وی به برخی از نکات مطرح شده توسط رهبری اشاره کرد و گفت: در این بحث که عصر انقلاب به پایان رسیده است یا ما همچنان در عصر انقلاب هستیم مغالطه‌هایی وجود دارد که بسیار خطرناک است و باید مورد توجه قرار گیرد.

مدیر حوزه‌های علمیه افزود: تقابل انقلاب با عقلانیت، تقابل انقلاب با نظم پذیری و نظام، تقابل انقلاب با امنیت و ارتباطات جهانی مغالطه‌هایی است که وجود دارد.

وی بیان کرد: یک ایده این بود که وقتی نظام شکل گرفت دیگر عصر انقلاب تمام شده است و امروز هم مقام معظم رهبری به این مطلب پرداختند و باید بدانیم انقلاب اسلامی فلسفه‌ای دارد که ناظر به تمدن سازی است و تا وقتی عناصر مزاحم در سطح جهانی وجود داشته باشد انقلاب حضور دارد.

آیت الله اعرافی با بیان اینکه فرزندان انقلاب نباید آن را مساوی با یک نظم بدانند و نباید آن را در مقابل عقلانیت تفسیر کنند، گفت: انقلاب همچنان باید ادامه داشته باشد و یک نمونه انقلاب همین انقلاب فکری و علمی است.

وی تصریح کرد: حاکمیت دینی و حیات طیبه از اهداف انبیای الهی و انقلاب اسلامی است و حوزه و انقلاب اسلامی باید آن را دنبال کند و برای رسیدن به این امر به حرف‌های نو و جذاب و ارائه درست آن نیاز داریم.

مدیر حوزه‌های علمیه گفت: پرسش‌های نو و حتی به تعبیر رهبری شبهه‌های روزافزون می‌تواند فرصتی برای بالندگی و پیشرفت باشد و ما نباید آنها را مانع بدانیم به شرطی که به درستی با آنها مواجهه کنیم.

وی ابراز داشت: باید از شبهات و سؤال‌های جدید استقبال کنیم و از آن کانال برای رسیدن به نظریه‌های مهم استفاده کنیم.

آیت‌الله اعرافی گفت: برای رسیدن به این هدف طلاب و دانشجویان به بنیه علمی و همچنین نگاه معنوی و اخلاقی، امید، روح مبارزه و جهاد در راه خدا نیاز دارند.

وی عنوان کرد: اعلام می‌کنیم که وظیفه همه ما است که در این مسیر گام برداریم و این حرکت شما برای شرکت در این دوره حرکت مناسبی است که می‌تواند گامی به جلو بردارد.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به حدیثی از امام صادق درباره مقام ذکر امام باقر (ع) گفت: امام صادق(ع) فرمودند «پدر من همیشه در یاد خدا و مشغول به ذکر الهی بود و سر سفره نیز همواره به ذکر خدا مشغول بود. هنگامی‌که با مردم سخن می‌گفت این سخن گفتن او را از عالم غیب پایین نمی‌کشید.»

وی با بیان اینکه زندگی امام باقر و امام صادق(ع) فصلی نو در حیات ائمه(ع) بود گفت: پایه‌ریزی یک اندیشه جامع که فرصت آن فراهم نشده بود در عصر این دو امام رخ داد.

آیت الله اعرافی به توصیه امام باقر(ع) به امام صادق(ع) در بستر شهادت اشاره کرد و گفت: امام باقر(ع) در بستر شهادت به فرزندشان گفتند «فرزندم تو را به بهترین نیکی‌ها برای اصحابم توصیه می‌کنم» و امام صادق(ع) پاسخ دادند به فضل خداوند چنان در میان اصحاب کار خواهم کرد که وقتی از آنها جدا می‌شوم به هیچ‌کسی در دانش و علم نیاز نداشته باشند.

