مفسر قرآن کریم گفت: اگر شگفتی‌های قرآن را تا قیامت بنویسند، به‌شماره درنمی‌آید! ما از قرآن یک کتابی می‌بینیم که روی طاقچه خانه، در مجلس ختم پدربزرگمان یا جلوی ماشین انداخته‌ایم که تصادف نکنیم. چه می‌دانیم قرآن چیست؟!
عقیق:همزمان با شهادت جانسوز امام حسین(ع) و 72 تن از یاران باوفای ایشان، حجت‌الاسلام استاد حسین انصاریان، محقق، مفسر و پژوهشگر قرآنی در دهه دوم ماه محرم در بقعه شیخ نوایی شهرستان خوی سخنرانی کرد که مشروح این سخنان را در ادامه می خوانیم؛
فخر رازی از علمای مطرح اهل‌سنّت در قرن هفتم است که هشتصدسال پیش در شهرری، جنوب تهران زندگی می‌کرده است، یک تفسیر در قرآن دارد که چهل جلد است و در حدّ خودش، با همه انتقادی که علوم اهل‌بیت(ع) به این تفسیر دارد، یک تفسیر عالمانه‌ای است، یک تفسیر قابل‌توجهی است و مطلب و موضوعات مهمی در آن موج می‌زند. در جلد اول آن، روایتی را درباره قرآن از وجود مبارک حضرت ابی‌عبدالله‌الحسین نقل می‌کند که مضمون روایت این است و خیلی روایت جالبی است! البته من کلیّت این روایت را می‌دانم، ولی تفصیل، شرح و باطنش را نمی‌دانم و نمی‌فهمم.
این سخنْ مثل خود ابی‌عبدالله بسیار عرشی و ملکوتی است؛ وقتی من خودم حضرت حسین را نفهمم، آیا می‌توانم جلوه علم او را بفهمم؟ در این 150 سال اخیر، یقیناً عالمی، فقیهی و مرجعی در علم، در شاگردپروری، در درس، در دقت‌‌نظر، کمتر از آخوند خراسانی پیدا شده است. مراجع دو دوره قبل، فقط افتخار می‌کردند که ما شاگرد آخوند خراسانی هستیم. شخصیت کم‌نظیری بود، فقیه بود، فیلسوف بود، شاگرد حاج‌ملاهادی سبزواری بود که من ده شب در سبزوار منبر می‌رفتم، هر روز سر قبر حاج‌ملاهادی می‌رفتم. او هم یک چهره کم‌نمونه‌ای بود و خیلی اهل خدا بود.
آخوند خراسانی هشتادسال عین ماهی در علم شنا کرد اما در برزخ، امام حسین(ع) را شناخت
وقتی ناصر قاجار با آن دَبْدَبِه و شوکت و کَبْکَبِه به سبزوار رسید و در باغ حاج میرزا ابراهیم شریعتمدار اُتراق کرد. تمام علمای سبزوار به دیدن شاه آمدند (وقتی می‌گوییم شاه، یعنی شاه)، الّا حاجی؛ شاه به مستوفی‌الممالک نخست‌وزیرش گفت: ما همه علمای شهر را دیدیم، اما حاجی را ندیدیم؛ برو و او را بردار بیاور تا این چهره را ببینیم. حاجی در یک خانه حدود 110-120 متری با سه‌تا اتاق کاهگِلی زندگی می‌کرد و گچ هم نکرده بود. هر هشت‌سالی یکبار عبا و قبای خود را عوض می‌کرد، وصله می‌زد و به دنیا، به پول، به دلار و به صندلی خندیده بود. وقتی مستوفی‌الممالک می‌آید و می‌گوید حاجی، شاه خیلی علاقه دارد که شما را ببیند، حاجی می‌فرماید: من با شاه هیچ کاری ندارم و به او نیازی هم ندارم، آرزویی هم ندارم که او را ببینم، برو به او بگو نمی‌آیم. حاجی! اعلی‌حضرت است، شاهنشاه مملکت است، می‌گوید: هرکسی می‌خواهد باشد!
