دوستان نیز باید از این هنری که خدا توفیق آن را به ما عطا کرده، در راه رضای خودش به کار گیریم. پول زیاد قدرت می‌آورد و اگر انسان ظرفیت نداشته باشد، این قدرت در مسیر نامشروع به کار گرفته می‌شود.
قدیم با یک بیت شعر، مردم ساعت‌ها گریه می‌کردند
به نظر شما علت این موضوع چیست و چه راهکاری برای رفع این معضل پیشنهاد می‌کنید؟
ممکن است بخشی از این مشکل به حسادت و چشم و هم چشمی مربوط باشد و بخشی هم به خاطر این باشد که شغل و حرفه‌ای ندارند، لذا مداحی به شغل آنان تبدیل شده است و وقتی چنین نگاهی نسبت به این حرفه مقدس وجود داشته باشد، به تبع در مجالس نیز آنطور که باید و شاید نمی‌توانند اثرگذار باشند. این رفتارها قطعاً در خلوص افراد تأثیر می‌گذارد. یادم هست زمانی که بچه بودیم، مداحان یک بیت شعر می‌خواندند و مستمعین یک ساعت با همان یک بیت شعر گریه می‌کردند، اما الان باید صد بیت شعر خواند تا جمعیت یک قطره اشک بریزند.
به نظر شما آیا این درست که به هر نحوی شد، مداحان اشک مستمعین را در بیاورند؟
ما در جلسات آموزشی در بخش مقتل و روضه دسته‌بندی‌هایی داریم، به عنوان مثال، در بخش روضه می‌گوییم که روضه به دو بخش عمده تقسیم می‌شود؛ کلی و جزئی است، روضه جزئی خودش به چند بخش تقسیم می‌شود؛ روضه‌های عاطفی، سنگین، مکاشفه‌ای و مناجاتی، حال برخی موافق با روضه سنگین و مکشوف هستند، حتی برخی علما اعتقاد دارند به این موضوع و هیچ اشکالی در آن نمی‌بینند، در مقابل هم برخی هستند که به شدت مخالف این نوع روضه‌خوانی هستند، برخی نیز معتقدند که باید حال مخاطب را سنجید و بعد به روضه‌خوانی پرداخت، به عنوان مثال، هر روضه‌ای را در هر جایی و برای هر مستمعی نباید خواند، اینجاست که مخاطب‌شناسی اهمیت پیدا می‌کند.
مداح مجاز نیست بدون سند روضه بخواند
پس آیا مجاز هستیم که هر روضه‌ای را بخوانیم؟
قطعاً نه، روضه یعنی تاریخچه مصائب اهل بیت(ع). مداحان باید مطالعه مقتل و تاریخ داشته باشند و با استناد به آنها روضه‌خوانی کنند، به عبارت دیگر، روضه باید مستند باشد و مداح مجاز نیست بدون سند روضه بخواند. اینکه حضرت زینب(س) صدای ناله مادرشان حضرت زهراء(س) را در گودال شنیدند که فرمودند که غریب مادر، اینها روضه‌های مکاشفه‌ای است، نقل این روضه‌های مکاشفه‌ای به نظرم اشکالی ندارد. یک روضه دیگر بیان زبان حال است. زبان حال؛ روضه‌ای است که در مقتل نیامده اما شما می‌توانید استفاده هنری و استنباطی از آن کنید. باید به این نکته توجه داشته باشیم که زبان حال‌‌ها به هر تقدیر باید یک پیوند عاطفی و ذوقی با اصل روضه داشته باشند.
اعتقاد دارم در بخش مقتل باید یک کار جهادی و علمی صورت گیرد، این کار وظیفه مداح نیست، بلکه به علما و اندیشمندان دین مربوط می‌شود، این کار نیاز به مطالعه گسترده در تاریخ دارد. آیا معارف و اتفاقاتکربلا همین‌هایی است که علما گفته‌اند یا نه فراتر از اینهاست؟ بعضی از بزرگان می‌گویند آنچه را که به نام روضه در کربلا می‌نامیم خیلی از علمای ما حیا کردند و ننوشتند و مکتوب نشده، پس یک مطالعه جدی و کاوش در تاریخ سیره اهل‌بیت(ع) در بخش مرثیه نیاز است، البته تا حدودی این کار انجام شده، اما باید همگی اینها در یکجا جمع‌آوری شود و ضعف و قوت‌های آثار گذشته بررسی و اصلاح شود.
در دهه 90 مخصوصاً از سال 89-90 تاکنون شاهد گرایش جوان و نوجوان به سمت آموزش مداحی هستیم، یعنی روزی نیست که از بنده در اماکن مقدسه مثلاً در حرم امام رضا(ع) یا حرم حضرت معصومه(س) جویا نشوند که کلاس آموزش مداحی دارم یا خیر! این نشان می‌دهد که مردم گرایش به ستایشگری اهل‌بیت(ع) دارند، یعنی خانواده‌ها علاقه دارند یکی از بچه‌هایشان ذاکر اهل بیت(ع) شود، این در نوع خودش خوب و زیباست، اما به خاطر اینکه نظارتی وجود ندارد، هر کسی برای خودش کلاس تشکیل داده، آیا برگزاری این کلاس‌های متعدد جایز است؟ آیا هر فردی که تدریس می‌کند صلاحیت استادی را دارد؟
مداحی از چند پازل بخش تشکیل شده؛ بخش اول آن، ستایشگری، مداحی و شعرشناسی است، حتماً مداح باید شعر را بشناسد و فرق مثنوی با غزل و قصیده را بداند. خیلی از مداحان و ذاکران ما اصلاً شعر را نمی‌شناسند، حتماً باید یک مداح آموزش شعرشناسی داشته باشد، یکجا اقتضا می‌کند شعر حماسی و یکجا اقتضا می‌کند شعر عاطفی خوانده شود، این در بخش شعرشناسی پازل مهمی است.
مصاحبه از امیرمحسن شیخان