در آستانه فرارسیدن روز عید سعید  غدیر خم، در گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین حسن ملک‌محمدی مؤلف کتبی با موضوع غدیر به بررسی اجمالی درباره ابعاد معرفتی، سیاسی و اجتماعی این عید بزرگ پرداخته‌ایم.

سیمای غدیر، سیمای امیرالمؤمنین علی(ع)، هزار و یک نکته درباره غدیر، غدیر درس‌ها و پیام‌ها و غدیر زیباترین روز خدا از جمله آثار ایشان است.

وی هم‌اکنون مدیر کل بخش آسیا و اقیانوسیه مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) است.

عید غدیر برای مسلمانان جهان اسلام و به ویژه شیعیان از اهمیت بالایی برخوردار است؛ درباره چرایی اهمیت این روز شریف برایمان بگوئید؟

ابتدا مناسب است درباره فضیلتی که درباره عید غدیر است اشاره‎ای داشته باشیم. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود روز عید غدیر خم با فضیلت‌ترین اعیاد امت من است و آن روزی است که خداوند متعال به من دستور داد برادرم على بن ابى طالب را نصب کنم براى امامت امتم تا پس از من توسط او هدایت شوند؛یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ أَفْضَلُ‏ أَعْیَادِ أُمَّتِی وَ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی أَمَرَنِی اللَّهُ تَعَالَى ذِکْرُهُ فِیهِ بِنَصْبِ أَخِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع عَلَماً لِأُمَّتِی یَهْتَدُونَ بِهِ مِنْ بَعْدِی‏» .

همچنین امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: غدیر در آسمان‌ها مشهورتر از زمین است؛ إِنَّ یَوْمَ الْغَدِیرِ فِی السَّمَاءِ أَشْهَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْض‏».

حال باید سؤال کرد چرا عید غدیر که با فضیلت‎ترین عید مسلمانان است تنها در حد برگزاری یک مراسم به آن توجه می‌شود؟ بنابراین باید به غدیر اهمیت دهیم. نباید آن را مسکوت گذاشت. غدیر را باید ابلاغ و ترویج کرد. فرهنگ غدیر را باید گسترش داد؛ آنجا که خداوند می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ‏ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّک‏؛ اى پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، ابلاغ کن‏» یادآور همین مسأله است.

از سوی دیگر دین و آیین و مذهب و مسلک بدون غدیر ناقص است؛ زیرا خداوند فرمود: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ‏ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً؛ امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام کردم، و اسلام را براى شما [به عنوان‏] آیینى برگزیدم‏» لذا اگر پیام غدیر را با قوت و قدرت دریافت و عمل کنیم، دشمنان جهانی اسلام، استکبار و منافقین مأیوس می‌شوند و شکست می‌خورند؛ لذا اینجاست که خداوند می‌فرماید «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُم؛ امروز کسانى که کافر شده‌‏اند، از [کارشکنى در] دین شما نومید شدند» اهمیت غدیر و پیام غدیر به قدری است که خداوند به پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید اگر ابلاغ نکنی، رسالت خود را به سرانجام نرساندی؛ «وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ» حال اگر ما اینچنین نباشیم یعنی در مسلمانی خود کم گذاشتیم.

معرفتِ غدیر به ما معیار انتخاب صحیح می‌دهد
در مسأله غدیر اگرچه حفظ وحدت شیعه و سنی مهم است، اما اگر خیلی هم تعارف کنیم و احتیاط یا سهل‌انگاری کنیم، برای مسلمانان مشکل ایجاد خواهد کرد همچنان که اکنون اینگونه شده است؛ در ادامه مباحث شما به این مسأله‌ای که عرض کردم پی خواهید برد.
بر اساس معرفت غدیر، می‌توان گفت باید افراد غیر معصوم و دارای خطا و اشتباه را از دایره غدیر و از پست زمامداری و از منصب ولایت و خلافت خدا و رسول (ص) بیرون کرد؛ زیرا قرآن با قاطعیت می‌فرماید «إِنَّما وَلِیُّکُمُ‏ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُون‏» اکنون در جهان اسلام کسانی خود را خلفای مسلمانان می‌دانند که مرتکب بدترین جنایات انسانی می‌شوند؛ جنایاتی که جز یک فرد جانی و قاتل و ستمگر مرتکب نمی‌شود؛ جنایاتی که جز از یزید و یزیدیان و روحیه سفیان‎گری بر نمی‎آید که نمونه آنها داعش و تکفیری‎ها و وهابیت ملعون هستند. نمی‌توان گفت لازمه خلافت و ولایت بر مسلمانان مقبولیت حداکثری است بلکه دوری از گناه و خدامحوری لازمه این مسأله است.