تو با خدای خود انداز کار و دل خوش‌دار/ که رحم اگر نکند مدعی، خدا بکند
آخوند خراسانی شاگرد این نَفَس(حاج ملا هادی سبزه‌واری) بود. هنوز که هنوز است، تمام حوزه‌های شیعه تحت تأثیر دانش آخوند است، شما فردا در همین خوی به حوزه علمیه بروید، یکی از درس‌های مهم ما «کفایه» آخوند است و اگر نخوانیم، مُلّا نمی‌شویم. آخوند از دنیا رفت، یکی از بزرگ‌ترین علما که خیلی برای مُردن آخوند غصه خورد.
آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی به بنده گفت که یکی از بزرگ‌ترین روحانیون نجف از بس غصه‌دار بود و در فکر آخوند بود، روان‌شناسان هم می‌گویند هرچه آدم به فکرش بیاید و در کنار آن بایستد، ممکن است در عالم خواب هم ببیند. آخوند را دید و عرض کرد: آقا! با این عِلمتان، با این هفتصدتا مجتهدی که تربیت کرده‌اید، با این گستردگیِ سودِ وجودت، در ورود به برزخ چطوری با تو روبه‌رو شدند؟ اگر دلت می‌خواهد، بگو و اگر نمی‌خواهی هم نگو! گفت: از برزخ من اصلاً نپرس، بگذار یک‌چیزی به تو بگویم که این یک حرف خیلی عجیبی است! گفت: بگو! گفت من هشتادسال عین ماهی در علم شنا کردم، راست هم می‌گوید! هشتادسال! شبی که وارد برزخ شدم، ابی‌عبدالله را در اینجا شناختم و آن شب فهمیدم که من در دنیا یک‌ذره هم حسین را نشناخته بودم.
کیستی ای آن که همه عالمی/ گر تو نبودی، همه عالم نبود
شناسنامه‌ای که امیرالمؤمنین(ع) برای ما ملت ایران ارائه داده است
حضرت رسول(ص) فرمودند: مرا در شب معراج تا عرش سِیر دادند، من عرش را نمی‌دانم یعنی چه! پنجاه روایت هم راجع‌به عرش در باب «السماء و العالم بحارالأنوار» دیده‌ام، اما نفهمیده‌ام که ائمه چه می‌گویند! حالا عقل ما کم است، قدّ ما کوتاه است، دانش ما هم دو کلمه است؛ آن‌هم دو کلمه‌ای که در کتاب‌ها بوده و به ما منتقل شده است، خودمان متأسفانه دانش و جوششی نداریم و به جایی وصل نیستیم که دانش از آنجا در قلبمان بجوشد.
همین الفاظ کتاب‌هاست که حالا باد هم می‌کنیم! بادکردن که ندارد! انتقال‌دادن چهارتا لغت از چهارتا کتاب به خود چه بادکردنی دارد؟! دیگران جان کَنده‌اند و من به خودم منتقل کرده‌ام، حالا بیایم و سینه‌ام را جلو بدهم که بنده، بله بنده! کدام بنده؟!
ای‌کاش! من، شما، ملت ایران و ملت‌های جهان، این شناسنامه خودشان را که امیرالمؤمنین بیرون داده، این همیشه در نظرشان بود که نیست. این شناسنامه همه انسان‌هاست: «وأَنَا عَبْدُکَ الضَّعِیفُ الذَّلِیلُ الْحَقِیرُ الْمِسْکِینُ الْمُسْتَکِینُ»، این شناسنامه! فدایت بشوم، حسین‌جان! تو که دستت از عرش و فرش پُر بوده، واقعاً بنا به نقل کتاب «تحف‌العقول» و 78 بحارالأنوار چه‌چیزی گفته‌ای که ما حالی‌مان نمی‌شود! یکی تو را در کوچه دید و گفت: حسین‌جان! حالت چطور است؟ تو راستگو هستی و جواب دادی: «و انا افقر الفقراء الیه»، تهی‌دست‌تر از من در این عالم نیست.
