راهی برای از بین بردن گناهان/
مردى نزد امیر مؤمنان(ع) آمده و عرض کرد که من از نماز شب محروم شدم، حضرت فرمود: أَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَیَّدَتْکَ ذُنُوبُکَ: «تو کسى هستى که گناهانت تو را به بند کشیده است»!
عقیق: آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ذیل آیات 1 تا 5 سوره مبارکه «مزمل» و آیه 79 سوره مبارکه «اسراء» به اهمیت و فضیلت نماز شب اشاره کرده که متن آن در ادامه می‌آید؛
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
«یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ * قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا * نِّصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا * أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا * إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا؛ اى جامه به خود پیچیده! شب را،جز کمی،به پا خیز. نیمى از شب را، یا کمى از آن کم کن، یا بر نصف آن بیفزا، وقرآن را با تامّل و دقت بخوان؛ چرا که ما بزودى سخنى سنگین به تو القا خواهیم کرد»و (مزمل/ 1 تا 5)
این آیات بار دیگر اهمیت شب زنده دارى، و نماز شب، و تلاوت قرآن را در آن هنگام که غافلان در خوابند گوشزد مى‌کند، و چنان که قبلاً نیز اشاره کرده‌ایم، عبادت در شب، مخصوصاً در سحرگاهان و نزدیک طلوع فجر، اثر فوق العاده‌اى در صفاى روح، تهذیب نفوس، تربیت معنوى انسان، پاکى قلب و بیدارى دل و تقویت ایمان و اراده، و تحکیم پایه هاى تقوا در دل و جان انسان دارد که حتى با یک مرتبه آزمایش، انسان آثار آن را به روشنى در خود احساس مى‌کند.
و به همین دلیل، علاوه بر آیات قرآن در روایات اسلامى نیز تأکید فراوان روى آن شده است.
از جمله در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى‌خوانیم: اِنَّ مِنْ رَوْحِ اللّهِ تَعالى ثَلاثَةٌ: التَّهَجُّدُ بِاللَّیْلِ وَ اِفْطارُ الصّائِمِ، وَ لِقاءُ الاِخْوانِ: «سه چیز از عنایات مخصوص الهى است: عبادت شبانه (نماز شب) و افطار دادن به روزه داران، و ملاقات برادران مسلمان».
و در حدیث دیگرى از همان حضرت مى‌خوانیم که در تفسیر آیه: اِنَّ الْحَسَناتَ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ:«کارهاى نیک اثر کارهاى بد را از بین مى‌برد» فرمود: صَلاةُ اللَّیْلِ تَذْهَبُ بِذُنُوبِ النَّهَارِ: «نماز شب گناهان روز را از بین مى‌برد».
در ذیل آیه 79 سوره «اسراء» نیز بحث مشروحى در این زمینه داشتیم، و 10 روایت جالب درباره اهمیت نماز شب در آنجا نقل کردیم.
نماز شب یک عبادت بزرگ روحانى
در بخش نکته‌های ذیل تفسیر آیه 79 سوره مبارکه «اسراء» نیز به نماز شب اشاره شده که در ادامه می‌خواینم؛
«وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسَىٰ أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَّحْمُودًا؛ و پاسى از شب را از خواب برخیز، و قرآن (و نماز) بخوان. این یک وظیفه اضافى براى توست، امید است پروردگارت تو را به مقامى در خورِ ستایش برساند». (اسراء/ 79)
غوغاى زندگى روزانه، از جهات مختلف، توجه انسان را به خود جلب مى کند، و فکر آدمى را به وادى هاى گوناگون مى کشاند، به طورى که جمعیت خاطر، و حضور قلب کامل، در آن بسیار مشکل است، اما در دل شب، و به هنگام سحر، فرو نشستن غوغاى زندگى مادى، و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقدارى خواب، حالت توجه و نشاط خاصّى به انسان دست مى دهد، که بى نظیر است.
آرى، در محیط آرام، دور از هر گونه ریا و تظاهر و خودنمائى و توأم با حضور قلب، حالت توجهى به انسان دست مى دهد که فوق‌العاده روح پرور و تکامل آفرین است.