وی ابراز داشت: این گفته امام صادق(ع) در واقع حرکت و جهاد علمی این امام همام را در آغاز امامتشان نشان می‌دهد.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به نگاهی تمدنی که در اسلام وجود دارد و تلاش انقلاب اسلامی برای احیای آن گفت: اسلام یک دین به تعبیر پیشینیان جامع و به تعبیر امروزی‌ها تمدنی است و تفاوت های بین ادیان و حتی ادیان الهی در این مسئله وجود دارد.

وی با بیان اینکه گاهی دین تنها حاشیه‌ای بر زندگی بشر است گفت: در اسلام هم دو قرائت وجود دارد و یکی از آنها ناصحیح است که اسلام را حاشیه‌ای در زندگی بشر تعریف می‌کند به این‌گونه که بشر دارای زندگی است و بر خطی استوار پیش می‌رود و اسلام می‌آید حاشیه‌ای به آن اضافه کرده است.

آیت الله اعرافی عنوان کرد: ما اسلام را از این‌گونه ادیان نمی‌دانیم و این نوع قرائت را نمی‌پذیریم و با استدلال‌های فراوان معتقدیم به قرائت دومی که بیان می‌کند اسلام یک دین تمدنی و جامع است و دینی است که شعاع آن همه زندگی فردی و اجتماعی بشر را در بر می‌گیرد.

وی گفت: دین تمدنی دینی است که دارای نظریه‌های عقلانی، بنیادی، فراگیر و با ظرفیت‌های جهت‌دهی به همه ساحت‌های زندگی بشر است و امکان انطباق با شرایط با حفظ خطوط اصلی در آن وجود دارد و نظامات اجرایی زندگی بشر را هدایت می‌کند.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به شاخص‌های دین تمدنی تصریح کرد: دین تمدنی اسلام یک تبیین کاملی از زندگی و فلسفه بنیادی جامع و کاملی ارائه می‌دهد.

وی گفت: دین تمدنی یک هسته زیرساخت فکری و فلسفی دارد که زندگی بشر را جامع و کامل معنی می‌کند.

آیت‌الله اعرافی بیان کرد: این دین باید نگاهی به همه ساحت‌های زندگی بیفکند و روحی است که در همه ساحت‌ها دمیده شده و به همه ساحت‌ها ورود می‌کند، البته نوع ورودش در ساحت‌ها اشکال مختلف دارد.

وی با اشاره به نگاه های اقلی و اکثری در باب دین گفت: جمعی از کسانی که خود را روشنفکر دینی می‌نامند به سمت دین اقلی رفتند که قرائت‌های مختلفی از آن وجود دارد و ما در برابر آنها موضع و منطقی داریم که آن را نمی‌پذیریم.

مدیر حوزه‌های علمیه عنوان کرد: از طرفی در دین اکثری هم ممکن است یک تلقی ناروایی در ذهن کسی باشد که دین جای همه تجربه و فکر را می‌گیرد که این تلقی هم صحیح نیست.

وی بیان کرد: دین اکثری که ما قبول داریم این است که روح آن تعالیم فلسفی در همه ساحت‌های زندگی حضور پیدا می‌کند و گاهی در جاهایی به‌صورت ریز وارد شده است و گاهی به صورت ریز وارد نشده ولی شاخص ارائه کرده است.

آیت الله اعرافی گفت: یکی از شاخص‌های دین تمدنی که مصداق آن در اینجا دین اسلام آن هم با قرائت مورد قبول ما است این است که ورود آن در ساحت‌های گوناگون به شکل منسجم و یکپارچه است.

وی افزود: اجزای تعالیم توصیفی و تجویزی دین تمدنی همه در یک منظومه منسجم و نظام وار قرار می‌گیرد و اصلاً بین آنها ناسازگاری وجود ندارد، در ابتدا ممکن است ناسازگاری وجود داشته باشد اما وقتی به عمق آن ورود می‌کنیم می‌بینیم که ناسازگاری وجود ندارد.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به اینکه شاخص دیگر دین تمدنی داشتن انعطاف در عین ثبات است گفت: اصولاً اگر چیزی بخواهد تمدنی و فرازمانی و فرا مکانی باشد در دل آن انعطاف در عین ثبات وجود دارد.

