عقیق:«محمدحسن حیدری»، کارشناس ارشد و پژوهشگر علوم قرآن و حدیث در گفت‌وگویی با اشاره به «صادق» به عنوان لقب امام ششم شیعیان گفت: در روایتی از امام سجاد(ع) آمده است که این لقب توسط رسول‌الله(ص) به ایشان عطا شد، اما سؤالی که وجود دارد این است که چرا این لقب به این امام داده شده و آیا این لقب در دوران امامت ایشان نقش و اثری داشته است یا خیر؟

وی با اشاره به آیۀ ﴿ یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ ...﴾ (یوسف/46) یادآور شد: وقتی یکی از آن دو زندانی که یوسف(ع) خوابش را تعبیر کرده بود، از زندان آزاد شد و بعد از اینکه پادشاه خوابی دید و خواستار تعبیر آن شد، به یاد یوسف(ع) افتاد که تعبیر خواب می‏‌دانست. او از پادشاه درخواست کرد تا یوسف(ع) را به قصر بیاورد تا خواب پادشاه را تعبیر کند. او به زندان رفت و یوسف(ع) را با لقب «صدّیق» ندا کرد.

«صدّیق» در جایگاهی است که دیگران از او سوال می‌کنند

این کارشناس علوم قرآن و حدیث در ادامه با اشاره به آیۀ ﴿ لِیَسْئَلَ الصَّادِقینَ عَنْ صِدْقِهِمْ...﴾(احزاب/8) گفت: بر اساس این آیه در می‌یابیم که در روز قیامت از صادقین سؤال می‌شود. در حقیقت صدّیق از جایگاهی برخوردار است که دیگران از آنان سؤال می‌پرسند. حال آیا این جایگاه برای امام صادق(ع) هم در آن دوران وجود داشته است؟

به گفتۀ حیدری، امام صادق (ع) به إذن الهی در دوران حیات ظاهریشان صحنه‌ای ایجاد کردند تا برتری و جایگاه علمی ایشان به چشم بیاید و همگان ـ نزدیکان و عموم مردم ـ آن را متوجه شوند و سؤالاتشان را از ایشان بپرسند. به عنوان مثال، در منابع شیعه و اهل سنت حدیثی مفصل دربارۀ حج تمتع از امام صادق(ع) وجود دارد، این حدیث به عنوان یکی از پایه‌های اصلی آداب حج اهل‌سنّت مطرح است. گزارشات زیادی نیز وجود دارد که بزرگان اهل‌سنّت دربارۀ احکام فقهی در موقعیت‌های مختلف از امام سؤالاتی می‌کردند.

وی با بیان اینکه سؤالات مردم از امام صادق(ع) صرفاً دربارۀ احکام فقهی نبود، گفت: ایشان در تمام موضوعات دینی معارف بلندی را مطرح می‌کردند. اهل‌بیت (علیهم‌السلام) علوم مختلف را به مردم تعلیم می‌دادند اما بیشتر فقه منتقل شده است. در ماجرای یوسف(ع) نیز چنین است، وقتی از ایشان تعبیر خواب را جویا شدند، یوسف(ع) در ابتدا دین خویش را معرفی کرد و بعد به سؤالات پاسخ داد.

«امام صادق (ع) با برپا کردن این صحنه عملاً مردم را رشد دادند»، این کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث با اشاره به این جمله یادآور شد: تا قبل از زمان امام صادق(ع) عموم مردم اموی بودند و یکی از مشخصات اموی‌ها، دشمنی با اهل‌بیت(ع) بود که این ماجرا از زمان معاویه شروع و به سبّ اهل‌بیت (ع) منجر شد و با شهادت امام حسین (ع) شدت گرفت. در دوران امام سجاد(ع) مظلومیت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به قدری رسید که در روایتی امام سجاد (ع) فرمود اگر در مکه و مدینه جستجو کنید، 10 نفر دوستار و محب ما اهل‌بیت (علیهم‌السلام) پیدا نمی‌‌کنید. 

