عقیق- در گفت‌وگویی که هفته‌نامه چهارده انجام داده، آمده است: حاج احمد چيني را می‌شود یکی از شاگردان علمای اخلاق چون آیت‌الله حق‌شناس، آیت‌الله مجتهدی، آقامجتبی تهرانی و آیت‌الله خوشوقت دانست. این پیرغلام 70 ساله، مداحی را کنار منبر شیخ محمود نجفی از روحانیون برجسته دهه 40 آغاز کرده و بیشتر اشعارش را از میان سروده‌های مرحوم غروی کمپانی، نیّر تبریزی و صغیر اصفهانی انتخاب می‌کند. او معتقد است اشعار شاعران جوان هم پرمغز و پرمحتواست اما بعضی از آنها را نمی‌شود با صوت خواند و برای دکلمه کردن مناسب‌ترند؛ «نباید روضه سنتی را با مسائل سیاسی تلفیق کرد. اگر مداح می‌خواهد به مستمع خودش توصیه‌های اخلاقی، رفتاری و حتی بصیرتی بدهد اگر پیش از روضه این کار را انجام دهد، هم تأثیر بیشتری دارد و هم در کار روضه‌خوانی خللی ایجاد نمی‌کند. مداحان نسل جوان ما باید از پیشکسوتان خود درس یاد بگیرند.
*شما در جایی گفته بودید اگر از علما فاصله بگیریم، به انحراف کشیده می‌شویم. همچنین نباید روضه سنتی را با مسائل سیاسی تلفیق کنيم. اگر موافق باشيد گفت‌وگو را با تبیین این دو دیدگاه یا انتقاد شروع کنیم.
مفاسدی که در بعضی اقشار و عرصه‌ها وجود دارد به عدم آشنایی با علما، همنشینی و فاصله گرفتن از این بزرگان برمي‌گردد. اگر این مراودت‌ها و مشورت‌ها با علما و بزرگان انجام شود قطعا شاهد این مفاسد، معضلات و انحرافات در جامعه نخواهیم بود. مخصوصا در مداحی چه از جهت انتخاب شعر، کیفیت خواندن و چه از حیث برگزیدن مقاتل و بیان حوادث تاریخی کمتر شاهد آسیب‌هایی هستیم که امروز چالش‌های زیادی را ایجاد کرده‌اند. وقتی اساتید و بزرگان کنار ما باشند، هنگام مواجهه با خطرات و آسیب‌ها به ما هشدار مي‌دهند و برای مقابله با آنها توصیه و راهکار لازم را در اختیار ما می‌گذارند. اينکه گفته بودم روضه سنتی را نباید با سیاست تلفیق کنیم به خاطر این بود که سیاست‌زده نشویم. یعنی باید نسبت به مسائل سیاسی آگاه باشیم ولی در روضه‌هایمان خللی ایجاد نکند و آن حالت عزاداری از بین نرود.
*عمده این مفاسد و عدم رعایت اصول مداحی به این موضوع برمی‌گردد که نسل جوان مداحان ما محضر استاد را کمتر درک می‌کنند. شما خودتان این مرحله را چگونه گذرانده‌ا‌يد و چگونه مداح شده‌اید؟
هیچ‌کس از میان خانواده بنده مداح نبودند. به همین خاطر پدرم از کودکی دست ما را به دست علما داد. اولین مرحله آشنایی من با علما، آشنايي با آیت‌الله مجتهدی بود. در محضر ایشان اولین روزهای ستایشگری را گذراندم و این توفیق حاصل شد كه محضر علما را درک کنم و مراحل رشد را بگذرانم. در خصوص اينكه چطور مداح شدم بايد بگويم یک عشق الهی در فطرت من بود که علاقه‌ای وصف‌ناپذیر در من ایجاد کرد و جذب ستایشگری آستان حضرت اباعبدالله(ع) شدم. در مورد معضل استاد ندیدن مداحان نسل امروز نيز باید بگویم از آنجا که سال‌ها در خدمت علما شاگردی کرده‌ام، به روش‌ها و رفتار درست مداحی رسیده‌ام چراکه وقتی انسان در محضر بزرگان و علما باشد به خوبی می‌فهمد باید چه کار کند، چطور بخواند و چه چیزي را کجا نخواند. علما توصیه‌های لازم و مقاتل مستند و معتبر را به بنده می‌کردند و می‌گفتند چه موقع مداح به کیفیت خواندن می‌رسد و اگر نقطه ضعفی هم داشتم آن را تذکر می‌دادند. همنشینی با دانشمندان و علما این اثر را دارد که قطعا انسان از خطاها مصون می‌ماند.