انحراف جهان اسلام به دلیل فراموشی پیام غدیر است
امام امت(ره) نیز در کلامی ژرف‌اندیشانه فرمودند: «با اقامه ولایت، همه انحرافات از بین می‌رود؛ یعنی اگر جامعه، در دولت‎ها، در کشورها و در هر جا انحرافی وجود دارد، به خاطر فراموشی ولایت و بی‎توجهی به غدیر است» این کلام امام خمینی(ره) بسیار بجا و اکنون ملموس‎تر است. لذا تمام انحرافات به دلیل کنار زدن ولایت و دریافت نکردن پیام غدیر و عمل نکرده به پیام و درس‌های آن است.  آیه شریفه 55 در سوره مائده می‌گوید فقط علی (علیه‌السلام) بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) شایستگی امامت و ولایت را دارد. در تفاسیر شیعه و سنی این آیه درباره مولا علی (علیه‌السلام) نقل شده است. بنابراین کسی که از همان ابتدا به این مقوله ایمان آورد، به دنبال آن به ولایت سایر اهل‌بیت (ع) تا امام زمان (عجل ‌الله تعالی فرجه) گردن می‎نهد و به نظام فقاهت و بعد ولایت فقیه می‌رسد. بنابراین امروز در هر جای دنیا اگر فریاد غدیر و غدیریان بلند شد، همه باید لبیک بگویند؛ پیامبر (ص) هم برای تأکید نسبت به این موضوع بارها در طول حیات خویش و در غدیر می‎فرمود «اللَّهُمَّ وَالِ‏ مَنْ‏ وَالاهُ‏ وَ عَادِ مَنْ عَادَاه‏؛ خدایا کسی که او(علی) را دوست دارد، او را دوست بدارو هر کس او را دشمن می‌دارد، با او دشمن باش.»

علت نگرانی حضرت زهرا(س) درباره فراموشی پیام غدیر

براساس مستندات غیرقابل انکار تاریخی، حضرت زهرا(س) بعد از رحلت رسول‌الله(ص) برای یادآوری و زنده‌نگه‌داشتن واقعه غدیر خم و موضوع ولایت امیرالمؤمنین(ع) تلاش بسیاری می‌کردند،‌ توجه بیشتر به ابعاد معرفتی و سیاسی غدیر خم تا حدودی علت تلاش‌های آن حضرت را آشکار می‌کند

بله همین طور است. همان طور که اشاره کردید حضرت زهراء (سلام‌الله علیها) پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) در طول 3 ماه عمر شریفشان در دنیا، بارها مسأله غدیر را به اصحاب یادآور می‌شدند و به مردم تذکر می‌دادند و می‌فرمودند «أَ نَسِیتُمْ‏ قَوْلَ‏ نَبِیِّکُمْ: مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ؛ آیا سخن پیامبرتان را فراموش کردید که فرمود هرکس من مولا و قافله‎سالار اویم، از این پس علی (علیه‌السلام) مولای اوست»؟ حضرت زهرا(س) پس از رحلت رسول گرامی اسلام که شاهد تلاطم جامعه اسلامی بودند، عامل آن را عدم توجه به پیام غدیر و دوری از ولایت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‎دانستند؛ با چشم می‌دیدند از زمانی که میراث پدر بزرگوارشان را نادیده گرفتند، جامعه اسلامی با معضلات اخلاقی و رفتاری مواجه شد. می‎دیدند که امت اسلامی دستور رسول‌الله(ص) که همان سفارش به قرآن و عترت(ثقلین) بود را رها کردند؛ او می‎دانست که خانه‎نشینی علی (علیه‌السلام) یعنی سقوط جامعه اسلامی؛ لذا می‌فرمود  اگر به پیام غدیر عمل می‌شد، دو نفر با هم اختلاف نمی کردند «أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ تَرَکُوا الْحَقَّ عَلَى أَهْلِهِ وَ اتَّبَعُوا عِتْرَةَ نَبِیِّهِ لَمَا اخْتَلَفَ فِی اللَّهِ تَعَالَى اثْنَان‏؛ به خدا سوگند اگر حق را به اهلش واگذار می‌کردند و از عترت پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیروی و تبعیت می‌کردند، دو نفر در راه خداوند با هم اختلاف نمی کردند»

اکنون با جنگ فکری و فرهنگی در منطقه مواجهیم
برای توجه بیشتر به موضوع و فرهنگ غدیر خم چه راهکار‌ی را پیشنهاد می‌کنید؟

