حرم حضرت ابوالفضل ، از تخريب و غارت وهابيان در 1216 ق در امان نبود و همانند حرم امام حسين(ع) به غارت رفت . ايرانيان براي بازسازي و جبران خسارت هاي وارده بر اثر تهاجم وهابيان اقدام هاي مهمي انجام داد از جمله حرم را نوسازي و گنبد را كاشي كاري كرد .
عقیق: مقام و مرقد حضرت ابوالفضل علم دار كربلا و يار باوفا و برادر فداكار امام
حسين(ع) در سيصد متري شمال حرم آن حضرت قرار دارد ؛ يعني جايي
كه حضرتش به شهادت رسيد . اگر چه نخستين بقعه و بنا و گنبد حرم را عضد
الدوله ، در قرن پنجم هجري ساخت اما از قرن هاي نخستين اسلامي به اين مرقد
توجه ويژه اي شده است .
حرم حضرت ابوالفضل ، از تخريب و غارت
وهابيان در 1216 ق در امان نبود و همانند حرم امام حسين(ع) به
غارت رفت . ايرانيان براي بازسازي و جبران خسارت هاي وارده بر اثر تهاجم
وهابيان اقدام هاي مهمي انجام داد از جمله حرم را نوسازي و گنبد را كاشي
كاري كرد .
حرم مطهر در مجموع 4370 متر مربع مساحت دارد و به لحاظ
فضا و مساحت و بنا از ساير مشاهد مشرفه ، جز حرم عسكريين ، بزرگ تر و شباهت
كاملي به حرم امام حسين(ع ) دارد .
آثار و اماكن حرم ابوالفضل(ع)
1 ـ صندوق و ضريح مطهر
ضريح
حرم در داخل روضه اي قرار دارد كه ابعاد آن 110×120 متر است و چهار رواق
از چهار سمت آن را احاطه كرده است . نخستين ضريحي كه بر مرقد حضرت ابوالفضل
از فولاد ساخته شد به دستور نادر شاه و وزير وي ، در 1183 ق ، بود . روي
اين ضريح عبارت « ضريح العباس سنه 1182 ق » و نيز « لا زال مطاقاً لخيار
الناس ، عمل مهدي القلقاوي » حك شده است .
در عصر قاجار ، محمد شاه
ضريحي از جنس نقره روي ضريح فولادي نصب كرد . در 1385 ق نيز ضريح جديدي
براي حرم در ايران ساخته شد . هنرمندان اصفهاني نهايت هنر خود را در اين
كار به نمايش گذاشتند . اين ضريح ، كه هديه آنان بود ، از جنس نقره و طلاي
ناب با سنگ هاي قيمتي مينا ساخته شد و از لحاظ زيبايي منحصر به فرد بود .
چهارصد هزار مثقال نقره و هشت صد مثقال طلا در آن به كار رفت و ساخت آن سه
سال طول كشيد . ضريح مذكور به پشتيباني و حمايت آيت الله سيد محسن حكيم
ساخته و نصب شد . بر چهار گوشه اين ضريح چهار انارك طلايي زيبا به قطر
پنجاه سانتي متر تعبيه شده است . در داخل آن صندوقي از خاتم روي قبر حضرت
عباس ( عليه السلام ) قرار دارد .
در رواق شمالي از زير زمين به داخل قبر راه است .
2 ـ گنجينه
در
اين گنجينه اشياي ارزشمندي چون قالي هاي بافته شده با تار و پود زر ، چهل
چراغ هاي طلايي ، شمشيرهاي مرصع ، ساعت هاي ديواري طلا ، مجسمه هاي طلا ،
تصويري حقيقي از سر امام حسين(ع ) ، كه گفته مي شود از ايتاليا
آورده شده است ، نسخه هاي خطي و صحيفه هاي منسوب به امام علي(ع) ديده مي شود . اين گنجينه اكنون به محل مقبره آل خيرالدين در جوار
حرم انتقال يافته است .
اين حرم چهار ايوان دارد : ايوان بالاسر ،
شرقي ، شمالي و جنوبي . در بالاي ايوان بالاسر بر روي كتيبه اي سوره فتح و
در ايوان شرقي سوره حمد و قدر نوشته شده است .