*مداحان قدیمی و پیرغلامان مثل خودتان زمان ستایشگری پوشش خاصی داشتند و دارند. از این نوع پوشش بگویید و اينكه چطور در نسل شما مرسوم است؟
بالاخره باید کسوت مداحی را حفظ کرد تا پوشش ما زیبنده نوکری امام حسین(ع) باشد. اگر آرایش نامناسب محاسن و کیفیت لباس پوشیدن مداح طوری باشدکه مردم بگویند این پوشش به یک نوکر امام حسین نمی‌خورد، زیبنده نیست. مداح باید علاوه بر برخورداری از باطن آراسته، ظاهر آراسته‌ای هم داشته باشد.
*بعضی از جوان‌ها به نسل شما انتقاد دارند و می‌گویند به آنها میدان نمی‌دهید یا فرصت نوآوری و ابداع در مداحی را در اختیار آنها نمی‌گذارید. این گفته‌ها چقدر صحت دارند؟
این طور نیست. من مداحان جوان را خیلی دوست دارم و گاهی از مجالس‌شان بهره می‌برم و آنها را در مداحی تشویق می‌کنم و هیچ‌گاه آنها را از نوآوری منع نکرده‌ام. باید ابتکار عمل و نوآوری وجود داشته باشد. رهبر معظم انقلاب فرموده‌اند باید مداحان از اشعار نو، تازه و جدید استفاده کنند ولی از چارچوب مداحی سنتی خارج نشوند. یعنی نباید بگذاریم از سبک‌های غربی و آهنگ‌های کذایی در مداحی استفاده شود. متأسفانه اشعار اهل بیت(عليهم‌السلام) را روی سبک‌هایی که یک خواننده غربی می‌خواند می‌گذارند! فقط ما به این کارها انتقاد نمی‌کنیم بلکه علما و مقام معظم رهبری هم همواره تذکر داده‌اند که این حالت و فضای سنتی حفظ شود وگرنه نوآوری اشکال ندارد.
*گاهی اوقات افراط و تفریط‌هایی میان برگزاری جشن‌ها و عزاداری‌ها ایجاد می‌شود که عده‌اي می‌گويند مگر امام صادق(ع) نفرموده در حزن ما (اهل بیت) محزون و در شادی‌های ما شاد باشید. دلیل عدم توجه به این مرزبندی‌ها چیست؟
در عزاداری‌ها باید حد و مرزی وجود داشته باشد. مرحوم حاج‌آقا مجتبی تهرانی که 35 سال در جلسات ایشان مداحی مي‌کردم عقیده‌شان بر این بود که عزاداری‌ها نباید زیاد طول بکشند. این را که جلسات عزاداری دو ساعت پشت سر هم برگزار شوند قبول نداشتند و معتقد بودند باید در این میان اعتدال برقرار شود. در مراسم شادی‌ها نمي‌گويیم روضه بخوانند بلكه بايد شادی کنند. منتها رهبر معظم انقلاب و علما می‌فرمایند در مساجد و مکان‌های متبرک هنگام سرود و مولودی کف نزنيد؛ مخصوصا کف‌هایی از جنس مرتب. یعنی به گونه‌ای نباشد که حرمت آن مساجد و محل‌های مقدس نگه داشته نشود وگرنه اشکالی ندارد شادی کنند. شادی حتما به کف زدن نیست. البته برخی در مجالس کف هم می‌زنند و اشکال نمی‌گیرند. اگر حالت موسیقیایی نداشته باشد، خیلی اختلاف ایجاد نمی‌کند. ما در مجالس حاج‌آقا مجتبی مطلقا کف نمی‌زدیم و سرود می‌خواندیم و مردم جواب می‌دادند. مجالسی که کف می‌زنند باید ببينند مرجع تقلیدشان چه می‌گوید تا به مشکل شرعی برنخورند. این موضوعی نیست که بین ما و مداحان جدید فاصله ایجاد کند.