باید جهان اسلام منصفانه بسیج شوند و با پیام غدیر بر تفکر و فعالیت وهابیت و داعش و همفکران آنها یورش برده و سلاح تهاجم و تخریب و تکفیر را از آنها بگیرند؛ باید دشمن را خلع سلاح کرد؛ باید حرف دشمن و تهاجم او را با اندیشه پاسخ داد؛ زیرا اکنون ما در منطقه با جنگ فکری و فرهنگی روبرو هستیم تا جنگ نظامی؛ آنچه که باعث جنگ نظامی می‌شود، عدم تفکر و فرهنگ صحیح مبتنی بر قرآن و عترت(ثقلین) است. همان مسأله‌ای که امت اسلام بعد از رسول گرامی اسلام(ص) فراموش کرد. الان جهان کفر با نفوذ فکری و فرهنگی در مردم ساده‎لوح منطقه و پادشاهان نان به نرخ روز خور منطقه، آنها را وادار به اعمال خشونت‎بار می‌کند و ما نیز مجبوریم با این افکار مبارزه کنیم و تولید محتوای متناسب داشته باشیم. اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در لزوم اهمیت غدیر می‌فرماید «به خدا قسم مسأله غدیر و معرفی علی به امامت و ولایت از سوی خداوند به من امر شده است» را اکنون بیشتر درک می‌کنیم.

عاشورا، پیامد فراموشی پیام غدیر

پیامدهای فراموشی پیام غدیر چه خواهد بود؟

پیامدهای فراموش کردن غدیر را می‌توان در همان صدر اسلام و دوران اهل‌بیت (ع) پیگیری کرد. پیامدِ فراموشی غدیر یعنی تبعید ابوذر، پشت کردن به امام حسن مجتبی(ع) و خنجر به پای او زدن؛ پیامد فراموشی غدیر یعنی فجیع‎ترین واقعه تاریخ بشریت یعنی واقعه عاشورا و بریدن سر فرزندِ سیدالبشر و سید مرسلین(ص) توسط خود امت پیامبر(ص) و روی آوردن به حاکم ظالمی مانند یزید و ابن زیاد و معاویه و ... نقل است یزید ملعون در سفر حج به مدینه وارد شد و به مردی از قریش برخورد و به او گفت: «أَ تُقِرُّ لِی أَنَّکَ عَبْدٌ لِی‏؛ آیا اقرار می‌کنی تو بنده من هستی؟» آن مرد گفت ای یزید تو و پدرت نه در زمان جاهلیت و نه حالا از من و پدرم برتر نبوده‎اید؟ چرا چنین اقراری کنم؟ یزید ملعون به او گفت «إِنْ لَمْ تُقِرَّ لِی وَ اللَّهِ قَتَلْتُکَ؛ اگر به چیزی که گفتم اقرار نکنی، و الله تو را می‎کشم.» مرد قریشی گفت کشتن من بزرگ‎تر از کشتن حسین بن علی نیست. یزید دستور داد او را کشتند. این حدیث در جلد دوم روضه کافی صفحه 41 آمده است.

فراموشی غدیر یعنی سر سپردگی به یزیدیان زمانه
یزید ملعون به معنای واقعی کلمه مانند فرعونیان ندای «أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلى‏؛ من پروردگار بزرگ شما هستم» سر داد و آخر سر هم منفور تاریخ شد. نتیجه فراموشی غدیر یعنی یزید را به عنوان حاکم اسلامی پذیرفتن و گوش به فرمان او بودن تا پذیرفتن دستور قتل امام حسین (علیه‌السلام).  اکنون شاهدیم یزیدیان و سفیانی‌ها به اسم اسلام از این دست جنایات به صورت گسترده انجام می‌دهند. اکنون کسانی که خود را خادم حرمین و یا خلفای اسلامی می‎نامند، شراب و قمار و ریختن خون مردم مسلمان را برای خود مباح می‎دانند و این همان کاری بود که یزید و معاویه انجام دادند؛ بنابراین آن‎ها نه تنها به سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله) عمل نمی‌کنند بلکه از رفتارهای معاویه و یزید پیروی می‌کنند.

پیام غدیر یعنی عمل به سیره نبوی(ص) در رفتارهای فردی و اجتماعی

تا حدودی درباره لایه‌های معرفتی و سیاسی غدیر و پیام غدیر سخن گفته شد؛ در لایه‌های اجتماعی، روز غدیر چه پیامی در بردارد؟