وی افزود: یک وجه مشترک در اندیشه تمدنی این است که در شاخ و برگ نظامات آن، انعطاف در عین ثبات وجود دارد.

آیت الله اعرافی گفت: درون مایه اندیشه تمدنی فرازمانی و فرامکانی است و به خاطر ظرفیت و غنایی که دارد از زمان‌ها و مکان‌ها عبور می‌کند.

وی با بیان اینکه دین تمدنی فراساحتی است تصریح کرد: دین تمدنی همچنین فرادنیوی است یعنی اینکه دینی می‌تواند تمدنی باشد که بتواند دنیا و آخرت را در کنار هم قرار دهد و اصلاً تقابلی بنیادی در آن وجود نداشته باشد.

بدون یک اجتهاد ریشه‌دار دست‌یابی به نظام جامع تمدنی اسلامی میسر نیست

وی ابراز داشت: آنچه در ذخایر حوزه‌های ما موجود است شرطی لازم و بی‌بدیل است و بدون یک اجتهاد ریشه‌دار، سنتی، اصیل و تجربه شده در حوزه‌های علمیه، دست‌یابی به این نظام جامع تمدنی اسلامی و بازسازی مستمر آن و تولید حرف نو میسر نیست.

مدیر حوزه‌های علمیه گفت: ما بیش از 700 درس خارج فقه و اصول در قم و در استان‌ها و شهرها داریم که ذخیره و سرمایه بسیار عظیمی است و حتما باید سیانت شود و رشد پیدا کند و حتی بُعد سنتی آن باید رشد پیدا کند اما مادامی که این اجتهاد به عرصه‌های نو نپردازد کافی نیست.

وی با مطرح کردن این مسئله که چه اجتهادی می‌تواند استخراج کننده این نگاه تمدنی اسلام باشد افزود: پاسخ این است که اجتهاد دارای مراحل و درجاتی است و باید به همه آنها بپردازیم و در واقع دامنه اجتهادمان را باید تعمیم دهیم.

آیت الله اعرافی با اشاره به اینکه چند اتفاق باید در اجتهاد رخ دهد که به اجتهاد تمدنی دست یابیم گفت: ابتدا اینکه اجتهاد از ساختن منظومه‌های حکمی به سمت نظامات برود.

وی عنوان کرد: مقصود از نظام سازی این است که از درون احکام فقهی به قواعدی بنیادی در آن برسیم چیزی که شهید صدر در اقتصاد آن را اجرا کرد و در کتاب اقتصدنا تبیین شده است.

مدیر حوزه‌های علمیه گفت: مکرر گفته‌ام که در میان شاگردان شهید صدر و دیگران همچنان می‌بینیم که کار نو و جدیدی در این زمینه نشده است و یک ایستایی در آن داریم.

وی ابراز داشت: اگر آن اجتهاد تمدن ساز را بخواهیم در حوزه و دانشگاه پی بگیریم، اولین شرط این است که از اجتهاد به معنای متعارفی که در کتاب‌های فقهی تعریف شده و استنباط احکام شرعی است در واقع به اجتهاد نظامات بپردازیم.

آیت الله اعرافی با بیان اینکه مطلب بعدی این است که اجتهاد را از گزاره‌های تجویزی به سمت گزاره‌های توصیفی ببریم گفت: این امر تا حدودی وجود دارد و به نحوی فلسفه و کلام ما اجتهاد در این مسائل است ولی این حد کافی نیست.