*پس اختلاف نظر کجاست؟
اختلاف نظر آنجاست که نسل ما حرمت نگه می‌دارند و احتیاط می‌کنند و مثلا در جشن‌ها کف نمی‌زنند.آنها می‌گویند ما می‌خواهیم كف بزنیم و ممکن است این فاصله ایجاد شود. در خیلی از مقاطع امکان دارد فاصله ایجاد شود. اگر یک مداح سبک ترانه بخواند، نه تنها ما بلکه علما می‌گویند نخواند. اینها فاصله ایجاد می‌کنند. اگر حد و مرزهای الهی را رعایت کنیم فاصله‌ای میان ما و مداحان تازه كار نیست.
*بی‌محتوا بودن برخی مداحی‌هاي جامعه امروز را قبول دارید.
تا حدودی قبول دارم. مداحان قدیم اشعاری می‌خواندند كه اشعار محتوادار بزرگان بود. اگر موعظه و غزل می‌خواندند، از صائب و صغیر اصفهانی بود يا غزل‌های پرمحتوای حافظ و سعدی را می‌خواندند. شعرهای عزاداری هم مرثیه‌ها و نوحه‌های پرمحتوایی بودند اما امروز با وجود شعرهای پرمحتوا، مداحان نسل جدید از شعرهای سبک و خودمانی استفاده می‌کنند که در شأن امام و مجلس عزاداری امام حسین(ع) نیست. وقتی به بزرگانمان نگاه می‌کنیم، اشعاری را که برای اهل بیت(عليهم‌السلام) انتخاب می‌کردند از مرحوم عمان سامانی، مرحوم نیّر تبریزی و مرحوم آیت‌الله کمپانی بود که وزنه‌هایی در عالم تشیع به شمار می‌رفتند. اینها تا حدودي کمرنگ شده و مثل گذشته نیست. در گذشته اشعار پرمحتوا بودند و رهبر معظم انقلاب هم تکیه بر این روش و شیوه در مداحی دارند و فرموده‌اند اشعار بلند پرمحتوا را مداح باید حفظ کند، بخواند و به مستمع تفهیم کند.
*یکی از مسائلی که فضای مداحی امروز را به چالش کشیده و حرف و حدیث‌هایی از جنس نفوذ دشمن ایجاد کرده پاکت‌ها و طی کردن‌هایی است که مرسوم شده. نظر شما در این خصوص چیست؟
کسی که برای کسب درآمد به عرصه مداحی بیاید به نظر من اصلا مداح نیست و باید کنار برود. باید به عشق امام حسین(ع) مداحی کنیم و هیچ‌وقت به کسب درآمد در این عرصه فکر نکنیم. مداحان قدیمی که در خدمت‌شان بودیم هم در این وادی‌ها نبودند. مداحی که از ابتدا برای پول می‌آید، مرخص است اما اگر در جلسه‌ای بخواند و به او صله بدهند ایرادی ندارد. ائمه(عليهم‌السلام) هم به ستایشگر و شاعر صله می‌دادند اما اینکه بیاییم قبل از منبر مبلغ را طی کنیم و بگوییم آن را به حسابمان بریزند باید فاتحه مداحی را خواند. دیگر آن اخلاص که ریشه مداحی است وجود ندارد. اگر تمام فنون مداحی از جهت ادبیات، شعر، صدا و کیفیت را داشته باشيم و اخلاص نباشد ارزش ندارد. بنابراین چیزی که باید برای یک مداح ارزش داشته باشد این است که اهل بیت(عليهم‌السلام) به او بگویند کسی که برای پول و کسب درآمد به عرصه مداحی آمده، به نظر ما او را به عنوان مداح نمی‌شناسند.