به همین دلیل، دوستان خدا همیشه از عبادت‌هاى آخر شب، براى تصفیه روح، حیات قلب، تقویت اراده و تکمیل اخلاص، نیرو مى‌گرفته‌اند.
در آغاز اسلام نیز پیامبر(صلى الله علیه وآله) با استفاده از همین برنامه روحانى، مسلمانان را پرورش داد، و شخصیت آنها را آن قدر بالا برد، که گویى آن انسان سابق نیستند، یعنى از آنها انسان‌هاى تاز‌اى آفرید، مصمم، شجاع با ایمان، پاک و با اخلاص و شاید مقام محمود که، در آیات فوق به عنوان نتیجه نافله شب آمده است، اشاره به همین حقیقت نیز باشد.
فضیلت‌های نماز شب
بررسى روایاتى که در منابع اسلامى در فضیلت نماز شب، وارد شده نیز روشنگر همین حقیقت است، به عنوان نمونه:
1 ـ پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى‌فرماید: خَیْرُکُمْ مَنْ أَطابَ الْکَلامَ وَ أَطْعَمَ الطَّعامَ وَ صَلّى بِاللَّیْلِ وَ النّاسُ نِیامٌ: «بهترین شما کسانى هستند که: سخن را مؤدبانه بگویند، گرسنگان را سیر کنند و در شب در آن هنگام که مردم خوابند نماز بخوانند».
2 ـ امیر مؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید: قِیامُ اللَّیْلِ مَصَحَّةٌ لِلْبَدَنِ وَ مَرْضاةٌ لِلْرَّبِّ:عَزَّوَجَلَّ وَ تَعَرُّضٌ لِلْرَّحْمَةِ وَ تَمَسُّکٌ بِأَخْلاقِ الْنَّبِیِّیْنِ: «قیام شب موجب صحت جسم، خشنودى پروردگار، در معرض رحمت قرار گرفتن و تمسّک به اخلاق پیامبران است».
3 ـ امام صادق(علیه السلام) به یکى از یارانش فرمود: لاتَدَعْ قِیامَ اللَّیْلِ فَإِنَّ الْمَغْبُونَ مَنْ حُرِمَ قِیامَ اللَّیْلِ: «دست از قیام شب برمدار، مغبون کسى است که از قیام و عبادت شب، محروم گردد».
چرا نمی‌توانیم نماز شب بخوانیم؟
4 ـ رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى‌فرماید: مَنْ صَلّى بِاللَّیْلِ حَسُنَ وَجْهُهُ بِالنَّهارِ:«کسى که نماز شب بخواند، صورت (و سیرتش) در روز نیکو خواهد بود».
حتى در بعضى از روایات، مى‌خوانیم: این عبادت به قدرى اهمیت دارد که جز پاکان و نیکان موفق به آن نمى‌شوند!
5 ـ مردى نزد امیر مؤمنان(علیه السلام) آمده عرض کرد، من از نماز شب محروم شدم، فرمود: أَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَیَّدَتْکَ ذُنُوبُکَ: «تو کسى هستى که گناهانت تو را به بند کشیده است»!
6 ـ در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) مى‌خوانیم: إِنَّ الرَّجُلَ لَیَکْذِبُ الْکَذِبَةَ وَ یُحْرَمُ بِها صَلاةَ اللَّیْلِ فَإِذا حُرِمَ بِها صَلاةَ اللَّیْلِ حُرِمَ بِهَا الرِّزْقَ: «انسان گاهى دروغ مى‌گوید، و سبب محرومیتش از نماز شب مى‌گردد، هنگامى که از نماز شب محروم شد، از روزى (و مواهب مادى و معنوى) نیز محروم مى‌شود».
7 ـ با این که: مى‌دانیم کسى همچون على(علیه السلام) هرگز نماز شب را ترک نمى‌کرد، در عین حال اهمیت موضوع تا آن پایه است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) در وصایایش به او فرمود: أُوصِیکَ فِی نَفْسِکَ بِخِصال ـ فَاحْفَظْها ـ ثُمَّ قالَ اللّهُمَّ أَعِنْهُ... وَ عَلَیْکَ بِصَلاةِ اللَّیْلِ وَ عَلَیْکَ بِصَلاةِ اللَّیْلِ وَ عَلَیْکَ بِصَلاةِ اللَّیْلِ!: «تو را به امورى سفارش مى کنم همه را حفظ کن ـ سپس عرض کرد: خداوندا! او را بر انجام این وظایف یارى فرما ـ تا آنجا که فرمود: بر تو باد به نماز شب، بر تو باد به نماز شب بر تو باد به نماز شب»!