ساقی و مطرب و می جمله مهیّاست، ولی/ عیش بی‌یار مهیا نشود، یار کجاست
فخر رازی در جلد اول تفسیرش، این آدم سنّی از ابی‌عبدالله نقل می‌کند که پروردگار 114 کتاب به انبیای خود نازل کرد، خدا اسم کتاب‌هایش را «هدی و نورا» گذاشته است، شما در آیات قرآن، تورات و انجیل را ببینید: «هدی و نورا»، این خیلی حرف است! بعد ابی‌عبدالله می‌فرمایند: پروردگار تمام علوم 113 کتاب قبلی را به قرآن انتقال داده، همه علوم قرآن را به سوره حمد انتقال داده و همه علوم حمد را به «بسم الله» انتقال داده است. «بسم الله» یعنی مبدأ و معاد این کتاب! بعد حضرت می‌فرمایند: قرآن لطائف دارد، اشارات دارد، حقایق دارد، دقایق دارد، الفاظ دارد؛ الفاظ آن را برای ما گذاشته‌اند که اگر توانستیم از این ما بودن خارج بشویم، خب به لطائف، به اشارات، به حقایق و دقایقش هم به‌اندازه خودمان می‌رسیم. این یک بخشِ سخنم را در ذهنتان داشته باشید، هدف دارم!
مرحوم مطهری می‌گفت صدسال دیگر معلوم می‌شود که علامه طباطبایی(ره) با نگارش تفسیر المیزان چه‌کار کرده است
از زمان پیغمبر تا امشب، 1500سال است که عالمان ما، دانشمندان ما و متفکرین ما دارند در تفسیر قرآن کار می‌کنند، نمی‌دانم این چه کتابی است! علامه مجلسی چهارصدسال پیش در اصفهان می‌گوید: من پول دادم و شاگردهایم را به کشورها فرستادم که در کتابخانه‌ها برای من آمار گرفتند؛ آن مقداری که تا زمان من پیدا کردم، بیست‌هزار تفسیر گوناگون بر قرآن نوشته شده بود، از پانصدسال تا حالا هم ما خبر نداریم که در ایران، عراق، مصر، یمن و کشورهای دیگر، چقدر بر قرآن تفسیر نوشته‌اند! نمی‌دانیم!
این مرد الهی، ملکوتی، عاشق، فیلسوف، عارف، عابد، وجود مبارک علامه طباطبایی که افتخار شما آذری‌زبان‌های دنیاست، من خدمت ایشان می‌رسیدم! کسی به او گفت(«المیزان» ایشان بیست جلد است و تا حالا هم می‌گویند هنوز بهتر از این تفسیر نیامده و تفسیرهای بعدی ایران و عراق هم تحت تأثیر «المیزان» است، بی‌برو و برگرد! مرحوم مطهری می‌گفت صدسال دیگر معلوم می‌شود که علامه چه‌کار کرده و الآن معلوم نمی‌شود): شما مفسرین تا حالا چقدر روی قرآن کار کرده‌اید؟ علامه خیلی باادب بود، خیلی محجوب بود، یک مقدار فکر کرد و فرمود: از زمان ابن‌عباس که تفسیر شروع شده تا الآن، در این 1500 سال، اگر کل مفسرین تفاسیرشان را زیر بغل خود بگذارند، می‌دانید تا کجای قرآن آمده‌ایم؟ کل ما در این 1500 سال با این چندهزار تفسیر تا لب دریا آمده‌ایم و هنوز داخل نرفته‌ایم که ببینیم چه خبر است! ما بیرون هستیم، داخل نشده‌ایم.
اگر شگفتی‌های قرآن را تا قیامت بنویسند، به‌شماره درنمی‌آید
پیغمبر در «اصول کافی» می‌فرمایند، «لا تحصی عجائبه»؛ اگر شگفتی‌های قرآن را تا قیامت بنشینند و بنویسند، به‌شماره درنمی‌آید! ما یک کتابی می‌بینیم که روی طاقچه خانه‌مان است یا در مجلس ختم پدربزرگمان است یا کوچک کرده‌ایم و جلوی ماشین انداخته‌ایم که تصادف نکنیم. من چه می‌دانم قرآن چیست!