علت رواج مباحث علمی در دوران امام صادق(ع)

حیدری افزود: صحنه‌ای که امام صادق (ع) ایجاد کرد نه تنها موجب شد تعداد شاگردان ایشان به چهار هزار نفر برسد (قول مشهور)، بلکه موجب شد عموم مردم از اموی بودن فاصله بگیرند و به محبان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) تبدیل شوند. از میان این محبان، برخی رشد بیشتری کردند که به جرگۀ شیعیان آن حضرت پیوستند؛ گرچه تعدادشان اندک بود. در حقیقت بعد از دوران امامت ایشان عموم مردم به دو گروه محبان اهل بیت(ع) و شیعیان تقسیم شدند و دیگر خبری از تفکر دشمنی و سبّ اهل بیت(ع) نبود.

وی با بیان اینکه مفهوم «صادق» در دوران امامت امام صادق به کار گرفته شد، تأکید کرد: اگر امام(ع) مباحث علمی و کلاس درس را در آن دوران رواج دادند، بدین جهت بود که از جانب رسول خدا(ص) وظیفۀ صادق بودن را بر عهده داشتند.

چرا امام صادق(ع) قیام نکرد؟

حیدری با بیان اینکه آن دو زندانی در زندان فقط تعبیر خوابشان را از یوسف(ع) پرسیدند و استفادۀ قابل توجه دیگری از علم ایشان نبردند، توضیح داد: در دوران امام صادق (ع) افراد از امام(ع) سؤال می‌پرسیدند و رشد می‌کردند، اما رشدشان اندک بود. در روایتی شخصی به نام «سُدیر صیرفی» از امام (ع) می‏‌پرسد آقاجان! چرا قیام نمی‌‌کنید؟ شما که اینقدر طرفدار دارید، حضرت فرمود تعداد پیروانم چقدر است؟ عرضه داشت صد هزار و بلکه دویست هزار و بلکه نصف مردم دنیا. امام (ع) دیگر صحبتی نکردند تا اینکه در میانۀ راه به جایی رسیدند که در آنجا گلۀ گوسفندی بود، حضرت فرمود اگر من به اندازۀ این گله گوسفند یار داشتم قیام می‌کردم. سُدیر صیرفی می‌‌گوید تعداد آن گوسفندان به هفده تا هم نمی‌رسید.

این کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث با اشاره به لزوم عبرت‌گیری از رفتار مردم در دوران امام صادق(ع) گفت: امروزه در حالیکه افتخار به مذهب تشیع جعفری می‌‌کنیم و پای منبرها از امام صادق و امام باقر (علیهم‌السلام) می‌گوییم، چقدر توانستیم خودمان را به شیعیان حقیقی امام صادق(ع) نزدیک کنیم؟ اگر ما در دوران امام صادق(ع) بودیم، چگونه رفتار می‌کردیم؟ آیا به یادگیری آداب فقهی بسنده می‌کردیم یا سعی می‌کردیم دیگر آداب دین‌داری را نیز از ایشان بیاموزیم و خودمان را شبیه ایشان کنیم؟ امام صادق(ع) در حدیثی می‌فرماید: «کُونوا لَنا زَیْنا وَلا تَکونوا عَلَیْنا شَیْنا؛ طوری رفتار کنید که زینت ما باشید نه باعث ملامت و سرزنش ما»، آیا امروزه نوع دین‌داری و رفتار ما طوری است که زینت‌بخش اهل‌بیت (علیهم‌السلام) باشیم؟ این سؤالی است که هر یک از ما باید نسبت به آن پاسخگو باشیم. ما دینمان را مدیون ایشان هستیم، اگر ایشان به إذن خدا، مفهوم صادق را در آن دوران جلوه نداده و مردم را از امویت نجات نمی­‌دادند، شاید امروزه وضعیت ما به­ گونه‌­ای دیگر بود.