8 ـ پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) به «جبرئیل» فرمود: مرا پند ده! جبرئیل، گفت: یا مُحَمَّدُ! عِشْ ما شِئْتَ فَإِنَّکَ مَیِّتٌ وَ أَحْبِبْ مَنْ شِئْتَ فَإِنَّکَ مُفارِقُهُ وَ اعْمَلْ ما شِئْتَ فَإِنَّکَ مُلاقِیهِ، وَ اعْلَمْ أَنَّ شَرَفَ الْمُؤْمِنِ صَلاتُهُ بِاللَّیْلِ وَ عِزُّهُ کَفُّهُ عَنْ أَعْراضِ النّاسِ: «اى محمّد! هر چه مى‌خواهى عمر کن، اما بدان که سرانجام خواهى مرد، و به هر چه مى‌خواهى دل ببند، اما بدان! سرانجام از آن جدا خواهى شد، و هر عملى مى‌خواهى انجام ده! ولى بدان! سرانجام، عملت را خواهى دید، و نیز بدان که شرف مؤمن نماز شب او است، و عزّتش، خوددارى از ریختن آبروى مردم».
این اندرزهاى ملکوتى «جبرئیل» که همه حساب شده است، نشان مى‌دهد: نماز شب آن چنان شخصیت، تربیت، روحانیت و ایمانى به انسان مى‌دهد که: مایه شرف و آبروى او است، همان گونه که ترک مزاحمت نسبت به مردم، سبب عزّت خواهد شد.
9 ـ امام صادق(علیه السلام) مى‌فرماید: ثَلاثَةٌ هُنَّ فَخْرُ الْمُؤْمِنِ وَ زِینَتُهُ فِی الدُّنْیا وَ الاْ خِرَةِ الصَّلاةُ فِی آخِرِ اللَّیْلِ وَ یَأْسُهُ مِمّا فِی أَیْدِی النّاسِ وَ وَلایَةُ الاْ ِمامِ مِنْ آلِ مُحَمَّد: «سه چیز است که مایه افتخار مؤمن و زینت او در دنیا و آخرت است: نماز در آخر شب، بى اعتنایى به آنچه در دست مردم است، و ولایت امام از اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله)».
10 ـ از همان امام(علیه السلام)، نقل شده که فرمود: هر کار نیکى که انسان با ایمان انجام مى‌دهد، پاداشش در قرآن صریحاً آمده، جز نماز شب که خداوند، به خاطر اهمیت فوق العاده‌اش آن را با صراحت بیان نفرموده، همین قدر فرموده است:
تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ. فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُن جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ:
«آنها شب هنگام از بسترها برمى‌خیزند و پروردگارشان را با بیم و امید، مى‌خوانند و از آنچه به آنها روزى داده‌ایم انفاق مى‌کنند، اما هیچ کس نمى‌داند خداوند چه پاداش‌هایى که موجب روشنى چشم‌ها مى‌شود، در برابر اعمالشان قرار داده است».
چگونه نماز شب بخوانیم؟
البته نماز شب، آداب فراوانى دارد، ولى بد نیست ساده‌ترین صورت آن را در اینجا بیاوریم تا عاشقان این عمل روحانى بتوانند بهره بیشتر گیرند.
نماز شب به طور کاملاً ساده، یازده رکعت است که به ترتیب ذیل به سه بخش تقسیم مى شود:
الف ـ چهار نماز دو رکعتى که مجموعاً هشت رکعت مى‌شود، و نامش نافله شب است.
ب ـ یک نماز دو رکعتى که نامش نافله «شفع» است.
ج ـ یک نماز یک رکعتى که نامش نافله «وتر» است، و طرز انجام این نمازها درست همانند نماز صبح مى‌باشد، ولى اذان و اقامه ندارند، و قنوت «وتر» را هر چه طولانى‌تر بخوانند بهتر است.
منبع:فارس