رسول خدا می‌فرمایند(این را جالب است که سنّی‌ها هم نوشته‌اند و پنهان نکرده‌اند! نمی‌شد که پنهان بکنند): وقتی خدا قرآن را در قیامت وارد محشر می‌کند، «یأت القرآن یوم القیامة بکرا»، تمام اهل محشر می‌بینند هنوز این کتاب دست‌نخورده مانده است.
کتابی داریم که چهار جلد است و در همین ترکیه، نزدیک شما در 130-140 سال پیش به‌وسیله یک دانشمند معروفی به‌نام شیخ‌سلیمان بلخی حنفی در استانبول نوشته شده است، جلد اول، با سند، روایتِ با سند طلاست و این مرد سنّیِ حنفی‌مذهب با سند(حنفی‌ها خشک هستند و خیلی زیر بار حرف‌ها نمی‌روند) در جلد اول «ینابیع‌المودة» با سندی که ذکر می‌کند چه‌کسی گفت، چه‌کسی گفت، چه‌کسی گفت، تا ابن‌عباس، ابن‌عباس می‌گوید: امیرالمؤمنین برای ما سوره حمد را که شروع به درس‌دادن کرد، درس یک مدتی طول کشید، امیرالمؤمنین برگشتند و گفتند: پسر عباس! من اگر این هفت‌تا آیه را از «بسم الله» تا «ولا الضالین»، آنچه که در آن هست، در حد طاقتتان برای شما بگویم و شما هفت‌تا آیه را بنویسید؛ بعد از تمام‌شدن تفسیرم، حالا این نوشته‌ها را می‌خواهید به یک جای دیگر ببرید، هفتاد شتر جوان باید بیاورید و این نوشته‌ها را بار کنید.
بهترین شعری که روی گنبد حرم مطهر امیرالمومنین(ع) نوشته شده است
شاد باشید که خدا دست شما را در دست چه‌کسی گذاشته که نه عالم است، در شعر و روی منبر اشتباه نگویید که علی عالم است، والله! این جمله اشتباه است؛ علی علم است و نه عالم؛ عالم من و تو هستیم، نه امیرالمؤمنین! امیرالمؤمنین علم است. نگویید امیرالمؤمنین نماز می‌خواند، امام صادق می‌گویند: علی خودِ نماز است، نه نمازخوان؛ علی خودِ روزه است، علی خودِ حج است! نهایتاً وقتی گنبد امیرالمؤمنین را ساختند و بنا شد که در حرم و دور گنبد شعری در در مدح امیرالمؤمنین بنویسند، هزاران خط شعر را زیرورو کردند و دیدند بهترین شعر برای ابن‌ابی‌الحدید معتزلی عُمری است. این شعرگفتن به درد زیر گنبد می‌خورد که عربی است. من هر وقت می‌روم، می‌نشینم و می‌خوانم، آدم را مست می‌کند!
ابن‌ابی‌الحدید می‌گوید: می‌خواهم بگویم اینجا آدم دفن است، می‌بینم تو کجا و آدم کجا! می‌خواهم بگویم اینجا نوح دفن است، جرئت آن را ندارم؛ ابراهیم دفن است، جرئت آن را ندارم؛ موسی دفن است، جرئت آن را ندارم؛ مسیح دفن است، جرئت آن را ندارم؛ آن‌ورتر هم نمی‌روم، نمی‌توانم خودم را قانع کنم جز با این مسئله که بگویم اینجا نور خدا دفن است و هیچ‌چیز دیگری نمی‌توانم بگویم.
یک جوانی در طواف کعبه خیلی به یک زن زیبا خیره شده بود، چون خدا فرموده زن باید فقط گردی صورتش بیرون باشد و حق ندارد در طواف بپوشاند، امیرالمؤمنین این جوان را دیدند که آن‌هم مسجدالحرام و کعبه طواف، دارد با چشمش این زن جوان را می‌خورد! جلو آمدند و در گوش او یک چَک زدند که برق از چشم جوان پرید و فرمودند: اینجا جای این کارها نیست! جوان هم گریه‌کنان پیش اعلی‌حضرت دومِ بعد از پیغمبر، شاهنشاه دومی آمد. آنها را که ما خلیفه نمی‌دانیم! چه‌کسی اینها را خلیفه کرده است؟ کدام مدرک؟ خودشان هم یک روایت ندارند که پیغمبر اینها را خلیفه کرده باشد! با گریه پیش شاه دوم آمد، به او گفت: چه شده است؟ گفت: علی در گوش من زده است، او را بخواه و محاکمه‌اش کن. گفت: من علی را بخواهم؟ من! این دستی که به گوش تو خورده، یدالله است! این دست که قابل محاکمه نیست، بی‌تربیت!