*توصیه خاصی از اساتید اخلاقی که در محضرشان روضه خوانده‌اید به خاطر دارید؟
آیت‌الله حق‌شناس سفارش فراوانی به زیارت عاشورا و روضه حضرت علی‌اصغر(ع) می‌کردند. این توصیه‌ای بود که بسیاری مواقع به من می‌گفتند از مظلومیت اباعبدالله‌الحسین(ع) در لحظه شهادت حضرت علی‌اصغر(ع) بسیار بخوانید. مداحان بايد حتما به این توصیه‌ها توجه کنند و از داشتن اساتید اخلاق مجدانه بهره ببرند. یا مرحوم حاج‌آقا مجتبی تهرانی به قدری مقید به مجلس عزاداری امام حسین(ع) بودند که تقريبا 35 سال برای ایشان می‌خواندم. سابقه نداشت که موقع مداحی ایشان با کسی حرف بزنند. هر کس هم مراجعه می‌کرد می‌گفتند صبر کنید روضه تمام شود.
*به نظر شما گره برخی از انحرافات یا آسیب‌های مداحی‌های امروز چگونه باز می‌شود؟
نخست اینکه مداح باید تواضع داشته باشد. یعنی در عین اینکه جلوی سه چهار هزار نفر خوانده و به قول خودش مجلس را منقلب کرده باشد باز هم مغرور نشود. نکته دوم این است که مداح باید روح پذیرش انتقاد را داشته باشد. یعنی ما فقط حالت خوانندگی به خود نگیریم و گوشی برای شنیدن هم داشته باشیم چراکه امروز می‌بینیم بسیاری حاضر نیستند دو کلمه تذکر دیگران را تحمل کنند. به نظر من مداحی که انتقادپذیر نباشد رشد نمی‌کند.
*با وجود اینکه آن همه از ارزش و اهمیت استاد داشتن گفتید، خودتان هم ذخیره‌ای دارید که بتوانیم به او عنوان شاگرد حاج احمد چینی بدهیم؟
من فرزندی دارم که افتخار ذاکری اهل بیت(علیهم‌السلام) را دارد. یکی از اخوی‌زادگان من هم مشغول نوکری سیدالشهداست. او از کودکی با من بوده و صدای خوبی دارد و گاهی که نمی‌رسم به مجلسی بروم یکی از این دو را می‌فرستم.
*اگر روزی مسافر آخرت شدید دوست دارید کدام‌یک از روضه‌های شما را هیئتی‌ها بیشتر بشنوند و آن را یادگار ارزشمند حاج احمد چینی بدانند؟
به جای جواب دادن به این سوال دلم می‌خواهد در مراسم تشییع من حتما زیارت عاشورا خوانده شود. این را از مرحوم آیت‌الله حق‌شناس یاد گرفتم که برای زیارت عاشورا با ترتیبات خاصی چله می‌گرفتند. بعضی وقت‌ها هم به من می‌گفتند آن را برایم بخوان.
*در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید.
همه هیئت‌ها خوبند. نمی‌توانیم هیئت‌ها را مبناگذاری کنیم و روی آنها برچسب بگذاریم. کسانی که آنجا تبلیغ می‌کنند یا سخندان یا مداح هستند باید در چارچوب درست و اصولی حرکت کنند و از یک‌سری خصوصیات اخلاقی اسلامی نیز برخوردار باشند. مسئول هیئت هم باید بداند چه کسانی را برای سخنرانی و مداحی انتخاب کند. در این صورت آن هیئت رشد پیدا می‌کند و کیفیت آن بالا می‌رود. از طرفی شعر خوب شعری است که از جهت اعتقادی محکم باشد و نه در آن غلو باشد و نه در آن مقام اهل بیت(عليهم‌السلام) را سست کند و تنزل بدهد. دیگر اینکه شعری باشد كه وقتی مستمع در آن مجلس می‌نشیند و بلند می‌شود جود او را معرفت‌افزایی‌اي و فرا بگیرد. ممکن است من دو ساعت در یک جلسه مداحی بنشینم و هزاران بار «حسین حسین» بگویم. این ذکر مقدسی است اما اينكه امام حسین(ع) را با معرفت صدا بزنم اثر بیشتری دارد.
منبع: چهارده
نشريه مشترك موسسه قدس و سايت عقيق