وی با اشاره به اینکه از دو جهت تأمین اجتهاد از تجویز به توصیف باید عمق و غنا و توسعه پیدا کند افزود: اول اینکه در همین محدوده مباحث کلامی نیازمند کاربست روش‌های عمیق‌تر اجتهادی هستیم و دوم اینکه حجم وسیع از معارف داریم که خیلی در کلام یا اعتقادات نمی‌گنجد.

تفسیرهای تخصصی ناظر به حوزه‌های علوم باید پایه‌ریزی شود

مدیر حوزه‌های علمیه گفت: این اجتهاد ناظر به حوزه‌های خاص معارفی و توصیفی اسلام است که به معنای بحث‌های اعتقادی به معنای خاص نیست و بر اساس همین است که امروز مثلاً در تفسیر باید تأکید کنیم که از عصر علامه طباطبایی و شاگردانشان باید مقداری جلوتر برویم و در واقع تفسیرهای تخصصی ناظر به حوزه‌های علوم باید پایه‌ریزی شود و در نهایت ما را باید به اجتهاد در این حوزه‌های برساند.

وی عنوان کرد: وقتی علوم انسانی اسلامی را مطرح می کنیم در واقع به یک اجتهاد جدیدی نیاز دارد که بتواند سایه آن اندیشه نظام وار را بر نظریه‌های علمی بیفکند و سایه آن را به حوزه هنر و فناوری و سبک‌های زندگی بیاورد.

آیت الله اعرافی گفت: ما حتماً در حوزه نظریه‌های علمی اعم از علوم انسانی و سبک‌های زندگی به معنای نرم‌افزاری و  فناوری و انواع دیگر، آن اندیشه را باید نفوذ دهیم و پرتو آن را مشخص کنیم.

وی ابراز داشت: تأمین اجتهاد ضرورتی است که رسالت حوزه است و حوزه انقلابی را که مطرح می‌کنیم ابعادی دارد که یک بعدش در اینجاست و باید ببینیم که در این دامنه چه تولید کرده‌ایم؛ اما کارهای خوبی انجام شده است ولی کافی نیست.

مدیر حوزه‌های علمیه با بیان اینکه در علوم و دانش در حوزه و دانشگاه نیازمند به یک تطویر و تطور هستیم گفت: حوزه فقه ما نیاز به یک بسط و غنا و عمق بیشتری دارد.

وی بیان کرد: هم از لحاظ طرح مسائل جدید و هم تولید ابواب و کتاب‌های نو ناظر به کتاب‌های علوم انسانی و غیرانسانی، ما به فقه نیاز داریم و اگر نباشد هرچه بگوییم حرف‌هایی سطحی است و این کار حوزه است که در این مقوله ورود کند.

آیت الله اعرافی گفت: در حوزه اصول فقه که اصول و روش تحقیق اجتهاد ما بسیار غنی است باز به مهندسی نیاز داریم.

وی ابراز داشت: در حوزه تفسیر باید از عصر تفسیرهای ترتیبی و موضوعی با موضع‌های پیشین بگذریم و به تفسیرهای تخصصی ناظر به رشته‌های علمی برسیم؛ البته در این بحث جوانه‌هایی زده شده و باید دنبال شود.

مدیر حوزه‌های علمیه گفت: در حوزه مباحث فلسفی باید به فلسفه‌های متعدد ناظر به رشته‌ها ورود کنیم که کم و بیش انجام شده است، اما کافی نیست.

وی افزود: بدون تردید یکی از مهم‌ترین نمادهای ارتباط و هم‌افزایی حوزه و دانشگاه همین قلمرو است، چراکه بخشی از این مراحل اجتهاد را باید حوزه انجام دهد و بخشی‌هایی هم کار دانشگاهی است و بخشی‌هایی باید کاملاً در هم‌افزایی انجام شود.

آیت الله اعرافی تاکید کرد: در حوزه و دانشگاه ما نیاز به تحول داریم تا با نگاه‌های جامع و وسیع بتواند پاسخگوی این نگاه تمدنی و پاسخگو به قلمروهایی که اشاره شد باشد.