3 ـ گنبد و مناره ها
حرم
ابوالفضل(ع) يك گنبد و دو مناره دارد . قطر گنبد دوازده متر
به صورت نيم كروي با نوك تيز و ساقه اي بلند است كه از آن پنجره هايي با
قوس هاي كماني به بيرون گشوده مي شود . ارتفاع آن 39 متر است و نماي داخلي و
بيروني آن به صورتي زيبا تزيين شده است . در نماي داخلي آيه هايي از قرآن
كريم در ميان كاشي هاي زيبا به رنگ سفيد و به خط ثلث به چشم مي خورد .
تاريخ كاشي كاري ، بر اساس كتيبه آن ، 1305 ق است .
حرم مطهر داراي
دو مناره در گوشه ايوان طلا و مجاورت ديوار حرم است . اين مناره ها از كف
تانيمه كاشي كاري است و داخل آن كلمات الله ، محمد ، به طرز ماهرانه اي با
كنار هم چيدن كاشي ها نمايان است . نيمه دوم مناره ها با پوششي از طلا
تزيين يافته و ارتفاع آن ها به 44 متر مي رسد .
4 ـ صحن و ايوان ها
حرم
ابوالفضل(ع) را صحن وسيعي به مساحت 9300 متر مربع احاطه كرده
و تمامي مساحت صحن و حرم 4370 متر مربع است . اين صحن چهار ضلعي است و هر
يك از ضلع هاي آن حجره هاي كوچكي دارد كه تعداد آن به 75 حجره مي رسد . اين
حجره ها محل اسكان طلبه ها يا محل دفن بزرگان ، عالمان ، انديشمندان و
مردان سياست است .
1 ـ 5 ـ ايوان طلا
مقابل حرم ايواني به مساحت 320 متر مربع قرار دارد كه در نماي آن از آجرهاي مسي رنگ و طلا كاري استفاده شده است.
2 ـ 5 ـ ايوان بالاسر
اين
ايوان در سمت غربي صحن قرار دارد و بر بالاي آن در تاريخ 1304 ق سوره فتح
نوشته شده است . كتيبه اي از شعرهاي فارسي نيز در آن به چشم مي خورد .
3 ـ 5 ـ ايوان شرقي
باب العلقمي يا باب الرضا در اين ايوان قرار دارد . كتيبه اي با تاريخ 1304 ق حاوي سوره حمد و قدر بر بالاي ايوان ديده مي شود.
4 ـ 5 ـ ايوان جنوبي
اين
ايوان در ورودي باب القبله است و كتيبه اي با تاريخ 1304 قو اثر محمد حسين
يزدي در آن به چشم مي خورد . بالاي اين ايوان ساعت زنگ دار بزرگي نصب است .
6 ـ محل قطع دستان حضرت ابوالفضل(ع )
ابوالفضل
العباس ، علم دار كربلا ، براي آوردن آب به سوي نهر علقمه حركت كرد . از
خيمه گاه تا نهر حدود پانصد متر فاصله بود . پس از بازگشت با مشك پر ، 350
متر از آن مكان فاصله نگرفته بود كه دژخيمان سپاه عبيد الله دست چپ ايشان
را ، كه مشك در آن قرار داشت ، قطع كردند . آن شجاع مرد دلاور مشك را در
دست راست خود گرفت و به حركت خود به سوي خيمه ها ادامه داد . نزديك 120 متر
فاصله خيمه ها را پيمود . در اين هنگام ، مزدوران سپاه دشمن دست راست
ايشان را قطع كردند . آن حضرت حدود صد متر ديگر با دو دست قطع شده در حالي
كه از آن ها چون چشمه اي خون فوران مي كرد ، به سوي خيمه ها حركت كرد اما
از شدت خونريزي بر زمين افتاد و شهيد شد . بعدها در مكان قطع شدن دستان
ابوالفضل ( عليه السلام ) مقامي ساخته شده است كه بين باب الخان و باب
البغداد در نزديكي درِ شرقي صحن و مقام دست چپ حدود پنجاه متري آن ، در
جنوب شرقي و در بازارچه اي معروف به « بازارچه عباس » واقع است .
7 ـ درهاي صحن
درهاي
جديد صحن مطهر در 1394 ق ساخته شده و عبارت است از : باب القبله ، باب
امام حسن (ع ) ، باب امام حسين(ع) ، باب صاحب
الزمان (عج) ، باب امام موسي بن جعفر(ع)، باب امام جواد( ع ) ، باب امام علي الهادي(ع) ، باب فرات ، باب امير المؤمنين علي(ع).