در روز عید غدیر باید با سیره پیامبر (ص) و علی (ع) و سایر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بیعت مجدد کرد. باید دید علی (علیه‌السلام) لااقل در برخوردهای اجتماعی و حکومتی چه مسیری را طی کرد؛ از روحیه جهادی ایشان تا یتیم‎نوازی و شهامت و شجاعت و شهادت‎طلبی و اشک و ناله و مناجات‎های شبانه حضرت باید درس گرفت و آن ها را وارد زندگی خود کرد.
با این تعریف، پیام غدیر، پیام برادری و مهربانی است؛ اینکه در غدیر بین برادران عقد اخوت رسم بود، از این رو بود. پیام غدیر، پیام دوستی و هدیه دادن انفاق و بخشش است. امام رضا (علیه‌السلام) روز عید غدیر به یارانش لباس نو و انگشتر و کفش هدیه می‌داد. همچنین پیام غدیر، پیام زیبایی، زینت، آرایش و بهداشت و سلامتی است. در این روز گفته شده از بهترین عطرها و بوی خوش استفاده کنید. ائمه (علیهم‎السلام) در روز عید غدیر لباس نو و زیبا می‎پوشیدند. همچنین غدیر با خود پیام توحید و عبادت و نماز را همراه دارد؛ لذا این سه موضوع از اعمال روز عید سعید فطر است.

پیام دیگر غدیر، مبارزه با فقر و رسیدگی به محرومین و ادامه دادن این مقولات در طول زندگی است. در این روز به اطعام و افطاری دادن به دیگران توصیه شدیم. بنابراین در روز عید غدیر رسیدگی به مشکلات نیازمندان و بر آوردن حاجت دیگران را تمرین کنیم و این رفتار را تداوم دهیم.

روز غدیر روز اصلاح برخورد با خانواده

کانون خانواده در غرب و اروپا رو به اضمحلال است. گزارشات و اخبار متنوعی در این باره در رسانه‌های غربی نیز منتشر شده است. غرب درصدد تخریب جایگاه ارزشی خانواده در جهان اسلام برآمده است. توجه به مناسبت‌های مختلف و اعیاد مذهبی و از جمله عید سعید غدیر خم مانع مهمی را در مسیر تقلای غرب و غرب‌باوران قرار می‌دهد.
مسلمانان و شیعیان این روز را باید یک بازیابی در برخوردشان با خانواده داشته باشند و آن را نقطه آغازی برای رسیدگی بیشتر به امور خانواده محسوب کنند؛ هر اندازه محبت در محیط خانواده بیشتر جریان داشته باشد، خداوند و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به انسان توجه بیشتری می‌کنند و زندگی برکت خاصی می‎گیرد. یعنی هم فرزندان احترام والدین را در وهله اول حفظ کنند و هم والدین کرامت فرزندان را حفظ کنند. هم مردان به زنانشان محبت کنند و هم زنان به مردان محبت کنند و از سرکشی و عدم اطاعت از شوهر دست بکشند. تمام اعضای خانواده می‌توانند به بهانه این روز تمرین محبت‎ورزی و عشق‎ورزی و صفا و صمیمت داشته باشند.

عید غدیر، فرصتی برای رفع کدورت‌های فامیلی
از سوی دیگر پیام غدیر را می‌توان پیام عفو و گذشت و رفع کدورت و کینه و دشمنی دانست که از آداب این روز نیز محسوب می‌شود. مخصوصاً کسانی که صله رحم را ترک کرده‎اند، این روز را بهانه‎ای برای پیوند مجدد بدانند و با اقوام دید و بازدید کنند که از آداب این روز عزیز نیز محسوب می‌شود. می‌توان گفت پیام غدیر از یک بُعد یعنی بهداشت، زیبایی، سلامتی، زینت، شاد کردن دیگران، اصلاح سبک زندگی اسلامی، اصلاح اخلاقیات و منش‌ها و اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی؛

کسی که پایبند به پیام اصلی غدیر که همان سرسپردگی به امامت و ولایت باشد، سایر رفتارهای فردی و اجتماعی‌اش اصلاح می‌شود. با تمام این مسائلی که مطرح کردیم، غدیر یعنی نماز و عبادت، روزه و نیایش، سیاست و دیانت، جهاد و عبادت، مبارزه با فقر، یعنی محرومیت‎زدایی و مبارزه با فقر؛ غدیر یعنی حاکمیت دین مرضی خدا و حاکمیت معصوم.

پیوند غدیر با مهدویت و ظهور
یک نکته هم درباره مهدویت و غدیر عرض کنم. در این روز مبارک باید توجه ویژه‎‌ای به انتظار، ظهور و توجه به امام عصر (عجل ‌الله تعالی فرجه) کرد؛ حدود 12 فراز از پیام غدیر به مسأله مهدویت اشاره دارد که نشان‌دهنده پیوند غدیر با ظهور و مهدویت است. جالب که در دعای ندبه  مسأله مهدویت پررنگ است و نیز پیام غدیر را هم می‌بینیم از این رو شاید بتوان گفت دعای ندبه به این دلیل از اعمال روز عید سعید غدیر است.