علم علی، چه‌کسی می‌تواند از علم علی حرف بزند؟ همین امشب شما خطبه اول نهج‌البلاغه را یک نگاه سطحی بکنید، یک نگاه سطحی! من این‌جوری حس می‌کنم که خداوند انگار اول علی را خلق کرده و بعد گفته است کنار دست من بنشین، من می‌خواهم جهان را به‌وجود بیاورم، قشنگ تماشا کن که بعد از میلیون‌ها سال دیگر، روی منبر کوفه بروی و درباره آفرینش حرف بزنی. شما لاپلاس را می‌شناسید؟ کوپرنیک را می‌شناسید؟ گالیله را می‌شناسید؟ من همه این کلّه‌گنده‌ها را می‌شناسم! یک کلمه تا حالا با آن دوربین‌های نجومی و با آن علم وسیعشان درباره آفرینش جهان از علی اضافه‌تر نگفته‌اند، آن هم این سخنرانی را پیش چه‌کسی کرده است؟ چهارتا عطار و بقال و دلّال و این خطبه را که آدم می‌بیند، اگر اوضاع را نشناسد، فکر می‌کند در پای منبر آن روز علی، ارسطو بوده و افلاطون بوده و فلوتین بوده و ارشمیدس بوده و کِندی بوده و ابن‌سینا بوده و ملاصدرا بوده و این سخنرانی را حضرت به خورَندِ عقل عقلای عالم کرده، نه به خورَندِ مردم کوفه! این علم علی است. باز هم برای شما بگویم؟
روی منبر گفت: من(این را همه نوشته‌اند) به طرق و جاده‌های آسمان‌ها -یعنی کهکشان‌ها و سحابی‌ها- بالاتر برو! بالاتر برو! من به طرق آسمان‌ها از کوچه‌پس‌کوچه‌های کوفه عالم‌تر هستم. می‌دانید چه امامی دارید! او را می‌شناختید؟ خوشحال هستید؟
«پیغمبر می‌فرمایند: حرف‌زدن از علی، «ذکر علی عبادة»، از علی حرف‌زدن عبادت است».
شبی در محفلی ذکر علی بود/ شنیدم عاشقی مستانه می‌گفت
اگر آتش به زیر پوست داری/ نسوزی گر علی را دوست داری
قرآن درباره مسیح می‌گوید: «رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ» می‌خواستند عیسی را بکشند، من او را بالا بردم. کجای بالاست، نمی‌دانم! مسیح بر فلک و شاهِ اولیا به تراب
«این تراب یک‌روزی پیغمبر داشت در کوچه می‌رفت، امیرالمؤمنین خسته بود و گرفته بود روی خاک‌ها خوابیده بود. فروتنی تا کجا! تواضع تا کجا! در آنجا به او گفت: یا اباتراب! این معنی دارد. خاک معدن تمام نعمت‌های حق است و اباتراب یعنی تو پدر خاک هستی، یعنی پدر کل نعمت‌های خدا هستی».
مرحوم آیت‌الله‌العظمی بیرجندی در کتاب «کبریت احمر» خود می‌نویسد(این را من یادداشت کرده‌ام): هر وقت پیغمبر به خانه زهرا می‌آمدند، می‌فرمودند: دخترم حالت چطور است؟ حسن‌جان! حسین‌جان! علی جان! یک‌روز پیغمبر آمدند، عجله داشتند و می‌خواستند بروند، فاطمه‌جان حالت خوب است بابا؟ الحمدلله! حسن‌جان، حسین‌جان، خداحافظ! زهرا دم در آمد و گفت: بابا! چرا احوال علی را نپرسیدید؟ فرمودند: فاطمه‌جان! وضو ندارم، من اسم او را نمی‌برم.